تۇراقلىق چىش ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئاساسى: تۇراقلىق چىشلارنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئىنسانلارنىڭ ئۆمرىدە ئىككى يۈرۈش چىش بولىدۇ، يەنى سۈت چىشلىرى ۋە تۇراقلىق چىشلار. تۇراقلىق چىشلار بالىلىق دەۋرىدىن كېيىن سۈت چىشلىرىنىڭ ئورنىنى ئالىدىغان ۋە بىر ئۆمۈر ئىشلىتىلىدىغان ئىككىنچى يۈرۈش چىشلاردۇر. ساغلام قۇرامىغا يەتكەن ئادەمدە جەمئىي 32 تۇراقلىق چىش بولۇپ، ئۇلار يېمەكلىكلەرنى چايناش، پارچىلاش، سۆزلەش ۋە يۈز تۈزۈلۈشىنى ساقلاش قاتارلىق مۇھىم فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارلارنى ئۆتەيدۇ.

بۇ چىشلار يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى ئىڭەك سۆڭىكىگە جايلاشقان بولۇپ، ھەر بىر ئىڭەكتە 16 تالدىن چىش بار. ئۇلارنىڭ تۈرلىرى ئوخشىمايدۇ، ھەر بىرىنىڭ ئۆزىگە خاس شەكىل ۋە ۋەزىپىسى بار. تۇراقلىق چىشلارنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىنى قوغداشنىڭ ئاساسى. بۇ ماقالىدە، تۇراقلىق چىشلارنىڭ ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى ئىڭەك قۇرۇلمىلىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك ئاتالغۇلىرى رەسىم ئارقىلىق تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تۇراقلىق چىش ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى

• تۇراقلىق چىش (Permanent Teeth / 恒牙)
  قۇرامىغا يەتكەنلەردە جەمئىي 32 تال تۇراقلىق چىش بولىدۇ. بۇ چىشلار ئادەتتە 6 ياشتىن باشلاپ چىقىشقا باشلايدۇ ۋە 21 ياش ئەتراپىدا ئەڭ ئاخىرقى ئەقىل چىشلىرىنىڭ چىقىشى بىلەن تولۇقلىنىدۇ. تۇراقلىق چىشلارنىڭ ساغلاملىقى پۈتكۈل ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ نورمال ئىشلىشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى مېخانىك ھالدا پارچىلاپ، ھەزىم قىلىشقا ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلارنىڭ سۈمۈرۈلۈشىگە ياردەم بېرىدۇ.

يۇقىرىقى ئىڭەك تۇراقلىق چىشلىرى (ئاستىدىن كۆرۈنۈشى)

• ئوتتۇرا ئۇدۇل چىش (Central Incisor / 中切牙)
  ئالدى تەرەپتىكى ئىككى چوڭ چىش بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى كېسىش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇلارنىڭ گىرۋەكلىرى ئۆتكۈر بولۇپ، قاتتىق يېمەكلىكلەرنى ئۈزۈشكە ماس كېلىدۇ.
• يان ئۇدۇل چىش (Lateral Incisor / 侧切牙)
  ئوتتۇرا ئۇدۇل چىشنىڭ يېنىغا جايلاشقان بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى كېسىشكە ياردەملىشىدۇ. ئۇلار ئوتتۇرا ئۇدۇل چىشقا قارىغاندا سەل كىچىكرەك بولىدۇ.
• قوزۇق چىش (Canine / 尖牙)
  ئۇدۇل چىشلارنىڭ يېنىدىكى ئۇچلۇق چىش بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى يىرتىش ۋە پارچىلاشقا ئىشلىتىلىدۇ. ئۇلارنىڭ يىلتىزى ئۇزۇن ۋە مۇستەھكەم بولىدۇ.
• 1-ئالدى ئېزىق چىش (First Premolar / 第一前磨牙)
  قوزۇق چىشنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى ئېزىش ۋە يەنچىش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ چايناش يۈزىدە ئىككى ئۇچلۇق تېمپىيەسى بار.
• 2-ئالدى ئېزىق چىش (Second Premolar / 第二前磨牙)
  بىرىنچى ئالدى ئېزىق چىشنىڭ كەينىدە بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى چايناش ۋە يەنچىشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى بىرىنچى ئالدى ئېزىق چىش بىلەن ئوخشىشىپ كېتىدۇ.
• 1-ئېزىق چىش (First Molar / 第一磨牙)
  ئېغىز بوشلۇقىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە كۈچلۈك چىشلارنىڭ بىرى بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى ئاساسلىق چايناش ۋە يەنچىش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇلارنىڭ چايناش يۈزى كەڭ ۋە كۆپ تېمپىيەلىك بولىدۇ.
• 2-ئېزىق چىش (Second Molar / 第二磨牙)
  بىرىنچى ئېزىق چىشنىڭ ئارقىسىدا بولۇپ، چايناش ئىقتىدارىنى كۈچەيتىشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى ئۈنۈملۈك ھالدا ئۇششاقلاشقا مەسئۇل.
• تاڭلاي قىرى (Palatine Raphe / 腭嵴)
  تاڭلاينىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى سەل كۆتۈرۈلۈپ تۇرىدىغان توقۇلما سىزىق. بۇ قۇرۇلما تاڭلاينىڭ ئىككى تەرىپىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان.
• 3-ئېزىق چىش (Third Molar / 第三磨牙)
  ئەقىل چىش دەپمۇ ئاتىلىدىغان بۇ چىشلار چىش رېتىنىڭ ئەڭ ئارقىسىدا بولىدۇ. ئۇلار ئادەتتە 17 ياشتىن 25 ياشقىچە چىقىدۇ، بەزىدە نورمال چىقماسلىقى ياكى ھېچ چىقماسلىقى مۇمكىن.
• بۇرۇن ئارقا بىسى (Posterior Nasal Spine / 鼻后棘)
  تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ گورىزونتال تاختىسىنىڭ ئارقا گىرۋىكىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى كىچىك ئۆتكۈر ئۆسۈك. بۇ قۇرۇلما يۇمشاق تاڭلاي مۇسكۇللىرىنىڭ بىر قىسمىغا تۇتىشىش نۇقتىسى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.
• تاڭلاي كىچىك تۆشۈكى (Lesser Palatine Foramen / 腭骨小孔)
  تاڭلاي سۆڭىكىگە جايلاشقان كىچىك تۆشۈكچە بولۇپ، كىچىك تاڭلاي نېرۋىلىرى ۋە قان تومۇرلىرىنىڭ ئۆتۈشىگە يول بېرىدۇ. بۇ نېرۋا ۋە قان تومۇرلار يۇمشاق تاڭلاينى تەمىنلەيدۇ.
• تاڭلاي چوڭ تۆشۈكى (Greater Palatine Foramen / 腭骨大孔)
  تاڭلاي سۆڭىكىدىكى چوڭراق تۆشۈك بولۇپ، چوڭ تاڭلاي نېرۋىلىرى ۋە قان تومۇرلىرىنىڭ ئۆتۈش يولى. بۇ قۇرۇلمىلار قاتتىق تاڭلاينىڭ كۆپ قىسمىنى تەمىنلەيدۇ.
• تاڭلاي سۆڭەك گورىزونتال تاختا (Horizontal Plate of Palatine Bone / 腭骨水平板)
  تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ L شەكىللىك قىسمىنىڭ گورىزونتال بۆلىكى بولۇپ، قاتتىق تاڭلاينىڭ ئارقا قىسمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ يۇقىرىقى ئىڭەك سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ، ئېغىز بوشلۇقى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• تاڭلاي توغرا چاكى (Transverse Palatine Suture / 腭骨横缝)
  يۇقىرىقى ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ تاڭلاي ئۆسۈكى بىلەن تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ گورىزونتال تاختىسى ئارىسىدىكى تۇتاشما. بۇ چاك قاتتىق تاڭلاينىڭ ئالدى ۋە ئارقا قىسمىنى بىرىكتۈرۈپ تۇرىدۇ.
• تاڭلاي ئېرىغى (Palatine Groove / 腭骨沟)
  تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ يۈزىدىكى نېرۋا ۋە قان تومۇرلار ئۆتىدىغان ئېرىقچە. بۇ ئېرىقچىلار تاڭلاينىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ۋە سېزىمچانلىقى ئۈچۈن مۇھىم يول ھېسابلىنىدۇ.
• تاڭلاي ئۆسۈگى (Palatine Process / 腭突)
  يۇقىرىقى ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرەپكە ئۆسكەن قىسمى بولۇپ، قاتتىق تاڭلاينىڭ ئالدىنقى ئۈچتىن ئىككى قىسمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ ئوتتۇرا سىزىقتا قارشى تەرەپتىكى ئۆسۈك بىلەن بىرلىشىدۇ.
• تاڭلاي ئوتتۇرا چاكى (Median Palatine Suture / 腭正中缝)
  ئىككى يۇقىرىقى ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ تاڭلاي ئۆسۈكلىرىنىڭ ئوتتۇرىدا بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان چاك. بۇ چاك قاتتىق تاڭلاينى ئوڭ ۋە سول ئىككى قىسىمغا ئايرىپ تۇرىدۇ.
• ئۇدۇل چىش تۆشۈكى (Incisive Foramen / 切牙孔)
  تاڭلاينىڭ ئالدى قىسمىدا، ئوتتۇرا ئۇدۇل چىشلارنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان تۆشۈك. بۇ تۆشۈك ئارقىلىق بۇرۇن-تاڭلاي نېرۋىسى ئۆتۈپ، تاڭلاينىڭ ئالدى قىسمىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.

تۆۋەنكى ئىڭەك تۇراقلىق چىشلىرى (يۇقىرىدىن كۆرۈنۈشى)

تۆۋەنكى ئىڭەكتىكى چىشلارنىڭ تۈرى ۋە ۋەزىپىسى يۇقىرىقى ئىڭەكتىكىگە ئاساسەن ئوخشاش بولۇپ، سانى ۋە ئورنى ماس ھالدا بولىدۇ.

• 3-ئېزىق چىش (Third Molar / 第三磨牙)
• 2-ئېزىق چىش (Second Molar / 第二磨牙)
• 1-ئېزىق چىش (First Molar / 第一磨牙)
• 2-ئالدى ئېزىق چىش (Second Premolar / 第二前磨牙)
• 1-ئالدى ئېزىق چىش (First Premolar / 第一前磨牙)
• قوزۇق چىش (Canine / 尖牙)
• يان ئۇدۇل چىش (Lateral Incisor / 侧切牙)
• ئوتتۇرا ئۇدۇل چىش (Central Incisor / 中切牙)

ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقى ۋە تۇراقلىق چىشلارنى ئاسراش

تۇراقلىق چىشلار بىر ئۆمۈر ھەمراھىمىز بولغاچقا، ئۇلارنى ئاسراش ۋە قوغداش ئىنتايىن مۇھىم. ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىغا سەل قاراش چىش چىرىش، چىش مىلىكى ياللۇغى، چىش ئەتراپى كېسەللىكلىرى قاتارلىق مەسىلىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپلا قالماي، يەنە پۈتكۈل بەدەننىڭ ساغلاملىقىغا، مەسىلەن يۈرەك قان تومۇر كېسەللىكلىرى ۋە دىئابېت قاتارلىقلارغا تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

ياخشى ئېغىز بوشلۇقى تازىلىقى ئادەتلىرىنى يېتىلدۈرۈش تۇراقلىق چىشلارنى قوغداشنىڭ ئاچقۇچى. تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا ئالاھىدە دىققەت قىلىش كېرەك:

• دائىملىق چىش چوتكىلاش: ھەر كۈنى كەم دېگەندە ئىككى قېتىم، بولۇپمۇ ئەتىگەن ۋە كەچتە، فتورلۇق چىش مەلھىمى ئىشلىتىپ چىش چوتكىلاش كېرەك.
• چىش يىپى ئىشلىتىش: ھەر كۈنى بىر قېتىم چىش يىپى ئىشلىتىپ، چىش ئارىلىقىدىكى چوتكا يەتمەيدىغان يېمەكلىك قالدۇقلىرى ۋە باكتېرىيە داغلىرىنى تازىلاش لازىم.
• ساغلام يېمەك-ئىچمەك: شېكەرلىك يېمەكلىكلەر ۋە ئىچىملىكلەرنى ئاز ئىستېمال قىلىش چىش چىرىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى مۇھىم چارە.
• قەرەللىك چىش تەكشۈرتۈش: ھەر 6 ئايدىن بىر يىلغىچە بولغان ئارىلىقتا چىش دوختۇرىغا بېرىپ، ئېغىز بوشلۇقىنى تەكشۈرتۈش ۋە كەسپىي تازىلاش ئېلىپ بېرىش كېرەك.
• تاماكا چېكىشتىن ۋە ھاراق ئىچىشتىن ساقلىنىش: بۇ ناچار ئادەتلەر ئېغىز بوشلۇقى راكى ۋە باشقا چىش كېسەللىكلىرىنىڭ خەۋپىنى ئاشۇرۇۋېتىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، تۇراقلىق چىشلار ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈشنىڭ بىرىنچى قەدىمىدۇر. كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئىلمىي ئاسراش ئادەتلىرىنى يېتىلدۈرۈش ئارقىلىق، بىز بۇ قىممەتلىك «خەزىنىنى» بىر ئۆمۈر ساغلام ساقلاپ، تۇرمۇش سۈپىتىمىزنى يۇقىرى كۆتۈرەلەيمىز.