سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ھاياتلىق كودى: سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسىغا چوڭقۇر نەزەر

ئىنسان بەدىنىدىكى سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى، گەرچە فۇنكسىيە جەھەتتىن ئوخشىمىسىمۇ، ئەمما تۆرەلمە 발ىنىش ۋە ئاناتومىيىلىك ئورنى جەھەتتە ئىنتايىن زىچ مۇناسىۋەتكە ئىگە بولغاچقا، دائىم «سۈيدۈك-نەسىللىنىش سىستېمىسى» دەپ بىرلىكتە ئاتىلىدۇ. سۈيدۈك ئاجرىتىش سىستېمىسى بەدەندىكى مېتابولىزم قالدۇقلىرىنى سۈزۈپ چىقىرىش، سۇيۇقلۇق ۋە ئېلېكترولىت تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاش، قان بېسىمىنى تەڭشەش قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتىسە؛ نەسىللىنىش سىستېمىسى ئىنسانلارنىڭ ئەۋلاد داۋاملاشتۇرۇشى، جىنسىي ھورمونلارنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئىككىلەمچى جىنسىي ئالاھىدىلىكلەرنى ساقلاش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرگە مەسئۇل.

بۇ ئىككى سىستېما، بولۇپمۇ ئەرلەردە، بەزى يوللارنى ئورتاق ئىشلىتىدۇ (مەسىلەن، سۈيدۈك يولى). ئۇلارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى توغرا چۈشىنىش، پەقەت تىببىي خادىملار ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى ھەر بىر شەخسنىڭ ئۆز سالامەتلىكىنى قوغدىشى ۋە كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ئۈچۈنمۇ ئىنتايىن مۇھىم. بۇ ماقالىدە، ئەر-ئاياللارنىڭ سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسىدىكى ئاساسلىق ئەزالارنى رەسىمگە بىرلەشتۈرۈپ، ئۇلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنى ۋە فىزىئولوگىيىلىك رولىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار

سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى (Urogenital system, 泌尿生殖系统)
بۇ ئاتالغۇ بەدەننىڭ ئىككى چوڭ سىستېمىسىنى، يەنى سۈيدۈك ئاجرىتىش سىستېمىسى (بۆرەك، سۈيدۈك نەيچىسى، دوۋساق، سۈيدۈك يولى) ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى (جىنسىي بەزلەر ۋە ئۇلارغا مۇناسىۋەتلىك يوللار) نى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ئىككى سىستېma تۆرەلمە 발ىنىش جەريانىدا بىر مەنبەدىن كەلگەنلىكى ۋە ئاناتومىيىلىك جەھەتتىن زىچ يېقىن بولغانلىقى ئۈچۈن بىرلىكتە تىلغا ئېلىنىدۇ. سۈيدۈك ئاجرىتىش سىستېمىسى بەدەننىڭ ئىچكى مۇھىت مۇقىملىقىنى ساقلايدىغان بولسا، نەسىللىنىش سىستېمىسى جانلىقلارنىڭ نەسلىنى داۋاملاشتۇرۇشقا كاپالەتلىك قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئىنسانلارنىڭ ساغلاملىقى ۋە تۇرمۇش سۈپىتىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

ئورتاق سۈيدۈك ئاجرىتىش ئەزالىرى

بۆرەك (Kidney, 肾)
قورساق بوشلۇقىنىڭ كەينى تېمىغا، ئومۇرتقىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان پۇرچاق شەكىللىك جۈپ ئەزا. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى قاندىكى زەھەرلىك ماددىلار ۋە ئارتۇق سۇنى سۈزۈپ، سۈيدۈك ھاسىل قىلىش.

بۆرەك ئارتېرىيىسى (Renal artery, 肾动脉)
قورساق ئاساسىي ئارتېرىيەسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇققا باي قاننى بۆرەككە يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق قان تومۇر.

بۆرەك ۋېنا تومۇرى (Renal vein, 肾静脉)
بۆرەكتە سۈزۈلگەندىن كېيىنكى «پاكىز» قاننى يىغىپ، تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناغا قۇيىدىغان قان تومۇر.

سۈيدۈك نەيچىسى (Ureter, 输尿管)
بۆرەكتە ھاسىل بولغان سۈيدۈكنى دوۋساققا يەتكۈزىدىغان مۇسكۇللۇق نېپىز نەيچە. ھەر بىر بۆرەكتىن بىردىن سۈيدۈك نەيچىسى چىقىدۇ.

ئاياللار سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى

تۇخۇمدان نەيچىسى (Fallopian tube, 输卵管)
بالىياتقۇنىڭ ئىككى تەرىپىدىن تۇخۇمدانغا سوزۇلغان بىر جۈپ نېپىز نەيچە. ئۇ تۇخۇم ھۈجەيرىسىنى تۇخۇمداندىن بالىياتقۇغا يەتكۈزىدىغان يول بولۇپ، ئۇرۇقلىنىش ئادەتتە مۇشۇ يەردە يۈز بېرىدۇ.

تۇخۇمدان (Ovary, 卵巢)
بالىياتقۇنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان، ئاياللارنىڭ جىنسىي بېزى. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى تۇخۇم ھۈجەيرىسى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئاياللىق ھورمونلارنى (ئېستروگېن ۋە پروگېستېرون) ئاجرىتىپ چىقىرىش.

بالىياتقۇ (Uterus, 子宫)
كىچىك داس بوشلۇقىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان، قېلىن مۇسكۇللۇق، ناک شەكىللىك ئەزا. ئۇ ئۇرۇقلانغان تۇخۇمنىڭ ئورۇنلىشىشى، تۆرەلمىنىڭ يېتىلىشى ۋە تۇغۇت جەريانىدىكى مۇھىم سورۇن.

دوۋساق (Urinary bladder, 膀胱)
سۈيدۈكنى ۋاقىتلىق ساقلايدىغان، كېڭىيىشچان مۇسكۇللۇق خالتا شەكىللىك ئەزا. ئۇ كىچىك داس بوشلۇقىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان.

جىنسىي يول (Vagina, 阴道)
بالىياتقۇ بوينىنى تاشقى جىنسىي ئەزا بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇللۇق ۋە ئېلاستىكىلىق نەيچە. ئۇ ھەيز قېنىنى چىقىرىش، جىنسىي مۇناسىۋەت ۋە تۇغۇت يولى قاتارلىق روللارنى ئوينايدۇ.

دىلچىق (Clitoris, 阴蒂)
ئاياللارنىڭ تاشقى جىنسىي ئەزاسىنىڭ ئالدىنقى قىسمىغا جايلاشقان، نېرۋا تالالىرى ئىنتايىن مول بولغان كىچىك ئەزا. ئۇ جىنسىي غىدىقلىنىش ۋە ھۇزۇرلىنىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

دىلچىق ئايىقى (Crus of clitoris, 阴蒂脚)
دىلچىقنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى بولۇپ، داس سۆڭىكىگە بېكىنىپ تۇرىدىغان ئىككى «پۇت» قىسمى.

دىلچىق شارچىسى (Bulb of vestibule, 前庭球)
جىنسىي يول ئېغىزىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان، قان تومۇرلارغا باي ئىككى كاۋاكلىق تەن. جىنسىي ھاياجانلانغاندا قانغا تولۇپ، جىنسىي يول ئېغىزىنى تارايتىشقا ياردەم بېرىدۇ.

دالان چوڭ بېزى (Greater vestibular gland / Bartholin’s gland, 前庭大腺)
جىنسىي يول ئېغىزىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان كىچىك بەز. ئۇ جىنسىي غىدىقلىنىش ۋاقتىدا سىلىقلاش رولىنى ئوينايدىغان سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ.

سۈيدۈك يولىنىڭ سىرتقى ئېغىزى (External urethral orifice, 尿道外口)
ئاياللاردا سۈيدۈك يولىنىڭ بەدەن سىرتىغا ئېچىلىدىغان ئېغىزى. ئۇ دىلچىقنىڭ ئاستى، جىنسىي يول ئېغىزىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان.

جىنسىي يول ئېغىزى (Vaginal orifice, 阴道口)
جىنسىي يولنىڭ بەدەن سىرتىغا ئېچىلىدىغان ئېغىزى.

كىچىك جىنسىي لەۋ (Labia minora, 小阴唇)
چوڭ جىنسىي لەۋنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان بىر جۈپ نېپىز تېرە قاتلىمى. ئۇ جىنسىي يول ئېغىزى ۋە سۈيدۈك يولى ئېغىزىنى قوغدايدۇ.

ئەرلەر سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى

ئۇرۇق خالتا بېزى (Seminal vesicle, 精囊)
دوۋساقنىڭ كەينى تەرىپىگە جايلاشقان بىر جۈپ بەز. ئۇ ئۇرۇق سۇيۇقلۇقىنىڭ كۆپ قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان، ئۇرۇققا ئېنېرگىيە بېرىدىغان مېۋە قەنتىگە باي سۇيۇقلۇق ئىشلەپچىقىرىدۇ.

مەزى بېزى (Prostate gland, 前列腺)
دوۋساقنىڭ ئاستىغا جايلاشقان، سۈيدۈك يولىنى ئوراپ تۇرىدىغان καρυά شەكىللىك بەز. ئۇ ئۇرۇقنىڭ ھەرىكەتچانلىقىنى ئاشۇرىدىغان سۈتتەك ئاق رەڭلىك سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ.

سۈيدۈك يول شارچە بېزى (Bulbourethral gland / Cowper’s gland, 尿道球腺)
مەزى بېزىنىڭ ئاستىغا، سۈيدۈك يولىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان پۇرچاق چوڭلۇقىدىكى كىچىك بەز. جىنسىي ھاياجانلانغاندا سۈيدۈك يولىنى سىلىقلايدىغان ۋە نېيتراللاشتۇرىدىغان سۇيۇقلۇق ئاجرىتىدۇ.

ئۇرۇق نەيچىسى (Ductus deferens / Vas deferens, 输精管)
قوشۇمچە ئۇرۇقداننى ئۇرۇق خالتا بېزى بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان ئۇزۇن، نېپىز مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇنىڭ رولى پىشىپ يېتىلگەن ئۇرۇقنى توشۇش.

قوشۇمچە ئۇرۇقدان (Epididymis, 附睾)
ئۇرۇقداننىڭ كەينى تەرىپىگە چاپلىشىپ تۇرىدىغان، ئىنتايىن ئىنچىكە ۋە ئۇزۇن، ئەگرى-بۈگرى نەيچە. ئۇ ئۇرۇقداندا ئىشلەپچىقىرىلغان ئۇرۇقنى ساقلاش ۋە پىشىپ يېتىلدۈرۈش ئورنى.

ئۇرۇقدان (Testis, 睾丸)
ئەرلەرنىڭ جىنسىي بېزى بولۇپ، ئۇرۇقدان خالتىسى ئىچىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى ئۇرۇق (سپېرما) ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئەرلىك ھورمون (تېستوستېرون) ئاجرىتىپ چىقىرىش.

زەكەر (Penis, 阴茎)
ئەرلەرنىڭ تاشقى جىنسىي ۋە سۈيدۈك چىقىرىش ئەزاسى. ئۇ جىنسىي مۇناسىۋەت جەريانىدا ئۇرۇقنى ئاياللارنىڭ جىنسىي يولىغا يەتكۈزۈش ۋە سۈيدۈكنى بەدەندىن چىقىرىش رولىنى ئوينايدۇ.

كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى بىرلىكتە ئىنسان بەدىنىنىڭ ئىچكى مۇقىملىقىنى ساقلاش ۋە ئەۋلاد داۋاملاشتۇرۇشتەك ئىككى چوڭ ھاياتىي ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئالغان. بۇ ئىككى سىستېمىنىڭ ئورتاق ۋە ئۆزگىچە فۇنكسىيەلىرىنى چۈشىنىش، ئۇلارنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداشتا ئىنتايىن مۇھىم.

• فۇنكسىيە جەھەتتىكى باغلىنىش: بۆرەك سالامەتلىكى پۈتكۈل بەدەننىڭ ساغلاملىقىغا، جۈملىدىن نەسىللىنىش سىستېمىسىنىڭ نورمال ئىشلىشىگىمۇ تەسىر كۆرسىتىدۇ. بەزى ھورمونلار ۋە قان ئايلىنىش ئەھۋالى ھەر ئىككى سىستېمىغا ئورتاق تەسىر قىلىدۇ.
• ئاناتومىيىلىك پەرقلەر: ئەرلەردە سۈيدۈك يولى ھەم سۈيدۈك، ھەم ئۇرۇقنى چىقىرىدىغان ئورتاق يول، ئەمما ئاياللاردا سۈيدۈك يولى بىلەن جىنسىي يول ئايرىم-ئايرىم بولۇپ، ئۆز ئالدىغا مۇستەقىل فۇنكسىيە ئۆتەيدۇ. بۇ ئاناتومىيىلىك پەرقلەر، ئىككى جىنسنىڭ كېسەللىكلەرگە بولغان ئاسان گىرىپتار بولۇش دەرىجىسىدىمۇ پەرق پەيدا قىلىدۇ (مەسىلэн، ئاياللارنىڭ سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىشىغا ئاسان گىرىپتار بولۇشى).
• ساغلاملىقنى قوغداش: يېتەرلىك سۇ ئىچىش، شەخسىي تازىلىققا ئەھمىيەت بېرىش، بىخەتەر جىنسىي تۇرمۇش كەچۈرۈش ۋە قەرەللىك بەدەن تەكشۈرتۈش، سۈيدۈك-نەسىللىنىش سىستېمىسى كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئۈنۈملۈك چارىلەردۇر.

قىسقىسى، بۇ مۇرەككەپ ۋە نازۇك سىستېمىنىڭ قۇرۇلمىسىنى ۋە ئىشلەش پرىنسىپىنى بىلىش، بىزنىڭ ئۆز بەدىنىمىزنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىشىمىزگە ۋە ھەر قانداق بىنورماللىقنى بالدۇر بايقاپ، ۋاقتىدا داۋالىنىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ھەم شەخسنىڭ ساغلاملىقى، ھەم ئىنسانىيەتنىڭ كەلگۈسى ئۈچۈن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.