قوۋۇرغا سۆڭىكىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسى

ئىنسان ئىسكىلىت سىستېمىسىدىكى كۆكرەك قەپىسى كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە ئەزالارنى قوغدايدىغان مۇھىم سۆڭەك قۇرۇلمىسى ھېسابلىنىدۇ. قوۋۇرغا سۆڭەكلىرى، كۆكرەك پەردىسى ۋە كۆكرەك ئومۇرتقىسىدىن تەركىب تاپقان بۇ قۇرۇلما نەپەسلىنىش ھەرىكىتىگە بىۋاسىتە قاتنىشىپ، ئۆپكە ۋە يۈرەكنى تاشقى زەربىدىن ساقلايدۇ. قوۋۇرغا سۆڭەكلىرى ئادەتتە 12 جۈپ بولۇپ، ھەر بىر قوۋۇرغىنىڭ ئۆزىگە خاس ئاناتومىيەلىك ئالاھىدىلىكى بار.

بۇ ماقالىدە، قوۋۇرغا سۆڭىكىنىڭ ئومۇمىي قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭغا ئالاقىدار ئاناتومىيەلىك ئاتالغۇلار رەسىمگە بىرلەشتۈرۈپ تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. بولۇپمۇ، ئالاھىدە تىپتىكى 1-، 2- ۋە تىپىك قوۋۇرغىغا ۋەكىللىك قىلىدىغان 7-قوۋۇرغىنىڭ پەرقى ۋە ئالاھىدىلىكلىرى شەرھىلىنىدۇ. بۇ ئارقىلىق، قوۋۇرغا سۆڭىكىنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنىشكە ياردەم بېرىش مەقسەت قىلىنىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ھەربىر كۆرۈنۈشنىڭ ئىسىملىرى، تەرجىمىلىرى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى

ئۇيغۇرچە ئىسىم : قوۋۇرغا سۆڭىكى
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Rib bone
تۈركچە ئىسىم : Kaburga
خەنزۇچە ئىسىم : 肋骨

قوۋۇرغا سۆڭىكى (Rib bone, 肋骨)
قوۋۇرغا سۆڭىكى كۆكرەك قەپىسىنى شەكىللەندۈرىدىغان ئۇزۇن، ئەگمە شەكىللىك سۆڭەك بولۇپ، ئىنسانلاردا ئادەتتە 12 جۈپ بولىدۇ. ئۇلار كەينى تەرەپتىن كۆكرەك ئومۇرتقىسىغا، ئالدى تەرەپتىن كۆپىنچىسى كۆكرەك سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى كۆكرەك بوشلۇقىدىكى يۈرەك، ئۆپكە قاتارلىق مۇھىم ئەزالارنى قوغداش ۋە نەپەسلىنىش جەريانىدا كۆكرەك قەپىسىنىڭ كېڭىيىشى ۋە تارىيىشىغا ياردەم بېرىشتىن ئىبارەت. قوۋۇرغا سۆڭەكلىرىنىڭ پۇختىلىقى ۋە ئېلاستىكىلىقى ئۇلارنىڭ ھەم قوغداش، ھەم ھەرىكەت فۇنكسىيەسىنى ئۈنۈملۈك ئادا قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

1-قوۋۇرغا (First rib, 第一肋骨)
بۇ 12 جۈپ قوۋۇرغىنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ قىسقا، كەڭ ۋە ئەڭ ئەگرى قوۋۇرغا ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىدە ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيەسى ۋە ۋېناسى ئۆتىدىغان ئېرىقچىلار بار.

2-قوۋۇرغا (Second rib, 第二肋骨)
بىرىنچى قوۋۇرغىغا قارىغاندا ئۇزۇنراق ۋە نېپىزراق بولۇپ، ئۇنىڭ ئەگرىلىك دەرىجىسىمۇ بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭكىگە ئوخشىشىپ كېتىدۇ. ئۇنىڭ تاشقى يۈزىدە ئالدى ھەرىسىمان مۇسكۇلنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولغان ھۈررەك بار.

7-قوۋۇرغا (Seventh rib, 第七肋骨)
بۇ قوۋۇرغا تىپىك قوۋۇرغىلارنىڭ ئاساسلىق ئالاھىدىلىكلىرىگە ئىگە بولۇپ، ئۇنىڭ قوۋۇرغا بېشى، بوينى، تۈگۈنى ۋە تېنى ئېنىق كۆرۈنىدۇ. ئۇ بىۋاسىتە كۆكرەك سۆڭىكىگە تۇتىشىدىغان «ھەقىقىي قوۋۇرغا»لارنىڭ ئەڭ ئاخىرقىسى ھېسابلىنىدۇ.

قوۋۇرغا بېشى (Head of the rib, 肋骨头)
بۇ قوۋۇرغىنىڭ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە ئۇلىنىدىغان قىسمى بولۇپ، ئۇ ئادەتتە ئىككى ئومۇرتقا گەۋدىسى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدىغان ئىككى بوغۇم يۈزىگە ئىگە. بۇ قۇرۇلما قوۋۇرغىنىڭ ئومۇرتقا بىلەن مۇقىم تۇتىشىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

قوۋرۇغا بوينى (Neck of the rib, 肋骨颈)
بۇ قوۋۇرغا بېشى بىلەن قوۋۇرغا تۈگۈنىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان نىسبەتەن تار قىسمىدۇر. ئۇ قوۋۇرغىنىڭ مۇناسىپ ئومۇرتقىنىڭ كولدەنەڭ ئۆسۈكى بىلەن بولغان ئارىلىقىنى ساقلايدۇ.

قوۋۇرغا تۈگۈنى (Tubercle of the rib, 肋结节)
بۇ قوۋۇرغا بوينىنىڭ كەينى تەرىپىگە جايلاشقان بىر كىچىك دۆڭچە بولۇپ، ئۇ مۇناسىپ كۆكرەك ئومۇرتقىسىنىڭ كولدەنەڭ ئۆسۈكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم قوۋۇرغىنىڭ نەپەسلىنىش ھەرىكىتى جەريانىدىكى ھەرىكىتىنى مۇمكىن قىلىدۇ.

قوۋۇرغا بېشى بوغۇم يۈزى (Articular facet of the head of the rib, 肋骨头关节面)
قوۋۇرغا بېشىدىكى بۇ بوغۇم يۈزلىرى ئومۇرتقا گەۋدىسىدىكى ماس كەلگەن ئويمانچىلار بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، قوۋۇرغا-ئومۇرتقا بوغۇمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. تىپىك قوۋۇرغىلاردا ئىككى بوغۇم يۈزى بولىدۇ.

قوۋۇرغا بېشى قىرى (Crest of the head of the rib, 肋骨头嵴)
بۇ قوۋۇرغا بېشىدىكى ئىككى بوغۇم يۈزىنى ئايرىپ تۇرىدىغان سۆڭەك قىر بولۇپ، ئۇ ئومۇرتقا ئارا دىسكىغا ماس كېلىدۇ. بۇ قۇرۇلما بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرىدۇ.

قوۋۇرغا بۇلۇڭى (Angle of the rib, 肋角)
بۇ قوۋۇرغىنىڭ ئەڭ ئەگرى قىسمى بولۇپ، بۇ نۇقتىدىن باشلاپ قوۋۇرغا ئالدى ۋە يان تەرەپكە قاراپ بۇرۇلىدۇ.  قوۋۇرغا بۇلۇڭى نۇرغۇنلىغان دۈمبە مۇسكۇللىرىنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

قوۋۇرغا ئېرىقچىسى (Costal groove, 肋沟)
بۇ ھەر بىر قوۋۇرغىنىڭ ئىچكى يۈزىنىڭ ئاستىنقى گىرۋىكىگە جايلاشقان تايىز ئويمانچە بولۇپ، قوۋۇرغا ئارا نېرۋ ۋە قان تومۇرلارنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ. بۇ قۇرۇلما سەۋەبىدىن، كلىنىكىدا كۆكرەك بوشلۇقىغا نەيچە قويۇشتا ئادەتتە قوۋۇرغىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكى تاللىنىدۇ.

قوۋۇرغا تېنى (Body of the rib, 肋体)
بۇ قوۋۇرغىنىڭ ئەڭ ئۇزۇن قىسمى بولۇپ، قوۋۇرغا تۈگۈنىدىن باشلىنىپ ئالدى ئۇچىغىچە سوزۇلىدۇ. ئۇنىڭ ئەگرىلىكى ۋە يالپاق شەكلى كۆكرەك قەپىسىنىڭ قوغداش ئىقتىدارىنى ئاشۇرىدۇ.

ئالدى ھەرىسىمان مۇسكۇل ھۈررىكى (Tuberosity for serratus anterior muscle, 前锯肌粗隆)
بۇ ئادەتتە ئىككىنچى قوۋۇرغىنىڭ تاشقى يۈزىدە كۆرۈلىدىغان سىلىق قىسىم بولۇپ، ئالدى ھەرىسىمان مۇسكۇلنىڭ بىر قىسمى بۇ يەرگە بىرىكىدۇ. بۇ مۇسكۇل قولنىڭ ئۈستىگە كۆتۈرۈلۈش ھەرىكىتىگە ۋە نەپەسلىنىشكە ياردەم بېرىدۇ.

ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيە ئېرىقچىسى (Groove for subclavian artery, 锁骨下动脉沟)
بۇ بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىگە جايلاشقان بولۇپ، ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيەسى ۋە قول نېرۋا تورىنىڭ تۆۋەنكى غولى بۇ ئېرىقچىدىن ئۆتىدۇ. بۇ قۇرۇلما مۇھىم قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنى قوغدايدۇ.

ئالدى قىيپاش بۇرجەك مۇسكۇل تۈگۈنى (Scalene tubercle, 前斜角肌结节)
بۇ بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىدىكى كىچىك دۆڭچە بولۇپ، ئالدى قىيپاش مۇسكۇلنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيە ۋە ۋېنا ئېرىقچىلىرىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.

ئوقۇرەك ئاستى ۋېنا ئېرىقچىسى (Groove for subclavian vein, 锁骨下静脉沟)
بۇمۇ بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىگە، ئالدى قىيپاش بۇرجەك مۇسكۇل تۈگۈنىنىڭ ئالدىغا جايلاشقان. ئوقۇرەك ئاستى ۋېناسى بۇ ئېرىقچە ئارقىلىق ئۆتۈپ، قول ۋە باش-بويۇندىكى قاننى يۈرەككە قايتۇرىدۇ.

قوۋۇرغا سۆڭىكىنىڭ ئومۇمىي ئاناتومىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

قوۋۇرغا سۆڭەكلىرى كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئاساسلىق رامكىسى سۈپىتىدە، ئادەم بەدىنىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى قوغداشتا كەم بولسا بولمايدىغان رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە تۇتۇشۇش شەكلىگە ئاساسەن، قوۋۇرغىلارنى «ھەقىقىي قوۋۇرغا»، «يالغان قوۋۇرغا» ۋە «لەيلىمە قوۋۇرغا» دەپ ئۈچ تۈرگە ئايرىشقا بولىدۇ. ئالدىنقى يەتتە جۈپ (1-7-قوۋۇرغىلار) قوۋۇرغا كۆمۈرچىكى ئارقىلىق بىۋاسىتە كۆكرەك سۆڭىكىگە تۇتاشقانلىقى ئۈچۈن «ھەقىقىي قوۋۇرغا» دەپ ئاتىلىدۇ. 8-، 9-، 10-قوۋۇرغىلار ئۆزىدىن يۇقىرىقى قوۋۇرغىنىڭ كۆمۈرچىكىگە تۇتۇشۇپ، ۋاسىتىلىق ھالدا كۆكرەك سۆڭىكى بىلەن بولغانلىقى ئۈچۈن «يالغان قوۋۇرغا» دەپ ئاتىلىدۇ. ئەڭ ئاخىرقى ئىككى جۈپ (11-، 12-قوۋۇرغىلار) نىڭ ئالدى ئۇچى ھېچقانداق سۆڭەككە تۇتاشمىغانلىقى ئۈچۈن «لەيلىمە قوۋۇرغا» دېيىلىدۇ.

قوۋۇرغىلار يەنە قۇرۇلما ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن «تىپىك» ۋە «ئالاھىدە تىپتىكى» قوۋۇرغىلارغا بۆلۈنىدۇ. 3-دىن 9-غىچە بولغان قوۋۇرغىلار ئادەتتە ئوخشاش بولغان ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارغا (باش، بويۇن، تۈگۈن، بۇلۇڭ، تەن ۋە ئېرىقچە) ئىگە بولغاچقا «تىپىك قوۋۇرغا» دەپ قارىلىدۇ. 1-، 2-، 10-، 11- ۋە 12-قوۋۇرغىلار ئۆزگىچە شەكىل ۋە تۇتۇشۇش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە بولغاچقا «ئالاھىدە تىپتىكى قوۋۇرغا» دەپ ئاتىلىدۇ.

• 1-قوۋۇرغا: ئەڭ قىسقا ۋە كەڭ بولۇپ، توغرىسىغا ياتىدۇ. ئۇنىڭدا پەقەت بىرلا بوغۇم يۈزى بار ھەمدە ئوقۇرەك ئاستى قان تومۇرلىرى ۋە نېرۋىلار ئۆتىدىغان ئالاھىدە ئېرىقچىلار بار.
• 2-قوۋۇرغا: 1-قوۋۇرغىغا قارىغاندا ئۇزۇنراق، ئەمما تىپىك قوۋۇرغىلاردىن قىسقا. ئۇنىڭدا ئالدى ھەرىسىمان مۇسكۇل بىرىكىدىغان ھۈررەك بار.
• 10-12-قوۋۇرغىلار: بۇ قوۋۇرغىلارنىڭ بېشىدا پەقەت بىرلا بوغۇم يۈزى بولىدۇ، 11- ۋە 12-قوۋۇرغىلارنىڭ بوينى ۋە تۈگۈنى بولمايدۇ.

قوۋۇرغا سۆڭىكىنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرىنى تۆۋەندىكىدەك خۇلاسىلەشكە بولىدۇ:

• قوغداش: يۈرەك، ئۆپكە، جىگەر ۋە تال قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ئەزالارنى تاشقى زەربىدىن ساقلايدۇ.
• نەپەسلىنىش: قوۋۇرغىلار ئارا مۇسكۇللارنىڭ تارىيىشى ۋە بوشىشىشى ئارقىلىق كۆكرەك قەپىسىنى كۆتۈرۈپ ۋە چۈشۈرۈپ، ئۆپكىنىڭ كېڭىيىشى ۋە كىچىكلىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
• تىرەك بولۇش: كۆكرەك، دۈمبە، قورساق ۋە قول مۇسكۇللىرىنىڭ تۇتۇلۇش نۇقتىسى بولۇپ، بەدەننىڭ ھەرىكىتى ۋە مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• قان ئىشلەپچىقىرىش: قوۋۇرغىنىڭ ئىچىدىكى قىزىل سۆڭەك يىلىمى بەدەن ئۈچۈن قىزىل قان ھۈجەيرىسى، ئاق قان ھۈجەيرىسى ۋە قان پىلاستىنكىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان مۇھىم ئورۇن ھېسابلىنىدۇ.

كلىنىكىلىق جەھەتتىن، قوۋۇرغا سۆڭەكلىرى كۆپ ئۇچرايدىغان زەخىملىنىش ئورۇنلىرىنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. قاتناش ھادىسىسى، يىقىلىپ چۈشۈش ياكى بىۋاسىتە زەربە قاتارلىقلار قوۋۇرغا سۇنۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. قوۋۇرغا سۇنۇقلىرى ئۆتكۈر ئاغرىق پەيدا قىلىپلا قالماي، بەزىدە ئۆپكە، تال ۋە باشقا ئىچكى ئەزالارنى زەخىملەندۈرۈش خەۋپىنى ئاشۇرىدۇ. شۇڭلاشقا، قوۋۇرغا ئاناتومىيەسىنى توغرا چۈشىنىش دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش پىلانى تۈزۈشتە ئىنتايىن مۇھىم. رادىئولوگلار، جىددىي قۇتقۇزۇش دوختۇرلىرى ۋە فىزىكىلىق داۋالاش مۇتەخەسسىسلىرى ئۈچۈن قوۋۇرغىنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ ئورنى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئېنىق بىلىش كېرەك.

خۇلاسىلىگەندە، قوۋۇرغا سۆڭىكى پەقەت ئاددىي سۆڭەك قۇرۇلمىسى بولۇپلا قالماي، بەلكى كۆپ خىل فۇنكسىيەنى ئۆتەيدىغان مۇرەككەپ سىستېما. ئۇ كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغداش، نەپەسلىنىش ھەرىكىتىگە قاتنىشىش ۋە نۇرغۇنلىغان مۇھىم مۇسكۇللارغا بىرىكىش نۇقتىسى بىلەن تەمىنلەش قاتارلىق ھاياتىي ۋەزىپىلەرنى ئۈستىگە ئالغان.