كېكىردەك كۆمۈرچەك ئاناتومىيەسى

كېكىردەك كۆمۈرچەكلىرىنىڭ ئاناتومىيەسى: ئاۋاز ۋە نەپەسلىنىشنىڭ قۇرۇلۇش رامكىسى

كېكىردەك ئىنسانلارنىڭ نەپەس يولى بىلەن ئاۋاز چىقىرىش ئەزاسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى بولۇپ، ئۇ يۇتقۇنچاقنىڭ ئاستىدا، كېڭىرەكنىڭ ئۈستىدە يەر ئالغان. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارى نەپەس يولىنى قوغداش، ھاۋا ئېقىمىنى راۋانلاشتۇرۇش ۋە ئاۋاز چىقىرىشتىن ئىبارەت. كېكىردەكنىڭ بۇ مۇرەككەپ ئىقتىدارلىرى ئۇنى تەشكىل قىلغان بىر يۈرۈش كۆمۈرچەكلەر، مۇسكۇللار ۋە پەيلەرنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىشى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. بۇ كۆمۈرچەكلەر كېكىردەكنىڭ تايانچ رامكىسىنى ھاسىل قىلىپ، ئۇنىڭ شەكلىنى ساقلاپ تۇرىدۇ ۋە ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ھەرىكىتىگە ئاساس يارىتىپ بېرىدۇ.

كېكىردەك ئىسكىلىتىنى تەشكىل قىلىدىغان كۆمۈرچەكلەر ئىچىدە قالقانسىمان كۆمۈرچەك، ھالقىسىمان كۆمۈرچەك ۋە بىر جۈپ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك ئەڭ ئاساسلىق رولنى ئوينايدۇ. بۇ كۆمۈرچەكلەرنىڭ ھەر بىرىنىڭ ئۆزىگە خاس شەكلى ۋە ئىقتىدارى بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئۆزئارا تۇتىشىشى ۋە مۇسكۇللارنىڭ تارتىشىشى ئارقىلىق ئاۋازنىڭ يۇقىرى-تۆۋەنلىكى، كۈچلۈك-ئاجىزلىقى تەڭشىلىدۇ. بۇ ماقالىدە، رەسىملەرگە بىرلەشتۈرۈپ، بۇ مۇھىم كۆمۈرچەكلەرنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە رولى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

• قالقانسىمان كۆمۈرچەك (Thyroid cartilage / 甲状软骨)
  قالقانسىمان كۆمۈرچەك كېكىردەك كۆمۈرچەكلىرى ئىچىدىكى ئەڭ چوڭى بولۇپ، كېكىردەكنىڭ ئالدى ۋە يان تەرىپىنى قورشاپ تۇرىدىغان قالقانغا ئوخشاش تۈزۈلمە. ئۇ ئىككى دانە كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئالدى تەرەپتە ئۆزئارا بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان بولۇپ، ئەرلەردە بىرلىشىش بۇلۇڭى كىچىكرەك ۋە تېخىمۇ ئۆتكۈر بولغاچقا، «بۇغدىيەك» ياكى «ئادەم ئالمىسى» دەپ ئاتىلىدىغان روشەن بىر چىقىپ تۇرغان قىسىمنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ كۆمۈرچەك ئاۋاز پەردىلىرىنى قوغداش ۋە ئۇلارغا تىرەك بولۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇنىڭ يۇقىرى ۋە تۆۋەنكى مۈڭگۈزلىرى ئارقىلىق باشقا كۆمۈرچەك ۋە سۆڭەكلەر بىلەن تۇتىشىدۇ.
• يۇقىرىقى مۈڭگۈز (Superior horn / 上角)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئارقا گىرۋىكىدىن يۇقىرىغا سوزۇلغان بىر جۈپ ئۆسۈك. ئۇ پەي ئارقىلىق تىل ئاستى سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىپ، كېكىردەكنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• يۇقىرىقى ئويۇق (Superior thyroid notch / 上切迹)
  بۇ ئىككى دانە قالقانسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدا بىرلىشىش نۇقتىسىدىكى V شەكىللىك ئويمان. بۇ ئويۇقنىڭ چوڭقۇرلۇقى ۋە شەكلى ئەر-ئاياللاردا پەرقلىنىدۇ.
• بۇغدىيەك (Laryngeal prominence / 喉结)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدى يۈزىدىكى ئەڭ روشەن چىقىپ تۇرغان قىسمى بولۇپ، بولۇپمۇ بالاغەتكە يەتكەن ئەرلەردە تېخىمۇ گەۋدىلىك كۆرۈنىدۇ. ئۇ كېكىردەكنىڭ ئالدى تەرىپىنى قوغدايدىغان مۇھىم بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• يۇقىرىقى تۈگۈنچە (Superior tubercle / 上结节)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەك يان تەرىپىدىكى قىيپاش سىزىقنىڭ يۇقىرىقى ئۇچىغا جايلاشقان كىچىك دۆڭچە. ئۇ بەزى كېكىردەك مۇسكۇللىرىنىڭ چاپلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• تۆۋەنكى تۈگۈنچە (Inferior tubercle / 下结节)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەك يان تەرىپىدىكى قىيپاش سىزىقنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىغا جايلاشقان دۆڭچە. بۇمۇ مۇسكۇللارنىڭ چاپلىنىشى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدۇ.
• تۆۋەنكى مۈڭگۈز (Inferior horn / 下角)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئارقا گىرۋىكىدىن تۆۋەنگە سوزۇلغان بىر جۈپ ئۆسۈك. ئۇنىڭ ئۇچىدا ھالقىسىمان كۆمۈرچەك بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدىغان كىچىك بوغۇم يۈزى بار.
• سول تاختا (Left lamina / 左板)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەكنى تەشكىل قىلىدىغان ئىككى چوڭ، ياپىلاق كۆمۈرچەكنىڭ سول تەرىپىدىكىسى. ئۇ كېكىردەكنىڭ سول تەرىپىنى قوغدايدۇ.
• ئوڭ تاختا (Right lamina / 右板)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەكنى تەشكىل قىلىدىغان ئىككى چوڭ، ياپىلاق كۆمۈرچەكنىڭ ئوڭ تەرىپىدىكىسى. ئۇ كېكىردەكنىڭ ئوڭ تەرىپىنى قوغدايدۇ.
• كىچىك بۇرجەك كۆمۈرچەك (Corniculate cartilage / 小角软骨)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئۇچىغا جايلاشقان بىر جۈپ ناھايىتى كىچىك، كونۇس شەكىللىك ئېلاستىك كۆمۈرچەك. ئۇ ئارقا كېكىردەك شىللىق پەردىسىنى تىرەپ تۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.
• قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك (Arytenoid cartilage / 杓状软骨)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان بىر جۈپ كىچىك، ئۈچبۇلۇڭلۇق پىرامىدا شەكىللىك كۆمۈرچەك. ئۇ ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىشتىكى ئەڭ مۇھىم تۈزۈلمە ھېسابلىنىدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك (Cricoid cartilage / 环状软骨)
  بۇ كېكىردەك كۆمۈرچەكلىرى ئىچىدىكى بىردىنبىر تولۇق ھالقا شەكىللىك كۆمۈرچەك بولۇپ، كېڭىرەكنىڭ ئەڭ ئۈستىدىكى ھالقىسىغا جايلاشقان. ئۇ كېكىردەكنىڭ ئۇلىنى شەكىللەندۈرۈپ، نەپەس يولىنىڭ ھەر ۋاقىت ئوچۇق تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• يايسىمان قىر (Arcuate crest / 弓状嵴)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدى-يان يۈزىدىكى ئەگمە شەكىللىك قىر. ئۇ ئۈچ بۇلۇڭ ئويمان بىلەن ئۇزۇنچاق ئويماننى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• مۇسكۇل ئۆسۈكى (Muscular process / 肌突)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك تۈۋىنىڭ يان تەرىپىگە سوزۇلغان ئۆسۈك. كۆپ قىسىم كېكىردەك مۇسكۇللىرى مۇشۇ جايغا چاپلىنىپ، قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ.
• ئاۋاز پەردە ئۆسۈگى (Vocal process / 声带突)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك تۈۋىنىڭ ئالدى تەرىپىگە قارىغان ئۆتكۈر ئۆسۈك. ئاۋاز پەردىسىنىڭ ئارقا ئۇچى مۇشۇ ئۆسۈككە چاپلىنىدۇ.
• قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك بوغۇم يۈزى (Articular facet for arytenoid cartilage / 杓关节面)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىدىكى قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدىغان ئويمان يۈز. بۇ بوغۇم ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ئېچىلىپ-يېپىلىشىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
• قالقان بوغۇم يۈزى (Articular facet for thyroid cartilage / 甲关节面)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يان تەرىپىدىكى قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ تۆۋەنكى مۈڭگۈزى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدىغان يۈز. بۇ بوغۇم ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ جىددىيلىكىنى تەڭشەيدۇ.
• قالقانسىمان كۆمۈرچەك يايى (Arch of cricoid cartilage / 环状软骨弓)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدىدىكى تار قىسمى بولۇپ، ئۈزۈك يايىغا ئوخشايدۇ. ئۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئاستىدا ياتىدۇ.
• ئۈچ بۇلۇڭ ئويمان (Triangular fovea / 三角凹)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدى-يان يۈزىدىكى يايسىمان قىرنىڭ ئۈستىدىكى ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك ئويمان.
• قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك ئۇچى (Apex of arytenoid cartilage / 杓状软骨尖)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يۇقىرىغا قارىغان ئۇچلۇق قىسمى. كىچىك بۇرجەك كۆمۈرچەك مۇشۇ جايغا جايلاشقان.
• كەينى يۈزى (Posterior surface / 后面)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئارقىغا قارىغان يۈزى. قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكلەر ئارا مۇسكۇل مۇشۇ يۈزگە چاپلىنىدۇ.
• قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك تۈۋى (Base of arytenoid cartilage / 杓状软骨底)
  بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ تۆۋەنكى كەڭ قىسمى. ئۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەك بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• بوغۇم يۈزى (Articular surface / 关节面)
  بۇ ئىككى كۆمۈرچەكنىڭ ئۆزئارا ئۇچرىشىپ، بوغۇم ھاسىل قىلىدىغان سىلىق يۈزى.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسى (Lamina of cricoid cartilage / 环状软骨板)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئارقىدىكى كەڭ، تۆت بۇلۇڭ شەكىللىك قىسمى. ئۇ كېكىردەكنىڭ ئارقا تېمىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

كېكىردەك كۆمۈرچەكلىرىنىڭ ئىقتىدارى ۋە كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

كېكىردەك كۆمۈرچەكلىرى پەقەت بىر تايانچ رامكا بولۇپلا قالماستىن، بەلكى ئىنتايىن ئىنچىكە ۋە مۇرەككەپ فىزىئولوگىيەلىك ئىقتىدارلارنى ئورۇندايدىغان ھەرىكەتچان بىر سىستېما. ئاۋاز چىقىرىش جەريانىدا، ئۆپكىدىن چىققان ھاۋا ئېقىمى ئاۋاز يېرىقىدىن ئۆتكەندە، ئاۋاز پەردىلىرىنى تەۋرىتىدۇ. ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ جىددىيلىكى، ئۇزۇنلۇقى ۋە ئارىلىقىنىڭ ئۆزگىرىشى ئاۋازنىڭ ئېگىز-پەسلىكى ۋە سۈپىتىنى بەلگىلەيدۇ. بۇ جەريان قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ھالقىسىمان كۆمۈرچەك ئۈستىدىكى مۇرەككەپ ھەرىكىتى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ.

مۇسكۇل ئۆسۈكىگە چاپلانغان مۇسكۇللار قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى ئىچىگە، تېشىغا، ئالدىغا ۋە ئارقىغا ھەرىكەتلەندۈرۈش ئارقىلىق ئاۋاز پەردە ئۆسۈكىنىڭ ئورنىنى ئۆزگەرتىدۇ. بۇ ئارقىلىق ئاۋاز پەردىلىرى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇلۇپ ياكى يىراقلاشتۇرۇلۇپ، ئاۋاز يېرىقىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى تەڭشەيدۇ. قالقانسىمان كۆمۈرچەك بىلەن ھالقىسىمان كۆمۈرچەك ئارىسىدىكى بوغۇمنىڭ ھەرىكىتى بولسا ئاۋاز پەردىلىرىنى تارتىپ جىددىيلەشتۈرۈش ياكى بوشىتىش رولىنى ئوينايدۇ، بۇ ئارقىلىق يۇقىرى ۋە تۆۋەن ئاۋازلار ھاسىل بولىدۇ.

كېكىردەك كۆمۈرچەكلىرىنىڭ ساغلاملىقى ئىنتايىن مۇھىم. ئۇلارنىڭ تۈزۈلۈشى ياكى ئىقتىدارىدىكى ھەرقانداق بىنورماللىق ئاۋاز پەرلەش، نەپەس قىيىنلىشىش قاتارلىق مەسىلىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

• زىيادە ئىشلىتىش ۋە ياللۇغ: ئاۋازنى ئۇزۇن ۋاقىت يۇقىرى كۆتۈرۈش ياكى يۇقۇملىنىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان كېكىردەك ياللۇغى ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ئىششىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ئاۋازنىڭ بوغۇلۇپ قېلىشىغا سەۋەب بولىدۇ.
• زەخىملىنىش: كېكىردەككە كەلگەن تاشقى زەربە كۆمۈرچەكلەرنىڭ سۇنۇشى ياكى ئورنىدىن چىقىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان نەپەس يولى توسۇلۇشىنى پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
• ئۆسمە: كېكىردەكتە پەيدا بولغان ياخشى ياكى يامان سۈپەتلىك ئۆسمىلەر كۆمۈرچەكلەرنىڭ ھەرىكىتىگە تەسىر كۆرسىتىپ، ئاۋاز چىقىرىش ۋە نەپەسلىنىش ئىقتىدارىنى ئېغىر دەرىجىدە بۇزىدۇ.

شۇڭا، ئاۋازىمىزنى ئاسراش، تاماكا چېكىش ۋە ھاراق ئىچىشتەك ناچار ئادەتلەردىن يىراق تۇرۇش، نەپەس يولى يۇقۇملىنىشلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېكىردەك ساغلاملىقىنى قوغداشنىڭ مۇھىم تەدبىرلىرى ھېسابلىنىدۇ. ئەگەر ئاۋازدا ئۇزۇن مۇددەتلىك ئۆزگىرىش ياكى نەپەسلىنىشتە قىيىنچىلىق سېزىلسە، دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، سەۋەبىنى ئېنىقلاش ۋە ۋاقتىدا داۋالاش زۆرۈر.