قورساق يۇقارىقى قىسىم ئورگانلىرى ۋە قورساق بوشلۇق ئارتېرىيە تۈزۈلۈشى

قورساق بوشلۇقىنىڭ يۇقىرىقى قىسمى ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ مەركىزىي ئورنى بولۇپ، بۇ يەردە ئاشقازان، جىگەر، تال، ئاشقازان ئاستى بېزى ۋە ئون ئىككى بارماق ئۈچەي قاتارلىق مۇھىم ئەزالار زىچ ئورۇنلاشقان. بۇ ئەزالارنىڭ ئىقتىدارىنى ساقلاپ تۇرۇش ئۈچۈن، قورساق ئائورتىسىدىن ئايرىلىپ چىققان «قورساق بوشلۇق غولى» (Celiac Trunk) ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرىدىن تەشكىل تاپقان مۇرەككەپ بىر قان تومۇر تورى مەۋجۇت. بۇ قان تومۇرلار خۇددى بىر دەرەخنىڭ شاخلىرىغا ئوخشاش تارقىلىپ، ھەربىر ئەزانى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ.

بۇ رەسىمدە ئاشقازان يۇقىرىغا كۆتۈرۈلگەن ھالەتتە (ئاشقازان ئاستى بېزى ۋە تال ئارتېرىيىسىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن) تەسۋىرلەنگەن بولۇپ، بىزگە «ئاشقازان كارىۋىتى» دەپ ئاتىلىدىغان ئارقا قىسىمدىكى قۇرۇلمىلارنى ئېنىق نامايان قىلىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش ئارقىلىق بىز ئاشقازاننىڭ كەينىگە يوشۇرۇنغان ئاشقازان ئاستى بېزى، تال قان تومۇرلىرى ۋە ئون ئىككى بارماق ئۈچەينىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىش يوللىرىنى تەپسىلىي كۆزىتەلەيمىز. بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەر مۇرەككەپ قورساق ئوپېراتسىيىلىرىدە ھاياتلىقنى ساقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

قورساق يۇقارىقى قىسىم ئورگانلار ۋە قورساق بوشلۇق ئارتېرىيە تۈزۈلۈشى

بۇ قۇرۇلما ئاشقازان، جىگەر، تال ۋە ئاشقازان ئاستى بېزىدىن ئىبارەت تۆت چوڭ ئەزانىڭ ئاناتومىيىلىك مۇناسىۋىتى ۋە ئۇلارنىڭ ئورتاق قان مەنبەسى بولغان «قورساق بوشلۇق غولى» نى مەركەز قىلغان. رەسىمدە ئاشقازان يۇقىرىغا قايرىۋېتىلگەن بولغاچقا، بىز ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىدە دولقۇنسىمان ھەرىكەت قىلىۋاتقان «تال ئارتېرىيىسى» نى ۋە ئوڭ تەرەپتە جىگەرگە قاراپ ماڭغان «جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسى» نى ئېنىق كۆرەلەيمىز. بۇ سىستېما قورساق بوشلۇقىدىكى ئەڭ مۇھىم قان ئايلىنىش تۈگۈنى بولۇپ، بىرلا ۋاقىتتا ھەزىم قىلىش، مېتابولىزم ۋە ئىممۇنىتېت فۇنكسىيەلىرىنى ئېنېرگىيە بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى:

1. ئاشقازان ( Stomach / 胃 )
   ھەزىم قىلىش يولىنىڭ ئەڭ كېڭەيگەن خالتىسىمان قىسمى بولۇپ، غىزانى ساقلاش ۋە دەسلەپكى قەدەمدە پارچىلاش رولىنى ئوينايدۇ. رەسىمدە ئۇ يۇقىرىغا كۆتۈرۈلگەن بولۇپ، ئۇنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى ئاشقازان ئاستى بېزى ۋە قان تومۇرلارنى ئاشكارىلىغان.
2. ئاشقازان سول ئارتېرىيە ( Left Gastric Artery / 胃左动脉 )
   قورساق بوشلۇق غولىدىن بىۋاسىتە چىقىدىغان ئەڭ كىچىك شاخ بولۇپ، ئاشقازاننىڭ كىچىك ئەگمىسىنى بويلاپ سولدىن ئوڭغا قاراپ ماڭىدۇ. ئۇ ئاشقازاننىڭ يۇقىرىقى قىسمىنى ۋە قىزىلئۆڭگەچنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
3. ئاشقازان چاۋا سول ئارتېرىيە ( Left Gastroepiploic Artery / 胃网膜左动脉 )
   تال ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ چىقىپ، ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىنى بويلاپ ماڭىدۇ. ئۇ ئاشقازان تېمى ۋە چوڭ چاۋانى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
4. ئاشقازان قىسقا ئارتېرىيە ( Short Gastric Arteries / 胃短动脉 )
   تال ئارتېرىيىسىنىڭ تال دەرۋازىسىغا يېقىن جايىدىن چىقىدىغان 3-5 دانە كىچىك تومۇرلار. ئۇلار ئاشقازان تۈۋى (Fundus) نى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
5. تال ئارتېرىيە ( Splenic Artery / 脾动脉 )
   قورساق بوشلۇق غولىنىڭ ئەڭ چوڭ ۋە ئەگرى-بۈگرى شېخى بولۇپ، ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىنى بويلاپ سولغا قاراپ تالغا بارىدۇ. ئۇ ئاشقازان ئاستى بېزى، ئاشقازان ۋە تالنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
6. تال شېخى ( Splenic Branches / 脾支 )
   تال ئارتېرىيىسىنىڭ تال دەرۋازىسىغا يېقىنلاشقاندا شاخلىنىپ تال توقۇلمىسىغا كىرىدىغان تارماقلىرى. بۇ شاخلار تالنىڭ ئىچكى قىسمىنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ.
7. تال ۋىناسى ( Splenic Vein / 脾静脉 )
   تالدىن چىقىپ ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ئارقا تەرىپىدە تال ئارتېرىيىسىنىڭ ئاستىدا يۈرىدىغان چوڭ ۋىنا. ئۇ ئۈچەي بېغىش ئۈستۈنكى ۋىناسى بىلەن قوشۇلۇپ قاپقا ۋىناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
8. تال ( Spleen / 脾 )
   قورساقنىڭ سول يۇقىرىقى قىسمىغا جايلاشقان ئەڭ چوڭ لىمفا ئەزاسى. ئۇ قاننى سۈزۈش، كونىلىغان قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنى پارچىلاش ۋە ئىممۇنىتېت رولىنى ئوينايدۇ.
9. ئاشقازان ئاستى بېزى ( Pancreas / 胰腺 )
   ئاشقازاننىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان ئۇزۇنچاق بەز بولۇپ، ھەزىم قىلىش فېرمېنتلىرى ۋە ئىنسۇلىن ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ. رەسىمدە ئۇنىڭ ئۈستىدىن تال ئارتېرىيىسىنىڭ ئۆتكەنلىكىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ.
10. دىئافراگما بوغماق ئۈچەي تارىمۇشى ( Phrenicocolic Ligament / 膈结肠韧带 )
    دىئافراگما بىلەن بوغماق ئۈچەينىڭ سول ئەگمىسىنى تۇتاشتۇرىدىغان پەردە قۇرۇلمىسى. ئۇ يەنە تالنى ئاستى تەرەپتىن يۆلەپ تۇرىدىغانلىقى ئۈچۈن «تالنىڭ ھەمراھى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
11. ئائورتا قورساق قىسمى \ قورساق ئائورتاسى ( Abdominal Aorta / 主动脉腹部 \ 腹主动脉 )
    بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ئارتېرىيەنىڭ قورساق قىسمى بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئالدىدا جايلاشقان. ئۇ قورساق بوشلۇقىدىكى بارلىق ئەزالارنىڭ قان مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ.
12. توغرا بوغماق ئۈچەي ( Transverse Colon / 横结肠 )
    يوغان ئۈچەينىڭ ئوڭدىن سولغا قاراپ قورساقنى توغرىسىغا كېسىپ ئۆتىدىغان قىسمى. ئۇ ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىنىڭ ئاستىدا جايلىشىدۇ.
13. توغرا بوغماق ئۈچەي بېغىشى ( Transverse Mesocolon / 横结肠系膜 )
    توغرا بوغماق ئۈچەينى قورساقنىڭ ئارقا دىۋارىغا تۇتاشتۇرىدىغان قوش قەۋەتلىك قورساق پەردىسى. ئۇ قورساق بوشلۇقىنى ئۈستۈنكى ۋە ئاستىنقى ئىككى قىسىمغا ئايرىيدۇ.
14. چوڭ چاۋا ( Greater Omentum / 大网膜 )
    ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىدىن ساڭگىلاپ چۈشكەن، مايغا باي پەردە قۇرۇلمىسى. رەسىمدە ئۇنىڭ كېسىۋېتىلگەن قىسمى كۆرسىتىلگەن.
15. ئۈچەي بېغىش ئۈستۈنكى ئارتېرىيە ( Superior Mesenteric Artery / 肠系膜上动脉 )
    قورساق ئائورتىسىدىن (قورساق بوشلۇق غولىنىڭ ئاستىدىن) چىقىدىغان مۇھىم ئارتېرىيە. ئۇ ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ئاستىدىن چىقىپ پۈتكۈل ئىنچىكە ئۈچەي ۋە يوغان ئۈچەينىڭ بىر قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
16. ئاشقازان ئاستى بەز 12 بارماق ئۈچەي تۆۋەنكى ئارتېرىيە ( Inferior Pancreaticoduodenal Artery / 胰十二直肠下动脉 )
    ئۈچەي بېغىش ئۈستۈنكى ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ چىقىپ، ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ بېشى ۋە 12 بارماق ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
17. جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيە ( Common Hepatic Artery / 肝总动脉 )
    قورساق بوشلۇق غولىدىن چىقىپ ئوڭ تەرەپكە قاراپ ماڭىدىغان تومۇر. ئۇ جىگەر، ئاشقازان ۋە 12 بارماق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق يول.
18. 12 بارماق ئۈچەي ( Duodenum / 十二指肠 )
    ئىنچىكە ئۈچەينىڭ باشلىنىش قىسمى بولۇپ، C ھەرىپى شەكلىدە ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ بېشىنى ئوراپ تۇرىدۇ.
19. ئاشقازان ئاستى بەز 12 بارماق ئۈچەي يۇقارىقى ئارتېرىيە ( Superior Pancreaticoduodenal Artery / 胰十二指肠上动脉 )
    ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ، 12 بارماق ئۈچەينىڭ يۇقىرىقى قىسمى ۋە ئاشقازان ئاستى بېزىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ تۆۋەنكى ئارتېرىيە بىلەن تۇتىشىدۇ.
20. ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيە ( Gastroduodenal Artery / 胃十二指肠动脉 )
    جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسىدىن تۆۋەنگە قاراپ شاخلىنىپ، 12 بارماق ئۈچەي بىلەن ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ بېشىنىڭ ئارىلىقىدىن ئۆتىدۇ.
21. ئاشقازان – چاۋا ئوڭ ئارتېرىيە ( Right Gastroepiploic Artery / 胃网膜右动脉 )
    ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىنى بويلاپ ئوڭدىن سولغا ماڭىدۇ. ئۇ سول تەرەپتىكى ئوخشاش ناملىق ئارتېرىيە بىلەن تۇتىشىدۇ.
22. جىگەر خاس ئارتېرىيە ( Proper Hepatic Artery / 肝固有动脉 )
    جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسىنىڭ داۋامى بولۇپ، جىگەر دەرۋازىسىغا قاراپ يۇقىرى ئۆرلەيدۇ. ئۇ ئوكسىگېنغا مول قاننى جىگەرگە يەتكۈزىدۇ.
23. قاپقا ۋىناسى ( Portal Vein / 门静脉 )
    قورساق بوشلۇقىدىكى ھەزىم قىلىش ئەزالىرىدىن قايتقان قانلارنى يىغىپ جىگەرگە ئېلىپ كىرىدىغان يوغان ۋىنا. ئۇ جىگەر خاس ئارتېرىيىسى ۋە ئۆت نەيچىسىنىڭ ئارقىسىدا جايلىشىدۇ.
24. جىگەر ( Liver / 肝 )
    قورساقنىڭ ئوڭ يۇقىرىقى قىسمىغا جايلاشقان ئەڭ چوڭ بەز ۋە مېتابولىزم مەركىزى. ئۇ ئۆت سۇيۇقلۇقى ئىشلەپچىقىرىدۇ ۋە قاننى تازىلايدۇ.
25. ئاشقازان ئوڭ ئارتېرىيە ( Right Gastric Artery / 胃右动脉 )
    جىگەر خاس ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ ئاشقازاننىڭ كىچىك ئەگمىسىنى بويلاپ ماڭىدۇ ۋە ئاشقازان سول ئارتېرىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ.
26. ئۆت خالتىسى ( Gallbladder / 胆囊 )
    جىگەرنىڭ ئاستى تەرىپىگە چاپلىشىپ تۇرىدىغان، ئۆت سۇيۇقلۇقىنى ساقلايدىغان خالتا.
27. تۆۋەنكى كاۋاك ۋىناسى ( Inferior Vena Cava / 下腔静脉 )
    جىگەرنىڭ ئارقا تەرىپىدىن ئۆتىدىغان، بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى قانلارنى يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئەڭ چوڭ ۋىنا.
28. قورساق بوشلۇق غولى ( Celiac Trunk / 腹腔干 )
    قورساق ئائورتىسىدىن چىقىدىغان بىرىنچى چوڭ تارماق بولۇپ، ئىنتايىن قىسقا. ئۇ ئاشقازان سول ئارتېرىيىسى، جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسى ۋە تال ئارتېرىيىسىدىن ئىبارەت ئۈچ چوڭ شاخقا بۆلۈنىدۇ.

قورساق يۇقارىقى قىسىم قان تومۇرلىرىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە فۇنكسىيەلىك ئەھمىيىتى

قورساق يۇقارىقى قىسمىدىكى ئارتېرىيە تورىنىڭ ئەڭ چوڭ ئالاھىدىلىكى ئۇلارنىڭ «ئاناستوموز» (تۇتىشىش) ئىقتىدارىنىڭ كۈچلۈك بولۇشىدۇر. مەسىلەن، ئاشقازاننىڭ كىچىك ئەگمىسىدە «ئاشقازان سول ئارتېرىيىسى» بىلەن «ئاشقازان ئوڭ ئارتېرىيىسى» تۇتىشىدۇ، چوڭ ئەگمىسىدە بولسا «ئاشقازان چاۋا سول ۋە ئوڭ ئارتېرىيەلىرى» بىرلىشىپ بىر ھالقا ھاسىل قىلىدۇ. شۇڭلاشقا، ئاشقازاننى قىسمەن كېسىش ئوپېراتسىيىلىرىدە، قالغان قىسمىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ئادەتتە تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ. بۇ تەبىئىي قوغداش مېخانىزمى تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن پايدىلىق.

ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى تېخىمۇ مۇرەككەپ بولۇپ، ئۇ قورساق بوشلۇق غولى ۋە ئۈچەي بېغىش ئۈستۈنكى ئارتېرىيىسىدىن ئىبارەت ئىككى چوڭ سىستېمىدىن كەلگەن قان تومۇرلار (ئاشقازان ئاستى بەز 12 بارماق ئۈچەي يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى ئارتېرىيەلىرى) ئارقىلىق تەمىنلىنىدۇ. «ئاشقازان ئاستى بېزى بېشى راكى» (Pancreatic head cancer) ئۈچۈن ئېلىپ بېرىلىدىغان Whipple ئوپېراتسىيىسىدە، بۇ مۇرەككەپ قان تومۇر تورىنى ئىنچىكە ئايرىش ۋە قايتا ئۇلاش تەلەپ قىلىنىدۇ. بولۇپمۇ رەسىمدە كۆرۈنگەن «قاپقا ۋىناسى» ۋە «ئۈچەي بېغىش ئۈستۈنكى ئارتېرىيىسى» نىڭ ئاشقازان ئاستى بېزى بىلەن بولغان يېقىن مۇناسىۋىتى، ئوپېراتسىيەنىڭ قىيىنلىق دەرىجىسىنى بەلگىلەيدۇ.

«تال ئارتېرىيىسى» (Splenic Artery) نىڭ ئالاھىدە ئەگرى-بۈگرى بولۇشى (Tortuous course) ئۇنىڭ يەنە بىر ئالاھىدىلىكى. بۇ قۇرۇلما ئاشقازان توشقاندا تالنىڭ ئورنى ئۆزگەرگەندە ياكى ئاشقازان ئاستى بېزى ھەرىكەتلەنگەندە، تومۇرنىڭ تارتىلىپ زەخىملىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. تال يېرىلىپ كەتكەندە ياكى تالنى ئېلىۋېتىش ئوپېراتسىيىسىدە، بۇ تومۇرنى ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ئۈستىدە توغرا تېپىش ۋە باغلاش مۇھىم.

جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىققان «ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى» (Gastroduodenal Artery) كىلىنىكىدا «قاناش ئارتېرىيىسى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. چۈنكى 12 بارماق ئۈچەي يارىسى ئېغىرلاشقاندا كۆپىنچە مۇشۇ تومۇرنى چىرىتىپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان زور مىقداردىكى قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. رەسىمدە بۇ تومۇرنىڭ 12 بارماق ئۈچەينىڭ ئارقا تەرىپىدىن ئۆتىدىغانلىقىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ.

ئومۇمەن ئېيتقاندا، بۇ رەسىم ۋە ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار قورساق تاشقى كېسەللىكلىرىنىڭ «خەرىتىسى» ھېسابلىنىدۇ. ھەربىر تومۇرنىڭ باشلىنىش ۋە ئاخىرلىشىش نۇقتىسىنى، قوشنا ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى پىششىق بىلىش، بىخەتەر ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشنىڭ ئاساسىدۇر.