ئومۇرتقا تۈۋرۈكى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئومۇرتقا تۈۋرۈكى ئىنسان بەدىنىنىڭ مەركىزىي ئوقى بولۇپ، ئۇ باش سۆڭىكىنى تىرەپ، غول گەۋدىنى شەكىللەندۈرىدۇ، شۇنداقلا ئومۇرتقا نەيچىسى ئىچىدىكى نازۇك ئومۇرتقا يىلىكىنى قوغدايدۇ. ئومۇرتقا يەنە بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش، ھەرىكەتنى ئىشقا ئاشۇرۇش ۋە زەربىنى ئازايتىش قاتارلىق كۆپ خىل مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ. ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ھەر بىر بۆلىكى، ئېگىلىشى ۋە ئىنچىكە تۈزۈلمىلىرىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، ئومۇرتقا كېسەللىكلىرىگە توغرا دىئاگنوز قويۇش، ئوپېراتسىيە لايىھەلەش ۋە فىزىكىلىق داۋالاش پىلانى تۈزۈشتە ئىنتايىن مۇھىم.

ئۇيغۇرچە ئىسىم : ئومۇرتقا تۈۋرۈكى
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Vertebral column
تۈركچە ئىسىم : Omurga
خەنزۇچە ئىسىم : 脊柱

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ تۈزۈلمىلىرىنى تونۇشتۇرۇش

يۇقارقى رەسىمدە ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئالدى كۆرۈنۈشى ( Verterabae anterior view ) ، ئوڭ يان كۆرۈنۈشى ( right lateral view ) ، ۋە ئارقا كۆرۈنۈشى ( posterior view ) بېرىلگەن.

• بويۇن ئومۇرتقىسى (Cervical Vertebrae, 颈椎)
  بويۇن ئومۇرتقىسى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان 7 دانە ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان. ئۇلارنىڭ ھەجىمى كىچىك، ئەمما ھەرىكەتچانلىقى ئەڭ ياخشى بولۇپ، باشنىڭ ھەر تەرەپكە ھەرىكەتلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• كۆكرەك ئومۇرتقىسى (Thoracic Vertebrae, 胸椎)
  كۆكرەك ئومۇرتقىسى 12 دانە ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ھەر بىر ئومۇرتقا بىر جۈپ قوۋۇرغا بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇلار كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئارقا تېمىنى شەكىللەندۈرۈپ، كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغدايدۇ.
• بەل ئومۇرتقىسى (Lumbar Vertebrae, 腰椎)
  بەل ئومۇرتقىسى 5 دانە ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ كۈچلۈك ئومۇرتقىلاردۇر. ئۇلار بەدەننىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى ئېغىرلىقنىڭ كۆپ قىسمىنى كۆتۈرىدۇ، شۇڭا ئاسان زەخىملىنىدۇ.
• توققۇز كۆز سۆڭىكى (Sacrum, 骶骨)
  توققۇز كۆز سۆڭىكى قۇرامىغا يەتكەندىن كېيىن ئۆزئارا بىرىكىپ كەتكەن 5 دانە توققۇز كۆز ئومۇرتقىسىدىن ھاسىل بولغان ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكى بىلەن داس سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ، ئېغىرلىقنى تۆۋەنكى ئەزالارغا يەتكۈزىدۇ.
• قۇيرۇق سۆڭىكى (Coccyx, 尾骨)
  قۇيرۇق سۆڭىكى 3-4 دانە قۇيرۇق ئومۇرتقىسىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان كىچىك سۆڭەك بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ تۆۋەن ئۇچىغا جايلاشقان. ئۇ بىر قىسىم مۇسكۇل ۋە تارىمۇشلارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• توققۇز كۆز ئالدى تۆشۈكى (Anterior Sacral Foramina, 骶前孔)
  بۇ توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىگە جايلاشقان بىر جۈپ تۆشۈكلەر بولۇپ، توققۇز كۆز ئومۇرتقا يىلىمى نېرۋىلىرىنىڭ ئالدى شاخچىلىرى بۇ يەردىن ئۆتۈپ، داس بوشلۇقىدىكى ئەزالار ۋە تۆۋەنكى ئەزالارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• توققۇز كۆز ئارقا تۆشۈكى (Posterior Sacral Foramina, 骶后孔)
  بۇ توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىگە جايلاشقان تۆشۈكلەر بولۇپ، توققۇز كۆز ئومۇرتقا يىلىمى نېرۋىلىرىنىڭ ئارقا شاخچىلىرى بۇ يەردىن ئۆتۈپ، دۈمبە ۋە داسنىڭ ئارقا قىسمىدىكى تېرە ۋە مۇسكۇللارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• توققۇز كۆز مۈڭگۈزى (Sacral Cornu, 骶角)
  بۇ توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا-تۆۋەن قىسمىدىكى بىر جۈپ كىچىك سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، توققۇز كۆز نەيچە يېرىقچىسىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان. ئۇ قاتتىق پەردە سىرتىدىن ناركوز ( 硬膜外麻醉 epidural anesthesia )  قىلغاندا مۇھىم ئاناتومىيىلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• توققۇز كۆز نەيچە يېرىقچىسى (Sacral Hiatus, 骶管裂孔)
  بۇ توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىنىڭ ئەڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى V شەكىللىك ئېچىق جاي. ئۇ قاتتىق پەردە سىرتىدىن ناركوز دورىسىنى ئوكۇل قىلىدىغان مۇھىم ئورۇن.
• ھالقىسىمان ئومۇرتقا (Atlas (C1), 寰椎)
  بۇ بىرىنچى بويۇن ئومۇرتقىسى (C1) بولۇپ، ئۇنىڭدا ئومۇرتقا تېنى يوق، ھالقا شەكىللىك بولىدۇ. ئۇ باش سۆڭىكىنى بىۋاسىتە كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ ۋە باشنىڭ ئالدى-كەينىگە لىڭشىشىغا ياردەم بېرىدۇ.
• بويۇن ئەگمىسى (Cervical Curvature, 颈曲)
  بۇ بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ھالەتتە ئالدىغا قاراپ ئۆرلەپ تۇرۇشىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئەگمە باشنىڭ ئېغىرلىقىنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇش ۋە زەربىنى بۇففېرلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• دۆڭچە ئومۇرتقا (Vertebra Prominens (C7), 隆椎)
  بۇ يەتتىنچى بويۇن ئومۇرتقىسى (C7) بولۇپ، ئۇنىڭ قۇرۇق ئۆسۈكى باشقا بويۇن ئومۇرتقىلىرىغا قارىغاندا ئۇزۇن ۋە روشەن بولغاچقا، تېرە ئاستىدىن قول بىلەن تېگىپ ھېس قىلغىلى بولىدۇ. ئۇ ئومۇرتقا سانىنى ئېنىقلاشتا مۇھىم بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• 1-كۆكرەك ئومۇرتقىسى (First Thoracic Vertebra (T1), 第一胸椎)
  بۇ كۆكرەك بۆلىكىدىكى بىرىنچى ئومۇرتقا بولۇپ، بويۇن ئومۇرتقىسى بىلەن كۆكرەك ئومۇرتقىسى ئارىسىدىكى ئۆتكۈنچى بۆلەكنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇنىڭ تۈزۈلۈشىدە ھەم بويۇن، ھەم كۆكرەك ئومۇرتقىلىرىنىڭ ئالاھىدىلىكلىرى بار.
• كۆكرەك ئەگمىسى (Thoracic Curvature, 胸曲)
  بۇ كۆكرەك ئومۇرتقىسىنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ھالەتتە كەينىگە قاراپ دۆڭ بولۇپ تۇرۇشىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئەگمە كۆكرەك قەپىسىنىڭ سىغىمىنى ئاشۇرۇپ، يۈرەك ۋە ئۆپكىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىگە بوشلۇق يارىتىپ بېرىدۇ.
• ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكى (Intervertebral Foramen, 椎间孔)
  بۇ ئىككى قوشنا ئومۇرتقا ئارىسىدا ھاسىل بولغان تۆشۈك بولۇپ، ئومۇرتقا يىلىمى نېرۋىلىرى بۇ يەردىن چىقىپ، بەدەننىڭ ھەرقايسى قىسىملىرىغا تارقىلىدۇ. ئومۇرتقا ئارىلىق دىسكىسىنىڭ گрыژىسى بۇ تۆشۈكنى تارايتىپ، نېرۋىنى بېسىپ ئاغرىق پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
• 1-بەل ئومۇرتقىسى (First Lumbar Vertebra (L1), 第一腰椎)
  بۇ بەل بۆلىكىدىكى بىرىنچى ئومۇرتقا بولۇپ، كۆكرەك بۆلىكى بىلەن بەل بۆلىكى ئارىسىدىكى ئۆتكۈنچى بۆلەك ھېسابلىنىدۇ. قۇرامىغا يەتكەنلەردە ئومۇرتقا يىلىمى ئادەتتە مۇشۇ ئومۇرتقىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىدە ئاخىرلىشىدۇ.
• بەل ئەگمىسى (Lumbar Curvature, 腰曲)
  بۇ بەل ئومۇرتقىسىنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ھالەتتە ئالدىغا قاراپ ئۆرلەپ تۇرۇشىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئەگمە بەدەننىڭ ئېغىرلىق مەركىزىنى تەڭشەپ، تىك تۇرۇش ۋە مېڭىش جەريانىدىكى مۇقىملىقنى ساقلايدۇ.
• توققۇز كۆز سۆڭىكى تۇمشۇقى (Sacral Promontory, 骶骨岬)
  بۇ بىرىنچى توققۇز كۆز ئومۇرتقىسىنىڭ ئالدى-يۇقىرى گىرۋىكىدىكى ئالدىغا چىقىپ تۇرىدىغان سۆڭەكلىك دۆڭچە. ئۇ ئاياللاردا تۇغۇت يولىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى ئۆلچەشتىكى مۇھىم ئاناتومىيىلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• قۇلاقسىمان يۈز (facies auricularis ossis sacri, 耳状面)
  بۇ توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئىككى يان تەرىپىدىكى قۇلاق شەكىللىك بوغۇم يۈزى. ئۇ داس سۆڭىكىنىڭ يوتا سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، توققۇز كۆز-يوتا بوغۇمىنى (sacroiliac joint) شەكىللەندۈرىدۇ.
• توققۇس كۆز ئەگمىسى (Sacral Curvature, 骶曲)
  بۇ توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ بىرلىشىپ كەينىگە قاراپ دۆڭ بولۇپ تۇرۇشىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئەگمە داس بوشلۇقىنىڭ سىغىمىنى كېڭەيتىپ، ئىچكى ئەزالارنى سىغدۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئومۇمىي تۈزۈلۈشى ۋە كلىنىكىلىق مۇناسىۋىتى

ئومۇرتقا تۈۋرۈكى يەككە ئومۇرتقىلارنىڭ ئاددىي بىر يىغىندىسى بولماستىن، بەلكى ئىنتايىن مۇرەككەپ بىئومېخانىكىلىق تۈزۈلمە. يان تەرەپتىن قارىغاندا، ئۇ بويۇن، كۆكرەك، بەل ۋە توققۇز كۆزدىن ئىبارەت تۆت فىزىئولوگىيىلىك ئەگمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ S شەكىللىك ئەگمىلەر ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئېلاستىكىلىقىنى زور دەرىجىدە ئاشۇرۇپ، تىك يۆنىلىشتىكى زەربىنى ئۈنۈملۈك تارقىتىدۇ ۋە ئومۇرتقا يىلىمى بىلەن مېڭىنى زەخىملىنىشتىن قوغدايدۇ. ھەر قانداق بىر ئەگمىنىڭ نورمالسىز ئۆزگىرىشى (مەسىلەن، كۆكرەك ئەگمىسىنىڭ چوڭىيىپ كېتىشىدىن كېلىپ چىققان دۆڭچە دۈمبە ياكى ئومۇرتقىنىڭ يانغا ئېگىلىپ قېلىشى) پۈتكۈل ئومۇرتقىنىڭ كۈچ تەڭپۇڭلۇقىنى بۇزۇپ، ئاغرىق ۋە فۇنكسىيە توسالغۇسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

كلىنىكىدا، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەر ناھايىتى كۆپ ئۇچرايدۇ. ئومۇرتقا ئارىلىق دىسكىسىنىڭ چىكىنىشلىك ئۆزگىرىشى ۋە گىرۋىكى ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكىدىن چىقىدىغان نېرۋا يىلتىزىنى بېسىپ، پۇت-قوللاردا ئاغرىق، ئۇيۇشۇش ۋە مۇسكۇل ئاجىزلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بەل ئومۇرتقىسى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىدىكى ئەڭ كۆپ ھەرىكەتلىنىدىغان ۋە ئەڭ كۆپ ئېغىرلىق كۆتۈرىدىغان بۆلەك بولغاچقا، بەل ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسى پۇلتىيىپ چىقىش سەۋەپلىك بېسىلىشى ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەرنىڭ بىرى.

ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشىنى ئېنىق بىلىش دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. مەسىلەن ، ئومۇرتقا سۇنۇقلىرىنى باھالاش، ئومۇرتقا نەيچىسى تارىيىش كېسەللىكىنىڭ ئورنىنى ئېنىقلاش، ياكى ئېپىدۇرال ناركوز ئۈچۈن توققۇز كۆز نەيچە يېرىقچىسىنى تېپىش قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى ئاناتومىيىلىك بىلىملەرگە تايىنىدۇ.