بۇرۇن سۆڭەكلىك قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭ ئىقتىدارى

كىرىش سۆز

ئادەم بەدىنىدىكى بۇرۇن قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە ھالقىلىق ئەزا بولۇپ، ئۇ پەقەت نەپەسلىنىش رولىنىلا ئويناپ قالماي، بەلكى كۆپلىگەن ھىسسىي ئىقتىدارلارنىمۇ ئىجرا قىلىدۇ. بۇرۇننىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى سۆڭەك ۋە كۆمۈرچەكتىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، ئوتتۇرا پاسىل بۇ سۆڭەك قۇرۇلمىسىنىڭ ئاساسلىق تايانچ نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ بۇرۇن بوشلۇقىنى ئىككىگە بۆلۈپ، ھاۋا ئېقىمىنى توغرا يۆنىلىشكە باشلايدۇ ۋە نەپەس يولىنى قوغدايدۇ.

بۇ ماقالە بۇرۇننىڭ سۆڭەكلىك ئوتتۇرا پاسىلىنى ئاساس قىلىپ، ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئاساسلىق سۆڭەك قۇرۇلمىلىرىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىدۇ. بىز ھەر بىر سۆڭەك قۇرۇلمىسىنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىسىملىرىنى كۆرسىتىپ، ئۇلارنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارلىرىنى چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز. بۇ بۇرۇن قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، نەپەسلىنىش سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ۋە بۇرۇن كېسەللىكلىرىنى ئالدىنى ئېلىش توغرىسىدا تېخىمۇ چوڭقۇر بىلىملەرگە ئىگە بولىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

سۆڭەكلىك بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى (Bony Nasal Septum, 骨性鼻中隔)

بۇرۇننىڭ سۆڭەكلىك ئوتتۇرا پاسىلى بۇرۇن بوشلۇقىنى سول ۋە ئوڭ تەرەپكە ئايرىپ تۇرىدىغان ئاساسلىق سۆڭەكلىك قۇرۇلما. ئۇ ئاساسلىقى غەلۋىر سۆڭىكىنىڭ تىك تاختىسى، ساپان سۆڭىكى ۋە بەزىدە تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ بۇرۇن تىكەنچىسىدىن تەشكىل تاپىدۇ. بۇ پاسىل بۇرۇننىڭ شەكلىنى ساقلاپلا قالماي، بەلكى ھاۋانىڭ بۇرۇن بوشلۇقىدىن ئۆتۈش يولىنىمۇ توغرىلايدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارى نەپەس ئېلىش جەريانىدا ھاۋانىڭ ئۈنۈملۈك ئۆتۈشىگە كاپالەتلىك قىلىش ۋە بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ مۇھىتىنى مۇقىملاشتۇرۇش. بۇ پاسىلغا يېپىشقان شىللېم قەۋىتى ھاۋانى نەملەيدۇ ۋە ئىسسىتىدۇ، شۇنداقلا چاڭ-توزان ۋە باشقا زەررىچىلەرنى سۈزۈش رولىنى ئوينايدۇ. بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ قۇسۇرى ياكى ئېگىشىشلىرى نەپەسلىنىش قىيىنچىلىقى، خۇرۇلداش ياكى بۇرۇن پۈتۈش قاتارلىق مەسىلىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

توخۇ تاجىسى (Crista Galli, 鸡冠)
غەلۋىر سۆڭىكىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى تېمىغا ئوخشاش سۆڭەك ئۆسۈنچىسى. ئۇ مېڭە پەردىسىنىڭ ئالدىنقى قىسمىنىڭ يېپىشىش ئورنى بولۇپ، مېڭىنى قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

غەلۋىر تاختىسى (Cribriform Plate, 筛板)
غەلۋىر سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، ئۇنىڭدا نۇرغۇنلىغان كىچىك تۆشۈكلەر بار. بۇ تۆشۈكلەردىن ھىد سېزىش نېرۋىلىرى ئۆتۈپ، بۇرۇن بوشلۇقى بىلەن مېڭىنى تۇتاشتۇرىدۇ.

مېڭە ئاستى بەز ئويمىنى (Hypophyseal Fossa, 垂体窝)
سۆڭەكلىك ئويمانچۇق بولۇپ، كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىگە جايلاشقان. بۇ يەردە ئادەم بەدىنىدىكى مۇھىم ئىچكى ئاجرىتىش بەزلىرىنىڭ بىرى بولغان مېڭە ئاستى بېزى ئورۇنلىشىدۇ.

ئىگەر يۆلەنچۈكى (Dorsum Sellae, 鞍背)
كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، مېڭە ئاستى بەز ئويمىنىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ مېڭە ئاستى بېزىنى ئارقا تەرەپتىن تىرەش ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

كېپىنەك كاۋىكى (Sphenoid Sinus, 蝶窦)
كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ ئىچىدىكى ھاۋا بوشلۇقى بولۇپ، ئۇ بۇرۇن بوشلۇقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ئۇنىڭ ئىقتىدارى باش سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلەشتۈرۈش ۋە ئاۋازغا تەسىر كۆرسىتىش.

ساپان سۆڭىكى (Vomer, 犁骨)
بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ ئاساسلىق بىر قىسمى بولۇپ، ئۇ ئادەتتە بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئاستىنكى ئارقا قىسمىدا غەلۋىر سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ بۇرۇننى ئىككىگە ئايرىيدۇ.

قانات ئۆسۈكى (Pterygoid Process of Sphenoid Bone, 翼突（蝶骨）)
كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىن چىققان قاناتقا ئوخشاش ئۆسۈكچە. ئۇ گەجگە سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ چايناش مۇسكۇللىرىغا يېپىشىش ئورنى ھازىرلايدۇ.

گورىزونتال تاختا (Horizontal Plate of Palatine Bone, 水平板（腭骨）)
تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، ئۇ قاتتىق تاڭلاينىڭ ئارقا قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ ئېغىز بوشلۇقى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.

پىشانە سۆڭىكى (Frontal Bone, 颚骨)
باش سۆڭىكىنىڭ ئالدىنقى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان سۆڭەك. ئۇ ماڭلاي قىسمىنى، كۆز چوققىسىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى ۋە بۇرۇننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

بۇرۇن سۆڭىكى (Nasal Bone, 鼻骨)
بۇرۇننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان ئىككى كىچىك سۆڭەك. ئۇ بۇرۇن كۆۋرۈكىنىڭ شەكلىنى ساقلاپ، بۇرۇننى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

تىك تاختا (Perpendicular Plate of Ethmoid Bone, 垂直板（筛骨）)
غەلۋىر سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، ئۇ بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ بۇرۇننى ئىككى بوشلۇققا ئايرىشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئامۇتسىمان تۆشۈك (Piriform Aperture, 梨状孔)
بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئالدىنقى ئېغىزىنى تەشكىل قىلىدىغان چوڭ تۆشۈك. ئۇ بۇرۇن كەمرىلىرى ۋە باشقا يۇمشاق توقۇلمىلار بىلەن قاپلىنىپ، بۇرۇن ئېغىزىنى ھاسىل قىلىدۇ.

ئۇدۇل چىش نەيچىسى (Incisive Canal, 切牙管)
قاتتىق تاڭلاينىڭ ئالدىنقى قىسمىغا جايلاشقان كىچىك نەيچە. بۇ نەيچە ئارقىلىق ئۈستۈنكى چىش گۆشىگە كېلىدىغان قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ئۆتىدۇ.

تاڭلاي ئۆسۈكى (Palatine Process of Maxilla, 腭突（上颌骨）)
ئۈستۈنكى ئېڭەك سۆڭىكىدىن چىققان سۆڭەكلىك ئۆسۈكچە. ئۇ قاتتىق تاڭلاينىڭ ئاساسلىق قىسمىنى شەكىللەندۈرۈپ، ئېغىز بوشلۇقى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقىنى ئايرىيدۇ.

ئومۇمىي تونۇشتۇرۇش

بۇرۇننىڭ سۆڭەكلىك قۇرۇلمىسى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە ھالقىلىق قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى بولۇپ، نەپەسلىنىش، پۇراش ۋە ئاۋاز چىقىرىش قاتارلىق ئاساسلىق ئىقتىدارلارنى ئىجرا قىلىدۇ. بۇرۇننىڭ ئوتتۇرا پاسىلى بۇ قۇرۇلمىنىڭ مەركىزىي تايانچ نۇقتىسى بولۇپ، ئۇ بۇرۇن بوشلۇقىنى ئايرىش ئارقىلىق ھاۋا ئېقىمىنى توغرىلايدۇ. بۇ پاسىلنىڭ ساغلاملىقى نەپەس يولىنىڭ راۋانلىقىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

• نەپەسلىنىش ئىقتىدارى: بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى ۋە ئۇنىڭغا يېپىشقان شىللېم قەۋىتى ھاۋانى نەملەش، ئىسسىتىش ۋە سۈزۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ جەريان ئۆپكىگە ساپ ھاۋانىڭ كىرىشىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىدۇ.
• پۇراش ئىقتىدارى: غەلۋىر تاختىسىدىكى تۆشۈكلەردىن ئۆتىدىغان ھىد سېزىش نېرۋىلىرى بۇرۇن بوشلۇقىدىن كەلگەن پۇراق ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. بۇ پۇراش ئىقتىدارىنىڭ نورمال بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• بۇرۇن كېسەللىكلىرى: بۇرۇننىڭ سۆڭەكلىك قۇرۇلمىسىدىكى ھەر قانداق بىنورماللىق، مەسىلەن، بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ قۇسۇرى، كاۋاكلارنىڭ ياللۇغلىنىشى قاتارلىقلار نەپەسلىنىش قىيىنچىلىقى، باش ئاغرىقى ۋە باشقا كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• داۋالاش ئۇسۇللىرى: بۇرۇن قۇرۇلمىسىغا مۇناسىۋەتلىك مەسىلىلەر ئادەتتە دورا ئارقىلىق ياكى ئوپېراتسىيە ئارقىلىق داۋالىنىدۇ. مەسىلەن، بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ قۇسۇرىنى تۈزىتىش ئۈچۈن سېپتوپلاستىكا ئوپېراتسىيەسى قىلىنىشى مۇمكىن.
• بۇرۇننىڭ تاشقى قىياپىتى: بۇرۇن سۆڭىكى ۋە باشقا سۆڭەك قۇرۇلمىلىرى بۇرۇننىڭ تاشقى شەكلىنى بەلگىلەيدۇ. رىنوپلاستىكا ئوپېراتسىيەسى ئارقىلىق بۇرۇننىڭ شەكلىنى ئۆزگەرتىش مۇمكىن.

بۇرۇننىڭ ئىچكى ۋە تاشقى قۇرۇلمىسى ئادەم بەدىنىنىڭ ئومۇمىي ساغلاملىقىدا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. شۇڭا، بۇرۇن ساغلاملىقىغا دىققەت قىلىش، ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى ئالدىن بېجىرىش ئىنتايىن مۇھىم. داۋالاشقا ئېھتىياجلىق بولغاندا، كەسپىي دوختۇرلارغا مۇراجىئەت قىلىش لازىم.