ئاياللارنىڭ كۆپىيىش سىستېمىسىدىكى لىمفا يوللىرى ۋە تۈگۈنلىرى ئاناتومىيىسى

ئاياللارنىڭ كۆپىيىش سىستېمىسىدىكى لىمفا يوللىرى ۋە تۈگۈنلىرىنى چوڭقۇر چۈشىنىش

ئاياللارنىڭ كۆپىيىش سىستېمىسى مۇرەككەپ ۋە نازۇك بىر تۈزۈلۈش بولۇپ، ئۇنىڭ ساغلاملىقى ئاياللارنىڭ ئومۇمىي سالامەتلىكى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ سىستېمىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى لىمفا سىستېمىسى بولۇپ، ئۇ لىمفا نەيچىلىرى ۋە لىمفا تۈگۈنلىرىدىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ سىستېما بەدەندىكى ئارتۇق سۇيۇقلۇقنى يۆتكەش، ئىممۇنىتېتنى قوغداش ۋە كېسەللىك پەيدا قىلغۇچى مىكروبلارغا قارشى تۇرۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

بۇ ماقالىدە، ئاياللار كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ لىمفا سىستېمىسىغا ئائىت ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى رەسىم ئارقىلىق تونۇشتۇرۇپ، ھەر بىر قىسىمنىڭ ئىسمى، ئورنى ۋە ۋەزىپىسىنى تەپسىلىي شەرھىلەيمىز. لىمفا تۈگۈنلىرى ۋە نەيچىلىرىنىڭ كۆپىيىش ئەزالىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى، بولۇپمۇ راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ تارقىلىشىدىكى رولىنى چۈشىنىش ئاياللار سالامەتلىكىنى قوغداشتا ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلىرى ھەمدە ئۇلارنىڭ قىسقىچە تونۇشتۇرۇلۇشى بېرىلدى.

ئاياللار نەسىللىنىش ئەزاسى لىمفا نەيچىسى ۋە لىمفا تۈگۈنى
(Lymphatic vessels and lymph nodes of the female reproductive system, 女性生殖器淋巴管和淋巴结)

بۇ ئاتالغۇ ئاياللارنىڭ بالىياتقۇ، تۇخۇمدان، جىنسىي يول قاتارلىق كۆپىيىش ئەزالىرى ئەتراپىدىكى پۈتكۈل لىمفا سىستېمىسىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ سىستېما توقۇلما سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ قايتۇرۇش، ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرىنى توشۇش ۋە كېسەللىك بىلەن كۈرەش قىلىشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، كۆپىيىش سىستېمىسىدىكى راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ تارقىلىشىدىكى ئاساسلىق يول بولۇپ، كلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

• يانپاش ئومۇمى لىمفا تۈگۈنى (Common iliac lymph nodes, 髂总淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى ئومۇمىي يانپاش ئارتېرىيەسى بويلاپ جايلاشقان بولۇپ، يانپاش بوشلۇقىدىكى ئەزالاردىن، جۈملىدىن كۆپىيىش ئەزالىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ. ئۇلار يانپاش سىرتقى ۋە ئىچكى لىمفا تۈگۈنلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، بەل لىمفا تۈگۈنلىرىگە يەتكۈزىدۇ.
• يانپاش غول ئارتېرىيىسى (Common iliac artery, 髂总动脉)
  بۇ قورساق ئارتېرىيەسىنىڭ ئاخىرقى بۆلىكىدىن ئايرىلىپ چىققان چوڭ قان تومۇر. ئۇ يانپاش بوشلۇقى، پۇت ۋە كۆپىيىش سىستېمىسى قاتارلىق جايلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal iliac artery, 髂内动脉)
  بۇ يانپاش غول ئارتېرىيەسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، بالىياتقۇ، دوۋساق ۋە تۈز ئۈچەي قاتارلىق يانپاش بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ شاخلىرى كۆپىيىش ئەزالىرىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشىدە ئىنتايىن مۇھىم.
• تۇخۇمدان ئارتېرىيىسى (Ovarian artery, 卵巢动脉)
  بۇ ئارتېرىيە بىۋاسىتە قورساق ئارتېرىيەسىدىن چىقىپ، تۇخۇمدان ۋە بالىياتقۇ نەيچىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ تۇخۇمداننىڭ نورمال فىزىئولوگىيىلىك فۇنكسىيەسىنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
• يانپاش ئىچكى لىمفا تۈگۈنى (Internal iliac lymph nodes, 髂内淋巴结)
  بۇ تۈگۈنلەر يانپاش ئىچكى ئارتېرىيەسى ئەتراپىغا جايلاشقان. ئۇلار بالىياتقۇ بوينى، جىنسىي يولنىڭ يۇقىرى قىسمى ۋە يانپاش بوشلۇقىدىكى باشقا ئەزالاردىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• توققۇز كۆز لىمفا تۈگۈنى (Sacral lymph nodes, 骶淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى قۇيماچ سۆڭىكىنىڭ ئىچكى يۈزىگە جايلاشقان. ئۇلار تۈز ئۈچەي، بالىياتقۇ بوينى ۋە جىنسىي يولنىڭ كەينى تېمىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• تۇخۇمدان (Ovary, 卵巢)
  تۇخۇمدان ئاياللارنىڭ كۆپىيىش بېزى بولۇپ، تۇخۇم ھۈجەيرىسى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئاياللىق ھورمونلارنى ئاجرىتىپ چىقىرىشتەك مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ. ئۇنىڭ لىمفا سۇيۇقلۇقى ئاساسلىقى بەل لىمفا تۈگۈنلىرىگە قايتىدۇ.
• يانپاش سىرتقى ئارتېرىيىسى (External iliac artery, 髂外动脉)
  بۇ يانپاش غول ئارتېرىيەسىنىڭ يەنە بىر چوڭ شاخچىسى. ئۇ ئاساسلىقى پۇتنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ، شۇنداقلا قورساقنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغىمۇ قان يەتكۈزىدۇ.
• يانپاش سىرتقى لىمفا تۈگۈنى (External iliac lymph nodes, 髂外淋巴结)
  بۇ تۈگۈنلەر يانپاش سىرتقى ئارتېرىيەسى بويلاپ تىزىلغان بولۇپ، چات يېرىق لىمفا تۈگۈنلىرىدىن كەلگەن لىفمانى قوبۇل قىلىدۇ. ئۇلار يەنە بالىياتقۇ تېنى ۋە بوينىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنىمۇ يىغىدۇ.
• بالىياتقۇ ئارتېرىيىسى (Uterine artery, 子宫动脉)
  بۇ يانپاش ئىچكى ئارتېرىيەسىدىن چىقىدىغان مۇھىم بىر شاخچە بولۇپ، بالىياتقۇنى ئاساسلىق قان بىلەن تەمىنلىگۈچى. ئۇ ھامىلىدارلىق مەزگىلىدە كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە كېڭىيىپ، ھامىلىنىڭ ئۆسۈپ-يېتىلىشىنى قان بىلەن تەمىنلەشكە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• تۈز ئۈچەي (Rectum, 直肠)
  تۈز ئۈچەي چوڭ ئۈچەينىڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، يانپاش بوشلۇقىدا بالىياتقۇ ۋە جىنسىي يولنىڭ كەينىدە ياتىدۇ. ئۇنىڭ لىمفا سۇيۇقلۇقى توققۇز كۆز ۋە يانپاش ئىچكى لىمفا تۈگۈنلىرىگە قايتىدۇ.
• جىنسىي يول (Vagina, 阴道)
  بۇ بالىياتقۇ بىلەن تاشقى جىنسىي ئەزانى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇنىڭ ئوخشىمىغان قىسىملىرىنىڭ لىمفا قايتىشى ئوخشىمايدۇ، يۇقىرى قىسمى يانپاش ئىچكى لىمفا تۈگۈنلىرىگە، تۆۋەن قىسمى چات يېرىق يۈزە لىمفا تۈگۈنلىرىگە قايتىدۇ.
• دوۋساق (Bladder, 膀胱)
  دوۋساق سۈيدۈك ساقلايدىغان ئەزا بولۇپ، يانپاش بوشلۇقىدا بالىياتقۇنىڭ ئالدىدا جايلاشقان. ئۇنىڭ لىمفا سۇيۇقلۇقى يانپاش سىرتقى ۋە ئىچكى لىمفا تۈگۈنلىرىگە قايتىدۇ.
• بالىياتقۇ (Uterus, 子宫)
  بالىياتقۇ ھامىلە يېتىلىدىغان ئورۇن بولۇپ، يانپاش بوشلۇقىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ لىمفا قايتىش يولى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، يانپاش ئىچكى، سىرتقى ۋە بەل لىمفا تۈگۈنلىرىگە قايتىدۇ.
• يېپىق تۆشۈك لىمفا تۈگۈنى (Obturator lymph nodes, 闭孔淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى يانپاش بوشلۇقىدىكى يېپىق تۆشۈك ئەتراپىغا جايلاشقان بولۇپ، بالىياتقۇ بوينى راكىنىڭ تارقىلىشىدا دائىم چېتىلىدىغان مۇھىم لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ بىرى. ئۇلار يانپاش ئىچكى لىمفا تۈگۈنلىرى گۇرۇپپىسىغا تەۋە.
• بالىياتقۇ يۇمىلاق باغلىمى (Round ligament of the uterus, 子宫圆韧带)
  بۇ بالىياتقۇنىڭ ئالدى يۈزىدىن باشلىنىپ، چات يېرىق نەيچىسى ئارقىلىق چوڭ جىنسىي لەۋگە تۇتىشىدىغان باغلىما. ئۇ بالىياتقۇنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
• چات يېرىق باغلىمى (Inguinal ligament, 腹股沟韧带)
  بۇ قورساقنىڭ تاشقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىدىن ھاسىل بولغان پۇختا باغلىما. ئۇ قورساق بوشلۇقى بىلەن يوتىنىڭ چېگرىسىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• چات يېرىق يۈزە لىمفا تۈگۈنى (Superficial inguinal lymph nodes, 腹股沟浅淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى چات يېرىق باغلىمىنىڭ ئاستىدىكى تېرە ئاستى توقۇلمىسىغا جايلاشقان. ئۇلار تاشقى جىنسىي ئەزا، جىنسىي يولنىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە پۇتتىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• بەل لىمفا تۈگۈنى (Lumbar lymph nodes, 腰淋巴结)
  بەل لىمفا تۈگۈنلىرى قورساق ئارتېرىيەسى ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناسى بويلاپ جايلاشقان. ئۇلار تۇخۇمدان ۋە بالىياتقۇ تېگىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى بىۋاسىتە قوبۇل قىلىدىغان مۇھىم تۈگۈنلەر ھېسابلىنىدۇ.

ئاياللار كۆپىيىش سىستېمىسى لىمفا سىستېمىسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئاياللار كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ لىمفا سىستېمىسى ئىممۇنىتېت مۇداپىئەسىدە مۇھىم رول ئويناپلا قالماي، يەنە كېسەللىكلەرنىڭ تارقىلىشىدا، بولۇپمۇ يامان سۈپەتلىك ئۆسمىنىڭ تارقىلىشىدا ئاساسلىق يول ھېسابلىنىدۇ.

• راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ تارقىلىشى: بالىياتقۇ بوينى راكى، بالىياتقۇ ئىچكى پەردە راكى ۋە تۇخۇمدان راكى قاتارلىق كۆپىيىش سىستېمىسىدىكى يامان سۈپەتلىك ئۆسمىләр كۆپىنچە لىمفا يولى ئارقىلىق تارقىلىدۇ. ئۆسمە ھۈجەيرىلىرى لىمفا نەيچىلىرىگە كىرىپ، ئەڭ يېقىن «قاراۋۇل لىمفا تۈگۈنى» (sentinel lymph node) گە يېتىپ بارىدۇ. ئەگەر بۇ تۈگۈندە راك ھۈجەيرىلىرى بايقالسا، بۇ راكنىڭ باشقا جايلارغىمۇ تارقالغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.
• كېسەللىك دەرىجىسىنى ئايرىش ۋە داۋالاش پىلانى: دوختۇرلار لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ چېتىلىش دەرىجىسىگە ئاساسەن راكنىڭ كلىنىكىلىق دەرىجىسىنى ئايرىيدۇ. لىمفا تۈگۈنلىرىگە تارقالغان-تارقالمىغانلىقى ئوپېراتسىيە، رادىئوتېراپىيە ياكى خىمىيىلىك داۋالاش قاتارلىق داۋالاش ئۇسۇللىرىنى تاللاشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.
• دىئاگنوز قويۇش: ياللۇغلىنىش ياكى يۇقۇملىنىش يۈز بەرگەندە، مۇناسىۋەتلىك رايوندىكى لىمفا تۈگۈنلىرى چوڭىيىپ، ئاغرىشى مۇمكىن. مەسىلەن، جىنسىي يول ياللۇغلانغاندا چات يېرىق لىمفا تۈگۈنلىرى چوڭىيىدۇ. بۇ كلىنىكىدا كېسەللىككە دىئاگنوز قويۇشتا مۇھىم يىپ ئۇچى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ئوپېراتسىيەدىن كېيىنكى ئەگەشمە كېسەللىكلەر: كۆپىيىش سىستېمىسى راك ئوپېراتسىيەسىدە لىمفا تۈگۈنلىرىنى كەڭ دائىرىدە تازىلىغاندا، لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ قايتىشى توسقۇنلۇققا ئۇچراپ، پۇت ياكى تاشقى جىنسىي ئەزالاردا لىمفا ئىششىقى (lymphedema) كېلىپ چىقىشى مۇمكىن. بۇ بىمارنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ.

ئاياللار كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ لىمفا سىستېمىسى توغرىسىدىكى بىلىملەرنى ئىگىلەش، ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە فىزىئولوگىيىلىك فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش، توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشتا ئىنتايىن زور ئەھمىيەتكە ئىگە. ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش، قەرەللىك تەكشۈرتۈش ئارقىلىق، بۇ مۇھىم سىستېمىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداپ، ئاياللارنىڭ ئومۇمىي سالامەتلىك سەۋىيەسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش مۇمكىن.