كىكىرتەك كۆمۈرچەكلىرى ۋە مۇسكۇللىرى ئاناتومىيىسى

كىكىرتەك كۆمۈرچەكلىرى ۋە مۇسكۇللىرى: يان تەرەپ ۋە ئىچكى قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيىسى

كىكىرتەك، يەنى بوغۇز، نەپەس يولى بىلەن ئاۋاز چىقىرىش ئىقتىدارىنى ئۆز-ئارا بىرلەشتۈرگەن مۇرەككەپ بىر ئەزا. ئۇ نەپەس يولىنىڭ يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۆپكىنى قوغداش، ھاۋا ئېقىمىنى كونترول ق qilish ۋە ئەڭ مۇھىمى، ئىنسان ئاۋازىنى شەكىللەندۈرۈشتە مەركىزىي رول ئوينايدۇ. كىكىرتەكنىڭ بۇ كۆپ خىل فۇنكسىيەلىرى ئۇنىڭ ئۆزگىچە ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى، يەنى كۆمۈرچەك رامكىسى، ئۇلارنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تارىمۇشلار ۋە ئۇلارنى ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇللارنىڭ ئىنچىكە ماسلىشىشى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ.

بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئورنى، شەكلى ۋە ئۆز-ئارا مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش ئاۋاز پاتولوگىيىسى، قۇلاق-بۇرۇن-بوغۇز كېسەللىكلىرى ۋە نەپەس يولى كېسەللىكلىرىنى داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. بۇ ماقالىدە، كىكىرتەكنىڭ ئوڭ تەرەپتىن كۆرۈنۈشى ۋە قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئوڭ تاختىسى ئېلىۋېتىلگەندىن كېيىنكى ئىچكى قۇرۇلمىسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ، بۇ ئارقىلىق كىكىرتەك ئاناتومىيىسى ھەققىدە تېخىمۇ چوڭقۇر ۋە روشەن چۈشەنچىگە ئىگە بولىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كىكىرتەك قۇرۇلمىلىرىنىڭ تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلۇشى

كىكىرتەك ئوڭ تەرەپ كۆرۈنۈشى (Right Lateral View of the Larynx 喉软骨右侧面观 )

• كېكىرتەك قاپقاق كۆمۈرچىكى (Epiglottis, 会厌)
  بۇ يوپۇرماق شەكىللىك ئېلاستىك كۆمۈرچەك كىكىرتەكنىڭ «قوغدىغۇچى قاپقىقى» دەپ ئاتىلىدۇ، ئۇ تىل يىلتىزىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان. ئۇنىڭ ئەڭ ھالقىلىق رولى يۇتۇنغاندا ئاپتوماتىك ھالدا تۆۋەنگە يېپىلىپ، نەپەس يولىنىڭ كىرىش ئېغىزىنى توسۇپ، يېمەكلىكنىڭ كانايغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتۇر. نەپەس ئالغاندا بولسا ئۈستىگە كۆتۈرۈلۈپ، ھاۋانىڭ راۋان ئۆتۈشىگە شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ. بۇ نازۇك ھەرىكەت نەپەسلىنىش ۋە يۇتۇش ئىقتىدارىنى ئۈنۈملۈك ئايرىپ، ھاياتلىق ئۈچۈن مۇھىم كاپالەت بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• قالقان تىل سۆڭەك ئوتتۇرا تارىمۇشى (Median Thyrohyoid Ligament, 甲状舌骨正中韧带)
  بۇ تارىمۇش قالقان تىل سۆڭەك پەردىسىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى قېلىنلاشتۇرۇپ، قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يۇقىرىقى گىرۋىكىنى تىل سۆڭىكىگە مۇستەھكەم تۇتاشتۇرىدۇ.
• قالقانسىمان كۆمۈرچەك (Thyroid Cartilage, 甲状软骨)
  كىكىرتەكتىكى ئەڭ چوڭ كۆمۈرچەك بولۇپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ قوغدايدۇ. ئۇنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى تۇتاشقان قىسمى «بۇغدىيەك» نى ھاسىل قىلىدۇ.
• بۇغدىيەك (Laryngeal Prominence, 喉结)
  بۇ ئادەتتە «ئادەم بوغىزى» دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئىككى تەخسىسى ئالدى تەرەپتە تۇتاشقان جايدا شەكىللەنگەن چىقىپ تۇرغان قۇرۇلما. ئەرلەردە تېخىمۇ روشەن كۆرۈنىدۇ.
• ھالقا قالقان مۇسكۇلى تۈز قىسمى (Straight Part of Cricothyroid Muscle, 环甲肌直部)
  بۇ مۇسكۇل ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنى قالقانسıمان كۆمۈرچەككە يېقىنلاشتۇرۇپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى تارتىپ جىددىيلەشتۈرىدۇ. بۇ ئاۋازنىڭ يۇقىرى چىقىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• ھالقا قالقان مۇسكۇلى قىيپاش قىسمى (Oblique Part of Cricothyroid Muscle, 环甲肌斜部)
  بۇ مۇسكۇل تۈز قىسىم بىلەن بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىپ، قالقانسىمان كۆمۈرچەكنى ئالدىغا ۋە تۆۋەنگە تارتىپ، ئاۋازنىڭ جاراڭلىقلىقىنى تەڭشەيدۇ.
• كاناي كۆمۈرچىكى (Tracheal Cartilage, 气管软骨)
  كىكىرتەكنىڭ ئاستىغا جايلاشقان C شەكىللىك كۆمۈرچەك ھالقىلىرى بولۇپ، كاناينىڭ ئوچۇق تۇرۇشىنى ساقلاپ، نەپەسلىنىشنىڭ راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• قىيپاش سىزىق (Oblique Line, 斜线)
  بۇ قالقانسıمان كۆمۈرچەك تەخسىسىنىڭ سىرتقى يۈزىدىكى بىر قىيپاش سىزىق بولۇپ، كىكىرتەكنىڭ سىرتقى مۇسكۇللىرى (مەسىلەن، قالقان تىل سۆڭەك مۇسكۇلى) نىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• قالقان تىل سۆڭەك پەردىسى (Thyrohyoid Membrane, 甲状舌骨膜)
  بۇ كەڭ، تالالىق پەردە قالقانسىمان كۆمۈرچەكنى تىل سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ، پۈتكۈل كىكىرتەكنى يۇقىرىغا ئېسىپ تۇرىدۇ.
• بۇغدايسىمان كۆمۈرچەك (Triticeal Cartilage, 麦粒软骨)
  بۇ كىچىك ئېلاستىك كۆمۈرچەك دائىم قالقان تىل سۆڭەك سىرتقى تەرەپ تارىمۇشى ئىچىدە ئۇچرايدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى تارىمۇشنى كۈچەيتىش دەپ قارىلىدۇ.
• تىل سۆڭەك (Hyoid Bone, 舌骨)
  كىكىرتەكنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان U شەكىللىك سۆڭەك بولۇپ، باشقا سۆڭەكلەر بىلەن بىۋاسىتە تۇتاشمايدۇ. ئۇ تىل ۋە كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ مۇھىم بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

قالقانسىمان كۆمۈرچەك ئوڭ تاختىسىنى كېسىپ ئېلىۋېتىپ، ئىلاستىكىلىق كونۇسنى كۆرسىتىش
(Right Plate of Thyroid Cartilage Removed to Show the Conus Elasticus 切除甲状软骨右板،显示弹性圆锥 )

• تىل سۆڭەك كىكىرتەك قاپقاق تارىمۇش (Hyoepiglottic Ligament, 舌骨会厌韧带)
  بۇ تارىمۇش كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ ئالدى يۈزىنى تىل سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ، ئۇنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• دالان تارىمۇش (Vestibular Ligament, 前庭韧带)
  بۇ تارىمۇش «يالغان ئاۋاز پەردىسى» دەپمۇ ئاتىلىدىغان دالان پۈرمىسىنىڭ ئىچكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ ئاۋاز تارىمۇشىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان.
• ئاۋاز تارىمۇش (Vocal Ligament, 声韧带)
  بۇ ھەقىقىي ئاۋاز پەردىسىنىڭ يادرولۇق قۇرۇلمىسى بولۇپ، ئۇنىڭ تەۋرىنىشى ئاۋاز ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئاۋاز پەردە ئۆسۈكىدىن قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئىچكى يۈزىگىچە سوزۇلغان.
• ئىلاستىكىلىق كونۇس (Conus Elasticus, 弹性圆锥)
  بۇ كونۇس شەكىللىك ئېلاستىك پەردە بولۇپ، ئۈستۈنكى گىرۋىكى ئاۋاز تارىمۇشىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى شەكىللەندۈرۈپ، ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ھەرىكىتىنى قوللايدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك يايى (Arch of Cricoid Cartilage, 环状软骨弓)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدى ۋە نېپىز قىسمى بولۇپ، كىكىرتەك رامكىسىنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ.
• قالقان بوغۇم يۈزى (Thyroid Articular Facet, 甲关节面)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ يان تەرىپىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، قالقانسıمان كۆمۈرچەكنىڭ تۆۋەنكى مۈڭگۈزى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسى (Lamina of Cricoid Cartilage, 环状软骨板)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئارقا قىسمىدىكى كەڭ ۋە قېلىن قىسمى بولۇپ، كىكىرتەكنىڭ ئارقا تېمىنى تەشكىل قىلىدۇ.
• مۇسكۇل ئۆسۈكى (Muscular Process, 肌突)
  قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يان تەرىپىدىكى بۇ ئۆسۈككە بىر قانچە مۇھىم مۇسكۇل بىرىكىپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى ئېچىش ۋە يېپىش ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ.
• ئاۋاز پەردە ئۆسۈكى (Vocal Process, 声带突)
  قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى بۇ ئۆسۈككە ئاۋاز تارىمۇشى بىرىكىدۇ، شۇڭا ئۇ ئاۋاز چىقىرىشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
• قوشۇقسىمان كۆمۈرچەك (Arytenoid Cartilage, 杓状软骨)
  بىر جۈپ ئۈچبۇلۇڭلۇق كۆمۈرچەك بولۇپ، ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان. ئۇلارنىڭ ھەرىكىتى ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ئورنى ۋە جىددىيلىكىنى بىۋاسىتە بەلگىلەيدۇ.
• كىچىك بۇرجەكلىك كۆمۈرچەك (Corniculate Cartilage, 小角软骨)
  بۇ بىر جۈپ كىچىك كۆمۈرچەك قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ چوققىسىغا جايلاشقان بولۇپ، كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنىڭ ئارقا گىرۋىكىنى شەكىللەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
• چاسا شەكىللىك پەردە (Quadrangular Membrane, 方形膜)
  بۇ پەردە كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ يان تەرىپىدىن قوشۇقسىمان كۆمۈرچەككىچە سوزۇلغان بولۇپ، تۆۋەنكى گىرۋىكى دالان تارىمۇشىنى ھاسىل قىلىدۇ.

كىكىرتەكنىڭ رولى

كىكىرتەكنىڭ ھەر بىر قۇرۇلمىسى يالغۇز ھالەتتە ئەمەس، بەلكى بىر-بىرى بىلەن زىچ ماسلىشىپ ئىشلەيدىغان بىر پۈتۈن سىستېمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىك ئالاھىدىلىكلىرىنى تۆۋەندىكىدەك خۇلاسىلەش مۇمكىن:

• ئاۋاز تەڭشەش مېخانىزمى: ئاۋازنىڭ يۇقىرى-تۆۋەنلىكى ئاساسلىقى ھالقا-قالقان مۇسكۇلىنىڭ قىسقىرىشىغا باغلىق. بۇ مۇسكۇل قىسقارغاندا، قالقانسىمان كۆمۈرچەك ئالدىغا ئېگىلىپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى ئۇزارتىدۇ ۋە جىددىيلەشتۈرىدۇ، نەتىجىدە يۇقىرى ئاۋاز چىقىدۇ.
• نەپەس يولىنى ئېچىش-يېپىش: قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكلەرگە بىرىككەن مۇسكۇللار ئاۋاز پەردىلىرىنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇپ (ئاۋاز چىقىرىش ۋە يۆتەلگەندە) ياكى بىر-بىرىدىن يىراقلاشتۇرۇپ (نەپەس ئالغاندا) ئاۋاز يېرىقىنى ئېچىپ-يېپىشنى كونترول قىلىدۇ.
• ئىچكى پەردە سىستېمىسى: چاسا شەكىللىك پەردە ۋە ئىلاستىكىلىق كونۇس كىكىرتەكنىڭ ئىچكى بوشلۇقىنى شەكىللەندۈرىدىغان ئىككى چوڭ تالالىق-ئېلاستىك پەردە. ئۇلار كىكىرتەك بوشلۇقىنى دالان، كىكىرتەك ئوتتۇرا بوشلۇقى ۋە ئاۋاز يېرىقى ئاستى بوشلۇقى قاتارلىق قىسىملارغا ئايرىيدۇ.
• رامكا ۋە تىرەك سىستېمىسى: قالقانسىمان، ھالقىسىمان ۋە قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكلەر كىكىرتەكنىڭ قاتتىق رامكىسىنى ھاسىل قىلىپ، ئىچكى نازۇك قۇرۇلمىلارنى قوغدايدۇ ھەمدە مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىشى ئۈچۈن مۇستەھكەم ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ.

قىسقىسى، كىكىرتەك كۆمۈرچەكلىرى، تارىمۇشلىرى ۋە مۇسكۇللىرى بىرلىكتە ئىنتايىن ئۈنۈملۈك ۋە ماسلاشقان بىر بىئولوگىيىلىك ماشىنىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر قانداق بىرىدىكى كىچىككىنە بىر ئۆزگىرىش ياكى زەخىملىنىش ئاۋازغا، نەپەسلىنىشكە ۋە يۇتۇش ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەر كلىنىكىلىق دىئاگنوز ۋە داۋالاشتا ئvسىز قىممەتكە ئىگە.