رەڭدار پەردە، كىرپىكسىمان تەنچە ۋە كۆز گۆھىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

كۆزنىڭ ئوتتۇرا قەۋىتى: رەڭدار پەردە، كىرپىكسىمان تەنچە ۋە كۆز گۆھىرىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى

ئىنساننىڭ كۆزى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە نازۇك ئەزا بولۇپ، يورۇقلۇقنى سېزىش ۋە ئۇچۇرنى مېڭىگە يەتكۈزۈش ئارقىلىق كۆرۈش سېزىمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. كۆزنىڭ نورمال ئىشلىشى نۇرغۇنلىغان ئىنچىكە قۇرۇلمىلارنىڭ ماسلىشىپ خىزمەت قىلىشىغا باغلىق. بۇ قۇرۇلمىلار ئىچىدە رەڭدار پەردە، كىرپىكسىمان تەنچە ۋە كۆز گۆھىرى كۆزنىڭ يورۇقلۇقنى تەڭشەش ۋە فوكۇس نۇقتىسىنى توغرىلاش قاتارلىق ھالقىلىق فۇنكسىيەلىرىنى ئۆتەيدىغان مۇھىم تەركىبىي قىسىملاردۇر.

رەسىمدە كۆرسىتىلگەندەك ئارقا تەرەپتىن كۆرۈنۈش، بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتى ۋە فۇنكسىيەلىك بىرلىكىنى تېخىمۇ ئايدىڭلاشتۇرۇپ بېرىدۇ. رەڭدار پەردە كۆزگە كىرىدىغان يورۇقلۇق مىقدارىنى كونترول قىلسا، كىرپىكسىمان تەنچە كۆز سۇيۇقلۇقى ئىشلەپچىقىرىش ۋە كۆز گۆھىرىنىڭ فوكۇس ئۆزگەرتىشىگە مەسئۇل بولىدۇ. كۆز گۆھىرى بولسا سىرتقى دۇنيادىن كەلگەن يورۇقلۇقنى سۇندۇرۇپ، كۆرۈش تورلۇق پەردىسىگە توغرا فوكۇسلايدۇ. بۇ ئۈچ قۇرۇلمىنىڭ ساغلاملىقى ۋە نورمال خىزمىتى ئېنىق كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ ئاساسىي كاپالىتىدۇر.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئاساسلىق قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. رەڭدار پەردە (Iris, 虹膜)
رەڭدار پەردە كۆزنىڭ ئەڭ ئالدى قىسمىغا جايلاشقان نېپىز، يۇمىلاق پەردە بولۇپ، ئۇنىڭ رەڭگى مېلانىن پىگمېنتىنىڭ مىقدارى ۋە تارقىلىشىغا باغلىق. ئۇنىڭ مەركىزىدە كۆز قارىچۇقى بار بولۇپ، رەڭدار پەردىدىكى ئىككى يۈرۈش مۇسكۇل (قارىچۇق تارايتقۇچى مۇسكۇل ۋە كېڭەيتكۈچى مۇسكۇل) ئۇنىڭ چوڭلۇقىنى كونترول قىلىدۇ. كۈچلۈك يورۇقلۇقتا قارىچۇق تارىيىپ، كۆزگە كىرىدىغان نۇرنى ئازايتىدۇ؛ قاراڭغۇ مۇھىتتا كېڭىيىپ، تېخىمۇ كۆپ نۇرنىڭ كىرىشىگە شارائىت يارىتىدۇ. بۇ جەريان كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنى زىيادە يورۇقلۇقتىن قوغداش ۋە ئوخشىمىغان يورۇقلۇق شارائىتىدا ئېنىق كۆرۈشنى كاپالەتلەندۈرۈشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

2. كىرپىكسىمان تەنچە (Ciliary Body, 睫状体)
كىرپىكسىمان تەنچە رەڭدار پەردىنىڭ يىلتىز قىسمى بىلەن قان تومۇرلۇق پەردە ئارىسىغا جايلاشقان ھالقىسىمان قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى ئۈچ فۇنكسىيەنى ئۆتەيدۇ. بىرىنچىدىن، ئۇنىڭدىكى كىرپىكسىمان ئۆسۈكلەر كۆز سۇيۇقلۇقىنى (aqueous humor) ئىشلەپچىقىرىپ، كۆز ئىچى بېسىمىنى ساقلايدۇ ۋە كۆز گۆھىرى ھەمدە مۈڭگۈز پەردىنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئىككىنچىدىن، ئۇنىڭدىكى كىرپىكسىمان مۇسكۇلنىڭ تارىيىشى ۋە بوشىشى ئارقىلىق كىرپىكسىمان باغلامنى كونترول قىلىپ، كۆز گۆھىرىنىڭ ئەگرىلىكىنى ئۆزگەرتىدۇ، بۇ ئارقىلىق كۆزنىڭ يىراق-يېقىندىكى جىسىملارغا فوكۇسلىشىنى (ئاكوموداتسىيە) ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. ئۈچىنچىدىن، ئۇ كۆز گۆھىرىنى مۇقىم ئورۇندا تۇتۇپ تۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

3. كۆز گۆھىرى (Lens, 晶状体)
كۆز گۆھىرى سۈزۈك، ئېلاستىكلىققا ئىگە، قوش تەرىپى قavariq لىنزا شەكىللىك قۇرۇلما بولۇپ، ئۇنىڭدا قان تومۇر ۋە نېرۋا تارقالمايدۇ. ئۇنىڭ بىردىنبىر فۇنكسىيەسى كۆزگە كىرگەن يورۇقلۇق نۇرىنى سۇندۇرۇپ، ئۇنى كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ مەركىزىگە (سېرىق داغ) ئېنىق فوكۇسلاشتۇرۇش. كىرپىكسىمان تەنچىدىكى مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتى ئارقىلىق كۆز گۆھىرى ئۆز شەكلىنى ئۆزگەرتەلەيدۇ؛ يىراققا قارىغاندا يۇمران، يېقىنغا قارىغاندا قabariqraq بولىدۇ. ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ، كۆز گۆھىرىنىڭ ئېلاستىكلىقى تۆۋەنلەپ، فوكۇس تەڭشەش ئىقتىدارى ئاجىزلايدۇ (ياشانغاندا يىراقنى كۆرەلمەسلىك)، ياكى ئۇنىڭ سۈزۈكلۈكى تۆۋەنلەپ، ئاق چۈشۈش كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• كىرپىكسىمان ھالقا (Ciliary ring, 睫状环)
  كىرپىكسىمان تەنچىنىڭ ئارقا قىسمىدىكى تەكشى رايون بولۇپ، قان تومۇرلۇق پەردە بىلەن تۇتىشىدۇ. ئۇ كىرپىكسىمان ئۆسۈكلەرگە قارىغاندا سىلىق بولۇپ، كۆزنىڭ ئوتتۇرا قەۋىتىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ.
• كىرپىكسىمان ئۆسۈك (Ciliary processes, 睫状突)
  كىرپىكسىمان تاج قىسمىدا شەكىللەنگەن 70-80 ئەتراپىدىكى كىچىك ئۆسۈكچىلەر بولۇپ، كۆز سۇيۇقلۇقىنى ئىشلەपچىقىرىدۇ. بۇ ئۆسۈكلەر يەنە كىرپىكسىمان باغلامنىڭ بېكىنىش نۇقتىسى بولۇپ، كۆز گۆھىرىنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• كىرپىكسىمان قاتلاق (Ciliary folds, 睫状襞)
  كىرپىكسىمان ئۆسۈكلەر ئارىسىدىكى قاتلاملىق قۇرۇلما بولۇپ، يۈزە مەيدانىنى كېڭەيتىشكە ياردەم بېرىدۇ. بۇ قاتلاملار كۆز سۇيۇقلۇقىنىڭ ئايلىنىشى ۋە سۈمۈرۈلۈشىگە مۇناسىۋەتلىك.
• كىرپىكسىمان باغلام (Ciliary zonule / Zonular fibers, 睫状小带)
  كىرپىكسىمان تەنچىنى كۆز گۆھىرى بىلەن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ئىنچىكە تالالاردۇر. ئۇ كىرپىكسىمان مۇسكۇلنىڭ كۈچىنى كۆز گۆھىرىگە يەتكۈزۈپ، ئۇنىڭ قېلىنلىقىنى ئۆزگەرتىش ئارقىلىق فوكۇسنى تەڭشەيدۇ.
• كۆز گۆھىرى خالتىسى (Lens capsule, 晶状体囊)
  كۆز گۆھىرىنى ئوراپ تۇرغان سۈزۈك، ئېلاستىكلىققا ئىگە نېپىز پەردە. ئۇ كۆز گۆھىرىنىڭ شەكلىنى ساقلايدۇ ۋە كىرپىكسىمان باغلامنىڭ بېكىنىش ئورنى ھېسابلىنىدۇ.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە كۆرۈش قىسمى (Visual part of the retina, 视网膜视部)
  كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ يورۇقلۇقنى سېزىش فۇنكسىيەسىگە ئىگە ئاساسلىق قىسمى. ئۇنىڭدا يورۇقلۇقنى ھېس قىلغۇچى ھۈجەيرىلەر (تاياقچىسىمان ۋە مخروطسىمان ھۈجەيرىلەر) جايلاشقان بولۇپ، كۆرۈش سىگنالىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• قان تومۇرلۇق پەردە (Choroid, 脉络膜)
  كۆز ئېقى بىلەن كۆرۈش تورلۇق پەردىسى ئارىسىدىكى قان تومۇرلار مول بولغان قەۋەت. ئۇ كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ سىرتقى قىسمىنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• كۆز ئېقى (Sclera, 巩膜)
  كۆزنىڭ سىرتقى قىسمىنى ئوراپ تۇرغان ئاق، قاتتىق ۋە تالالىق قەۋەت. ئۇ كۆزنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى قوغدايدۇ ھەمدە كۆز مۇسكۇللىرىنىڭ بېكىنىش نۇقتىسى بولۇپ، كۆزنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
• كۆز گۆھىرى (Lens, 晶状体)
  رەڭدار پەردىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان سۈزۈك، قوش تەرىپى قavariq قۇرۇلما. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى يورۇقلۇقنى سۇندۇرۇپ، كۆرۈش تورلۇق پەردىسىگە ئېنىق فوكۇسلاشتۇر.
• كىرپىكسىمان تاج (Ciliary crown, 睫状冠)
  كىرپىكسىمان تەنچىنىڭ ئالدى قىسمى بولۇپ، كىرپىكسىمان ئۆسۈكلەر ۋە قاتلاملاردىن تەركىب تاپقان. بۇ قۇرۇلما كۆز سۇيۇقلۇقىنى ئىشلەپچىقىرىشتىكى ئاساسلىق ئورۇن ھېسابلىنىدۇ.
• رەڭدار پەردە (Iris, 虹膜)
  كۆزنىڭ رەڭلىك قىسمى بولۇپ، كۆز قارىچۇقىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى كونترول قىلىش ئارقىلىق كۆزگە كىرىدىغان يورۇقلۇق مىقدارىنى تەڭشەيدۇ. ئۇ كۆزنىڭ ئالدى ۋە ئارقا كامېراسىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• كۆز قارىچۇقى (Pupil, 瞳孔)
  رەڭدار پەردىنىڭ مەركىزىدىكى يۇمىلاق ئېغىز بولۇپ، يورۇقلۇقنىڭ كۆز ئىچىگە كىرىدىغان يولىدۇر. ئۇنىڭ چوڭ-كىچىكلىكى مۇھىت يورۇقلۇقىغا ئاساسەن ئاپتوماتىك ھالدا ئۆزگىرىپ تۇرىدۇ.
• ھەرىسىمان گىرۋەك (Ora serrata, 锯状缘)
  كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ يورۇقلۇق سېزىش قىسمى (كۆرۈش قىسمى) بىلەن يورۇقلۇق سېزىش فۇنكسىيەسى يوق قىسمى (كىرپىكسىمان تەنچە قىسمى) ئارىسىدىكى ھەرە چىشىغا ئوخشاش گىرۋەكلىك تۇتاشما. بۇ كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ ئالدىنقى چېگرىسى ھېسابلىنىدۇ.

كۆزنىڭ ئوتتۇرا قەۋىتىنىڭ فۇنكسىيەلىك ئەھمىيىتى ۋە كىلىنىكىلىق مۇناسىۋىتى

رەڭدار پەردە، كىرپىكسىمان تەنچە ۋە قان تومۇرلۇق پەردە بىرلىشىپ كۆزنىڭ ئوتتۇرا قەۋىتىنى ياكى ئۇۋېانى (Uvea) تەشكىل قىلىدۇ. بۇ قەۋەت كۆزنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى، ئوزۇقلىنىشى ۋە فۇنكسىيەلىك تەڭشىلىشىدە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا زىچ ماسلىشىپ ئىشلىشى ئېنىق ۋە ساغلام كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ ئالدىنقى شەرتىدۇر.

بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ فۇنكسىيەسىدىكى ھەرقانداق بىنورماللىق ھەر خىل كۆز كېسەللىكلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. مەسىلەن، كىرپىكسىمان تەنچىنىڭ كۆز سۇيۇقلۇقىنى ھەددىدىن زىيادە كۆپ ئىشلەپچىقىرىشى ياكى سۇيۇقلۇقنىڭ ئېقىپ چىقىش يولىنىڭ توسۇلۇشى كۆز ئىچى بېسىمىنى ئاشۇرۇپ، ياشىل داغ كېسىلى (glaucoma) نى پەيدا قىلىدۇ. رەڭدار پەردە ۋە كىرپىكسىمان تەنچىنىڭ ياللۇغلىنىشى (ئالدىنقى ئۇۋېيت) كۆزنىڭ ئاغرىشى، قىزارىشى ۋە كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ خىرەلىشىشىگە سەۋەب بولىدۇ.

بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەلىك ئالاھىدىلىكىنى ئارقا تەرەپتىن كۆزىتىش ئوفتالمولوگلارغا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا مۇھىم ئۇچۇر بىلەن تەمىنلەيدۇ. مەسىلەن:

• فوكۇس تەڭشەش ئىقتىدارىنى باھالاش: كىرپىكسىمان تەنچە ۋە كۆز گۆھىرىنىڭ ھالىتىنى تەكشۈرۈش ئارقىلىق، دوختۇرلار كۆزنىڭ يىراق-يېقىننى كۆرۈش ئىقتىدارىنىڭ نورمال ياكى ئەمەسلىكىنى باھالايدۇ.
• ياشىل داغ كېسىلىنى ئانالىز قىلىش: كىرپىكسىمان تەنچىنىڭ ئورنى ۋە كۆز سۇيۇقلۇقىنىڭ ئايلىنىش يولىنى تەكشۈرۈش يېپىق بۇلۇڭلۇق ياشىل داغ كېسىلىنىڭ سەۋەبىنى ئېنىقلاشتا مۇھىم.
• ئوپېراتسىيەدىن بۇرۇنقى پىلان: ئاق چۈشۈش ئوپېراتسىيەسى قىلغاندا، كۆز گۆھىرى خالتىسى، كىرپىكسىمان باغلام ۋە كىرپىكسىمان تەنچىنىڭ ھالىتىنى توغرا باھالاش ئوپېراتسىيەنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، رەڭدار پەردە، كىرپىكسىمان تەنچە ۋە كۆز گۆھىرى گەرچە كۆزنىڭ كىچىككىنە بىر قىسمى بولسىمۇ، ئۇلار كۆرۈش سېزىمىنى شەكىللەندۈرۈشتىكى ھالقىلىق رولى بىلەن كۆزنىڭ ئەڭ مۇھىم فۇنكسىيەلىك بىرلىكلىرىنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. ئۇلارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، كۆز كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن زور ئەھمىيەتكە ئىگە. كۆزىمىزنىڭ ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش ۋە قەرەللىك تەكشۈرتۈپ تۇرۇش، بۇ نازۇك قۇرۇلمىلارنى قوغداپ، ئۆمۈر بويى ئېنىق دۇنيادىن ھۇزۇرلىنىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ.