كۆكرەك قەپىسى ئالدى تېمىنىڭ ئىچكى تەرەپتىن كۆزىتىلىشى

كىرىش سۆز

ئىنسان بەدىنىنىڭ كۆكرەك قەپىسى، يۈرەك ۋە ئۆپكە قاتارلىق ھاياتلىق ئۈچۈن مۇھىم ئەزالارنى قوغدايدىغان ھەم نەپەسلىنىش ھەرىكىتىنىڭ ھالقىلىق قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ ئەمما تەرتىپلىك بولغان ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى، كۆپلىگەن مۇسكۇل، سۆڭەك ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ئىشلىشىدىن تەشكىل تاپقان. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى بەدەننىڭ ساغلاملىقى ۋە ھەرىكەت ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ ماقالىدە، كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئالدى ۋە يان تېمىغا جايلاشقان مۇھىم مۇسكۇللار، ئارتېرىيەلەر ۋە ۋېنالارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنى، قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسى تونۇشتۇرۇلىدۇ. بولۇپمۇ ئالدى ھەرەسىمان مۇسكۇل (Serratus Anterior) ۋە قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرى (Intercostal Muscles) قاتارلىق نەپەسلىنىش ۋە مۈرىنىڭ ھەرىكىتىگە بىۋاسىتە قاتنىشىدىغان مۇسكۇللارغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىلىدۇ. بۇ ئارقىلىق، ئوقۇرمەنلەرنىڭ كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئاناتومىيىسى ھەققىدىكى چۈشەنچىسىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇشنى مەقسەت قىلىمىز.

كۆكرەك قەپىسىنىڭ مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلىرى

تۆۋەندە رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنىڭ ئىسمى، ئورنى ۋە فۇنكسىيەسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

• ئالدى ھەرەسىمان مۇسكۇل (Serratus Anterior, 前锯肌)
  بۇ مۇسكۇل كۆكرەك قەپىسىنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، يەلپۈگۈچ شەكىللىك چوڭ مۇسكۇلدۇر. ئۇ ئادەتتە «بوكىسچى مۇسكۇلى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، چۈنكى ئۇ مۇشتلاش ھەرىكىتى جەريانىدا تاغاق سۆڭىكىنى ئالدىغا ۋە تاشقىرىغا تارتىشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ مۇسكۇل ئۈستۈنكى سەككىز ياكى توققۇز قوۋۇرغىدىن باشلىنىپ، تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئىچكى گىرۋىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى تاغاق سۆڭىكىنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە ھەرىكەتلەندۈرۈش، شۇنداقلا قولنى يۇقىرى كۆتۈرۈش ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىشتىن ئىبارەت.

• كۆكرەك قەپىسى ئالدى تېمىنىڭ ئىچكى تەرەپتىن كۆزىتىلىشى (Internal view of the anterior thoracic wall, 胸廓前壁内面观)
  بۇ كۆرۈنۈش كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئىچكى يۈزىدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى، يەنى تۆش سۆڭىكىنىڭ كەينى، قوۋۇرغا قاپۇرچاقلىرى ۋە ئۇلارغا چاپلىشىپ تۇرغان مۇسكۇل ۋە قان تومۇرلارنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ يەردە كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسى ۋە ۋېناسى، قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرى ۋە كۆكرەك توغرا مۇسكۇلى قاتارلىق مۇھىم قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش كۆكرەك قىسمىدىكى ئوپېراتسىيەلەر ۋە دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىم كلىنىكىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. ئۇ، قان تومۇرلارنىڭ تارقىلىشى ۋە مۇسكۇللارنىڭ جايلاشقان ئورنىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، دوختۇرلارنىڭ زەخمىلىشىدىن ساقلىنىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

• تۆش ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇل (Sternocleidomastoid muscle, 胸锁乳突肌)
  بۇ بويۇننىڭ يان تەرىپىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە يۈزەكى مۇسكۇللارنىڭ بىرى بولۇپ، باشنى قارشى تەرەپكە ئايلاندۇرۇش ۋە بويۇننى ئېگىش فۇنكسىيەسىنى ئورۇندايدۇ. ئۇ يەنە چوڭقۇر نەپەس ئالغاندا كۆكرەك قەپىسىنى كۆتۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.

• قوۋۇرغا ئارىلىق سىرتقى مۇسكۇل (External intercostal muscle, 肋间外肌)
  بۇ مۇسكۇللار قوۋۇرغىلار ئارىسىغا جايلاشقان بولۇپ، نەپەس ئالغاندا قوۋۇرغىلارنى يۇقىرىغا ۋە تاشقىرىغا كۆتۈرۈپ، كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ھەجىمىنى كېڭەيتىدۇ. بۇ ئارقىلىق ئۆپكىنىڭ كېڭىيىپ، ھاۋا سۈمۈرۈشىگە ياردەم بېرىدۇ.

• قوۋۇرغا ئارىلىق ئىچكى مۇسكۇل (Internal intercostal muscle, 肋间内肌)
  بۇ مۇسكۇللار سىرتقى قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرىنىڭ ئىچكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئاساسلىقى كۈچەپ نەپەس چىقارغاندا قوۋۇرغىلارنى تۆۋەنگە ۋە ئىچىگە باستۇرۇپ، كۆكرەك بوشلۇقىنى كىچىكلىتىدۇ. نورمال، تىنچ ھالەتتىكى نەپەس چىقىرىش پاسسىپ جەريان ھېسابلىنىدۇ.

• بىلەك چىگىشى (Brachial plexus, 臂丛)
  بۇ بويۇن ۋە قولتىق قىسمىغا جايلاشقان نېرۋا تورى بولۇپ، C5 دىن T1 غىچە بولغان ئومۇرتقا نېرۋىلىرىنىڭ ئالدى شاخچىلىرىدىن شەكىللەنگەن. ئۇ پۈتۈن ئۈستۈنكى ئورۇن (مۈرە، بىلەك، قول) نىڭ ھەرىكىتى ۋە سېزىمىنى كونترول قىلىدۇ.

• ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل (Deltoid muscle, 三角肌)
  بۇ مۈرىنىڭ ئۈستىنى قاپلاپ تۇرىدىغان قېلىن، ئۈچ بۇرجەك شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇ قولنى ئالدىغا، يانغا ۋە كەينىگە كۆتۈرۈش قاتارلىق كۆپ يۆنىلىشلىك ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

• تاغاق ئاستى مۇسكۇل (Subscapularis muscle, 肩胛下肌)
  بۇ تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىگە جايلاشقان بولۇپ، مۈرە بوغۇمىنى ئىچىگە ئايلاندۇرۇش ۋە مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدىغان rotator cuff مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى. ئۇ بۇ مۇسكۇللار توپى ئىچىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ كۈچلۈك مۇسكۇل ھېسابلىنىدۇ.

• كۆكرەك دۈمبە ئارتېرىيەسى (Thoracodorsal artery, 胸背动脉)
  بۇ قولتىق ئارتېرىيەسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، ئاساسلىقى دۈمبە كەڭ مۇسكۇلى (Latissimus dorsi) ۋە ئالدى ھەرەسىمان مۇسكۇلنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ كۆپىنچە كۆكرەك قايتا قۇرۇش ئوپېراتسىيەلىرىدە مۇسكۇل يۆتكەشتە مۇھىم قان تومۇر ھېسابلىنىدۇ.

• دۈمبە كەڭ مۇسكۇل (Latissimus dorsi, 背阔肌)
  بۇ دۈمبىدىكى ئەڭ كەڭ مۇسكۇل بولۇپ، قولنى ئىچىگە ئايلاندۇرۇش، كەينىگە تارتىش ۋە بەدەنگە يېقىنلاشتۇرۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى ئورۇندايدۇ. ئۇ يەنە سۇ ئۈزۈش ۋە يامىشىش قاتارلىق ھەرىكەتلەردىمۇ مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• ئوقۇرەك سۆڭەك (Clavicle, 锁骨)
  بۇ تۆش سۆڭىكى بىلەن تاغاق سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان S شەكىللىك ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇ قولنىڭ ھەرىكەت دائىرىسىنى كېڭەيتىش ۋە مۈرە بەلبېغىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيەسى (Subclavian artery, 锁骨下动脉)
  بۇ ئاساسلىق ئارتېرىيە بولۇپ، باش، بويۇن، كۆكرەك قەپىسى ۋە قولنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ شاخچىلىرى ئومۇرتقا ئارتېرىيەسى ۋە كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

• يۇقىرىقى كاۋاك ۋېناسى (Superior vena cava, 上腔静脉)
  بۇ چوڭ ۋېنا تومۇرى بولۇپ، بەدەننىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى (باش, بويۇن, قول ۋە كۆكرەك) ئوكسىگېنسىز قاننى يۈرەكنىڭ ئوڭ دالانچىسىغا قايتۇرىدۇ.

• كۆكرەك توغرا مۇسكۇل (Transversus thoracis muscle, 胸横肌)
  بۇ كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئىچكى ئالدى تېمىغا جايلاشقان نېپىز مۇسكۇل. ئۇ نەپەس چىقارغاندا قوۋۇرغىلارنى تۆۋەن تارتىشقا ياردەم بېرىدۇ.

• دىئافراگما (Diaphragm, 膈)
  بۇ كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان گۈمبەز شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇ نەپەسلىنىشتىكى ئاساسلىق مۇسكۇل بولۇپ، تارىيىپ-بوشىشى ئارقىلىق نەپەس ئېلىش ۋە چىقىرىشنى كونترول قىلىدۇ.

• ئارقا قەۋەت قورساق تۈز مۇسكۇل غىلىپى (Posterior layer of the rectus sheath, 后层腹直肌鞘)
  بۇ قورساق تۈز مۇسكۇلىنىڭ كەينىنى ئوراپ تۇرىدىغان كۈچلۈك بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما قەۋىتى. ئۇ قورساق تېمىنى مۇستەھكەملەش ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

• كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ۋېناسى (Internal thoracic vein, 胸廓内静脉)
  بۇ ۋېنا كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسى بىلەن بىللە مېڭىپ، كۆكرەك تېمى ۋە كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ئەزالارنىڭ قېنىنى يىغىپ، ئوقۇرەك ئاستى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.

• كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسى (Internal thoracic artery, 胸廓内动脉)
  بۇ ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيەسىدىن چىقىدىغان مۇھىم شاخچە بولۇپ، كۆكرەك تېمى، كۆكرەك پەردىسى ۋە دىئافراگمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يۈرەك تاجىسىمان ئارتېرىيەسىنى كۆچۈرۈپ يەملەش ئوپېراتسىيەسىدە كۆپ ئىشلىتىلىدۇ.

• قوۋۇرغا ئارىلىق ئالدى تارمىقى (Anterior intercostal branch, 肋间前支)
  بۇلار كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسىدىن چىقىدىغان كىچىك ئارتېرىيە شاخچىلىرى بولۇپ، قوۋۇرغىلار ئارىسىدىكى بوشلۇقنىڭ ئالدى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

• تۆش سۆڭەك تارمىقى (Sternal branch, 胸骨支)
  بۇ كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسىنىڭ كىچىك تارماقلىرى بولۇپ، تۆش سۆڭىكىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

• قورساق تېمى يۇقىرىقى ئارتېرىيەسى (Superior epigastric artery, 腹壁上动脉)
  بۇ كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسىنىڭ ئىككى ئاخىرقى شاخچىسىنىڭ بىرى بولۇپ، قورساق تۈز مۇسكۇلى ۋە قورساق تېمىنىڭ يۇقىرى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

• مۇسكۇل دىئافراگما ئارتېرىيەسى (Musculophrenic artery, 肌膈动脉)
  بۇ كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسىنىڭ يەنە بىر ئاخىرقى شاخچىسى بولۇپ، دىئافراگما ۋە تۆۋەنكى قوۋۇرغا ئارىلىق بوشلۇقلىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

• قورساق تۈز مۇسكۇل (Rectus abdominis muscle, 腹直肌)
  بۇ قورساقنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان ئۇزۇن، تۈز مۇسكۇل بولۇپ، «ئالتە تاش» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ئۇ بەلنى ئېگىش، قورساق بېسىمىنى ساقلاش ۋە بەدەننى مۇقىملاشتۇرۇش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرنى ئورۇندايدۇ.

كۆكرەك قەپىسى ئاناتومىيەسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە ساغلاملىق

كۆكرەك قەپىسىنىڭ مۇسكۇل ۋە قان تومۇر سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقى پۈتكۈل بەدەننىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ھالقىلىق. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى نەپەسلىنىش، ھەرىكەت ۋە ئىچكى ئەزالارنى قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. مەسىلەن، قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرى ۋە دىئافراگمىنىڭ كۈچلۈك بولۇشى ئۆپكىنىڭ فۇنكسىيەسىنى ياخشىلاپ، نەپەسلىنىش سىستېمىسى كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئالدى ھەرەسىمان مۇسكۇلنىڭ زەخىملىنىشى ياكى ئۇنى كونترول قىلىدىغان نېرۋىنىڭ (ئۇزۇن كۆكرەك نېرۋىسى) يارلىنىشى «قاناتسىمان تاغاق» (winged scapula) دەپ ئاتىلىدىغان كلىنىكىلىق ئەھۋالنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇ ھالەتتە، بىمار قولىنى ئالدىغا كۆتۈرگەندە تاغاق سۆڭىكى دۈمبىسىدىن كۆرۈنەرلىك دۆڭلىشىپ چىقىدۇ، بۇ مۈرە ھەرىكىتىنىڭ چەكلىمىگە ئۇچرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ مۇسكۇلنى چىنىقتۇرۇش، بولۇپمۇ تەنھەرىكەتچىلەر ۋە كۈچلۈك ھەرىكەت قىلىدىغان كىشىلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

كۆكرەك قەپىسىدىكى قان تومۇرلار، بولۇپمۇ كۆكرەك قەپىسى ئىچكى ئارتېرىيەسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى زور. يۈرەك كېسەللىكلىرىنى داۋالاشتا، بۇ ئارتېرىيە كۆپىنچە تاجىسىمان ئارتېرىيەگە قان يەتكۈزۈش ئۈچۈن كۆچۈرۈپ يەملىنىدىغان ئەڭ ياخشى قان تومۇر مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك ئوچۇق قېلىش نىسبىتى يۇقىرى بولغاچقا، ئوپېراتسىيەنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى ساقلاش ۋە مۇۋاپىق چېنىقىش ئارقىلىق كۆكرەك قەپىسى مۇسكۇللىرىنى كۈچەيتىش ۋە جانلىقلىقىنى ساقلاش مۇمكىن.

• نەپەسلىنىش مەشقى: چوڭقۇر نەپەس ئېلىش ۋە ئاستا نەپەس چىقىرىش مەشقى دىئافراگما ۋە قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرىنى چېنىقتۇرۇپ، ئۆپكىنىڭ سىغىمىنى ئاشۇرىدۇ.

• كۈچ مەشقى: كۆكرەك ئىتتىرىش (push-ups)، تارتىش (pull-ups) ۋە مۈرە كۆتۈرۈش قاتارلىق ھەرىكەتلەر ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل، دۈمبە كەڭ مۇسكۇلى ۋە ئالدى ھەرەسىمان مۇسكۇل قاتارلىقلارنى كۈچەيتىدۇ.

• سوزۇلۇش ھەرىكىتى: دائىم سوزۇلۇش ھەرىكىتى قىلىپ بېرىش مۇسكۇللارنىڭ جانلىقلىقىنى ساقلاپ، زەخىملىنىش خەۋپىنى ئازايتىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنى قەدىرلەش ۋە ساغلاملىقىنى قوغداش ھەممىمىز ئۈچۈن زۆرۈر. ئەگەر كۆكرەك قىسمىڭىزدا ئاغرىق ياكى بىئاراملىق سېزىلگەن ھامان، دەرھال دوختۇر بىلەن مەسلىھەتلىشىڭ.