بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى

بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى: بۇرۇن قالقىنى ۋە بۇرۇن يولىنى چۈشىنىش

بۇرۇن بوشلۇقى ئىنسانلارنىڭ نەپەسلىنىش سىستېمىسىدىكى مۇھىم تەركىبىي قىسىم بولۇپ، ئۇ نەپەسلىنىش يولىنىڭ باشلىنىش قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق فىزىئولوگىيەلىك ئىقتىدارى ھاۋانى قىزىتىش، نەمخۇش قىلىش، سۈزۈش ۋە پۇراق سېزىمىنى ھاسىل قىلىشتىن ئىبارەت. بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئىچكى تۈزۈلۈشى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، ئۇ نۇرغۇنلىغان سۆڭەك، كۆمۈرچەك ۋە يۇمشاق توقۇلمىلاردىن تەركىب تاپقان. بۇلارنىڭ ئىچىدە بۇرۇن قالقىنى ۋە بۇرۇن يولى ھاۋا ئېقىمىنى تەڭشەش ۋە بۇرۇننىڭ نورمال ئىقتىدارىنى ساقلاشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.

بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يان تېمىدىكى بۇرۇن قالقانلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى بۇرۇن يوللىرى نەپەسلىنىش ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ تۈزۈلمىلەر ھاۋانىڭ بۇرۇن بوشلۇقىدىن ئۆپكىگە يېتىپ بېرىشتىن ئىلگىرى يېتەرلىك دەرىجىدە ئىسسىلىشىغا، نەملىنىشىگە ۋە تازىلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە ئىقتىدارىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، بۇرۇنغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەر، مەسىلەن بۇرۇن ياللۇغى، بۇرۇن كاۋاك ياللۇغى ۋە نەپەسلىنىش قىيىنلىشىش قاتارلىقلارنى تېخىمۇ ياخشى تونۇپ يېتەلەيمىز. بۇ ماقالىدە بۇرۇن قالقىنى ۋە بۇرۇن يولىنىڭ تۈزۈلۈشى رەسىم ئارقىلىق تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

• بۇرۇن قالقىنى (Nasal conchae / 鼻甲)
  بۇرۇن قالقىنى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يان تېمىغا جايلاشقان ئۇزۇن، تار، ئېگىز-پەس سۆڭەك تۈزۈلمىسى بولۇپ، ئادەتتە يۇقىرى، ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى بۇرۇن قالقىنى دەپ ئۈچكە بۆلۈنىدۇ. ئۇلار بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يۈزە مەيدانىنى زور دەرىجىدە كېڭەيتىپ، نەپەس ئالغان ھاۋانىڭ شىللىق پەردە بىلەن ئۇچرىشىش پۇرسىتىنى ئاشۇرىدۇ. بۇ تۈزۈلمە ھاۋانىڭ ئايلىنىپ ئېقىشىنى شەكىللەندۈرۈپ، ھاۋانى ئۈنۈملۈك قىزىتىش، نەمخۇش قىلىش ۋە چاڭ-توزانلارنى سۈزۈشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇرۇن قالقىنىنىڭ ساغلام بولۇشى نەپەس يولىنىڭ راۋانلىقى ۋە پۇراق سېزىمىنىڭ نورمال بولۇشىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

• يۇقىرىقى بۇرۇن قالقىنى (Superior nasal concha / 上鼻甲)
  بۇ بۇرۇن قالقانلىرىنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ كىچىك ۋە ئەڭ يۇقىرىغا جايلاشقان قىسمى بولۇپ، غەلۋىر سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاستىدىكى بوشلۇق يۇقىرىقى بۇرۇن يولىنى ھاسىل قىلىپ، پۇراق سېزىمى رايونىنى قوغدايدۇ.

• ئەڭ يۇقىرىقى بۇرۇن قالقىنى (Supreme nasal concha / 最上鼻甲)
  بۇ بەزى كىشىلەردە كۆرۈلىدىغان قوشۇمچە بۇرۇن قالقىنى بولۇپ، يۇقىرىقى بۇرۇن قالقىنىنىڭمۇ يۇقىرىسىغا جايلاشقان. ئۇ دائىم كۆرۈلىدىغان تۈزۈلمە ئەمەس، ئاناتومىيەلىك ئۆزگىرىشنىڭ بىر تۈرى ھېسابلىنىدۇ.

• ئوتتۇرا بۇرۇن قالقىنى (Middle nasal concha / 中鼻甲)
  بۇ يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى بۇرۇن قالقانلىرىنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۇمۇ غەلۋىر سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمىدۇر. ئۇنىڭ ئاستىدىكى ئوتتۇرا بۇرۇن يولىغا نۇرغۇنلىغان بۇرۇن ئەتراپى كاۋاكلىرىنىڭ ئېغىزى ئېچىلىدۇ.

• تۆۋەنكى بۇرۇن قالقىنى (Inferior nasal concha / 下鼻甲)
  بۇ ئۈچ بۇرۇن قالقىنى ئىچىدىكى ئەڭ چوڭى ۋە ئەڭ تۆۋەنگە جايلاشقان قىسمى بولۇپ، مۇستەقىل بىر سۆڭەك ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ھاۋا ئېقىمىنى تەڭشەشتە ئاساسلىق رول ئوينايدۇ ھەمدە كۆز يېشى-بۇرۇن نەيچىسىنىڭ ئېغىزى ئۇنىڭ ئاستىدىكى تۆۋەنكى بۇرۇن يولىغا ئېچىلىدۇ.

• يۇقىرىقى بۇرۇن يولى (Superior nasal meatus / 上鼻道)
  بۇ يۇقىرىقى ۋە ئوتتۇرا بۇرۇن قالقانلىرى ئارىسىدىكى تار بوشلۇق بولۇپ، ئارقا غەلۋىر كاۋىكىنىڭ ئېغىزى مۇشۇ جايغا ئېچىلىدۇ. بۇ رايون پۇراق سېزىمى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك.

• ئوتتۇرا بۇرۇن يولى (Middle nasal meatus / 中鼻道)
  بۇ ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى بۇرۇن قالقانلىرى ئارىسىدىكى بوشلۇق بولۇپ، بۇرۇن بوشلۇقىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ رايون ھېسابلىنىدۇ. پىشانە كاۋىكى، ئۈستۈنكى جاغ كاۋىكى ۋە ئالدىنقى غەلۋىر كاۋاكلىرىنىڭ ئېغىزلىرى مۇشۇ يولغا ئېچىلىدۇ.

• تۆۋەنكى بۇرۇن يولى (Inferior nasal meatus / 下鼻道)
  بۇ تۆۋەنكى بۇرۇن قالقىنى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئاستىنقى قىسمى ئارىسىدىكى بوشلۇق بولۇپ، كۆز يېشى-بۇرۇن نەيچىسىنىڭ ئېغىزى بۇ جايغا ئېچىلىدۇ. شۇڭا يىغلىغاندا بۇرۇن سۈيى ئېقىشى مۇشۇ سەۋەبتىن بولىدۇ.

• پىشانە كاۋىكى (Frontal sinus / 额窦)
  بۇ پىشانە سۆڭىكى ئىچىگە جايلاشقان بىر جۈپ ھاۋا بوشلۇقى بولۇپ، ئۇنىڭ ئېغىزى ئوتتۇرا بۇرۇن يولىغا ئېچىلىدۇ. ئۇ باش سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىش ۋە ئاۋازنىڭ ياڭرىشىنى كۈچەيتىش رولىنى ئوينايدۇ.

• كېپىنەك سۆڭەك كاۋىكى (Sphenoid sinus / 蝶窦)
  بۇ كېپىنەك سۆڭىكى ئىچىگە جايلاشقان بۇرۇن ئەتراپى كاۋىكى بولۇپ، ئۇنىڭ ئېغىزى كېپىنەك-غەلۋىر يوشۇرۇن ئويمىنىغا ئېچىلىدۇ. ئۇ مېڭىنىڭ ئاستىنقى قىسمىغا يېقىن بولغاچقا، ئۇنىڭ ياللۇغلىنىشى بەزىدە ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• كېپىنەك سۆڭەك كاۋىكىنىڭ ئېغىزى (Opening of sphenoid sinus / 蝶窦口)
  بۇ كېپىنەك كاۋىكىنىڭ بۇرۇن بوشلۇقىغا ئېچىلىدىغان تەبىئىي تۆشۈكى بولۇپ، كاۋاك ئىچىدىكى شىللىق سۇيۇقلۇقنىڭ چىقىرىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ئېغىزنىڭ توسۇلۇپ قېلىشى كېپىنەك كاۋاك ياللۇغىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• كېپىنەك غەلۋىر يوشۇرۇن ئويمىنى (Sphenoethmoidal recess / 蝶筛隐窝)
  بۇ يۇقىرىقى بۇرۇن قالقىنىنىڭ ئارقا-يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان كىچىك بوشلۇق بولۇپ، كېپىنەك كاۋىكىنىڭ ئېغىزى مۇشۇ جايغا ئېچىلىدۇ. بۇ رايون بۇرۇن ئىچكى ئەينىكى ئارقىلىق تەكشۈرگەندە مۇھىم كۆزىتىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

• غەلۋىر سۆڭەك پۈۋەكچىسى (Ethmoidal bulla / 筛泡)
  بۇ ئوتتۇرا بۇرۇن يولىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ تۇراقلىق بولغان غەلۋىر كاۋاك ھۈجەيرىسى بولۇپ، ئۇنىڭ ياللۇغلىنىشى ئوتتۇرا بۇرۇن يولىنىڭ توسۇلۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• بۇرۇن بوسۇغىسى (Nasal valve / 鼻阀)
  بۇ بۇرۇن بوشلۇقىدىكى ئەڭ تار رايون بولۇپ، ھاۋا ئېقىمىغا بولغان قارشىلىقنىڭ ئاساسلىق مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ تۈزۈلۈشىدىكى ھەرقانداق ئۆزگىرىش بۇرۇن پۈتۈشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

• بۇرۇن دالىنى (Nasal vestibule / 鼻前庭)
  بۇ بۇرۇن تۆشۈكىدىن كىرگەندىكى بىۋاسىتە كېڭەيگەن قىسمى بولۇپ، ئىچىدە تۈكلەر بار. بۇ تۈكلەر ھاۋادىكى چوڭ زەررىچىلەر ۋە چاڭ-توزانلارنى سۈزۈپ قېلىش رولىنى ئوينايدۇ.

• بۇرۇن توسمىسى (Nasal ridge / 鼻堤)
  بۇ تۆۋەنكى بۇرۇن قالقىنىنىڭ ئالدىنقى ئۇچىنىڭ ئاستى تەرىپىدىكى شىللىق پەردىنىڭ سەل كۆتۈرۈلگەن قىسمى.

• بۇرۇن سىرتقى تەرەپ كۆمۈرچىكى (Lateral nasal cartilage / 鼻外侧软骨)
  بۇ بۇرۇننىڭ ئىسكىلىتىنى تەشكىل قىلىدىغان ئاساسلىق كۆمۈرچەكلەرنىڭ بىرى بولۇپ، بۇرۇننىڭ يان تېمىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ بۇرۇننىڭ شەكلىنى ساقلاش ۋە نەپەس ئالغاندا بۇرۇن تۆشۈكىنىڭ تارىيىپ كەتمەسلىكىگە ياردەم بېرىدۇ.

• بۇرۇن قانىتى چوڭ كۆمۈرچىكى (Major alar cartilage / 鼻翼大软骨)
  بۇ بۇرۇن ئۇچى ۋە بۇرۇن قانىتىنىڭ شەكلىنى بەلگىلەيدىغان بىر جۈپ كۆمۈرچەك. ئۇنىڭ ئۆزگىرىشى بۇرۇننىڭ تاشقى كۆرۈنۈشىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

• يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىسىنىڭ يۇتقۇنچاق ئاغزى (Pharyngeal opening of auditory tube / 咽鼓管咽口)
  بۇ ئوتتۇرا قۇلاق بىلەن بۇرۇن-يۇتقۇنچاقنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان نەيچىنىڭ ئېغىزى بولۇپ، بۇرۇن-يۇتقۇنچاقنىڭ يان تېمىغا جايلاشقان. ئۇ ئوتتۇرا قۇلاقتىكى بېسىمنى تەڭشەپ، ئاڭلاش ئىقتىدارىنىڭ نورمال بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

• يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىسىنىڭ ياستۇغى (Torus tubarius / 咽鼓管圆枕)
  بۇ يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىسى ئېغىزىنىڭ ئارقا-يۇقىرى قىسمىدىكى كۆمۈرچەك تەرىپىدىن ھاسىل بولغان ئېگىزلىك. ئۇ نەيچە ئېغىزىنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

بۇرۇن بوشلۇقى ساغلاملىقىنىڭ مۇھىملىقى ۋە ئاسراش

بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ مۇرەككەپ ۋە نازۇك تۈزۈلۈشى ئۇنىڭ فىزىئولوگىيەلىك ئىقتىدارىنى ئۈنۈملۈك ئادا قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. يۇقىرىدا تونۇشتۇرۇلغان ھەر بىر قىسىم ئۆز-ئارا ماسلىشىپ، نەپەسلىنىش سىستېمىسىنىڭ بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيەسىنى تەشكىل قىلىدۇ. بۇرۇن قالقانلىرى ۋە بۇرۇن يوللىرى ھاۋا ئېقىمىنىڭ سۈرئىتى ۋە يۆنىلىشىنى كونترول قىلىپ، ھاۋانىڭ ئۆپكىگە كىرىشتىن بۇرۇن تولۇق بىر تەرەپ قىلىنىشىغا ياردەم بېرىدۇ. بۇرۇن ئەتراپى كاۋاكلىرى بولسا باش سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىش بىلەن بىرگە، ئاۋازنىڭ رېزونانس ھاسىل قىلىشىغا قاتنىشىدۇ.

بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ساغلاملىقىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان ئامىللار كۆپ خىل بولۇپ، مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشى، كىلىماتنىڭ ئۆزگىرىشى، ۋىرۇس ۋە باكتېرىيە يۇقۇملىنىشى، شۇنداقلا ئاللېرگىيەلىك ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ئامىللار بۇرۇن شىللىق پەردىسىنىڭ ياللۇغلىنىشى، ئىششىشى ۋە توسۇلۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، بۇرۇن پۈتۈش، بۇرۇن سۈيى ئېقىش، پۇراق سېزىمىنىڭ ناچارلىشىشى قاتارلىق ئەھۋاللارنى پەيدا قىلىدۇ. ئۇزۇن مۇددەتلىك بۇرۇن بوشلۇقى مەسىلىلىرى باش ئاغرىش، ئۇيقۇ سۈپىتىنىڭ تۆۋەنلىشى ۋە ھەتتا يۈرەك-قان تومۇر سىستېمىسىغا بېسىم ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن.

شۇڭلاشقا، كۈندىلىك تۇرمۇشتا بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ساغلاملىقىغا ئەھمىيەت بېرىش زۆرۈر. تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا دىققەت قىلىش ئارقىلىق بۇرۇن بوشلۇقى كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ:

• مۇھىت تازىلىقى: ياشاش مۇھىتىنى پاكىز ۋە ھاۋاسى راۋان تۇتۇش، چاڭ-توزان ۋە گۈل چېڭى قاتارلىق ئاللېرگىيەلىك مەنبەلەردىن يىراق تۇرۇش.

• تۇرمۇش ئادىتى: تاماكا چېكىشتىن ۋە باشقىلارنىڭ تاماكا ئىسىغا ئۇچراشتىن ساقلىنىش. سوغۇق ھاۋارايىدا ماسكا تاقاش ئارقىلىق بۇرۇننى ئىسسىق ساقلاش.

• بۇرۇننى تازىلاش: دائىم دېڭىز تۇزى سۈيى ياكى فىزىئولوگىيەلىك تۇز سۈيى بىلەن بۇرۇننى يۇيۇپ بېرىش، بۇ بۇرۇن بوشلۇقىدىكى كېرەكسىز ماددىلارنى تازىلاپ، شىللىق پەردىنىڭ نورمال ئىقتىدارىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

• ساغلام يېمەك-ئىچمەك: يېتەرلىك سۇ ئىچىش، ۋىتامىنغا باي يېمەكلىكلەرنى ئىستېمال قىلىش ئارقىلىق بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرۇش.

قىسقىسى، بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشىنى چۈشىنىش ۋە ئۇنى ئىلمىي ئۇسۇلدا ئاسراش ئومۇمىي سالامەتلىكنى قوغداشنىڭ مۇھىم بىر قىسمىدۇر. ئەگەر بۇرۇن قىسمىدا ئۇزۇن مۇددەتلىك بىئاراملىق كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي دىئاگنوز ۋە داۋالاشقا ئېرىشىش كېرەك.