يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلارنىڭ ساغلام ئۆسۈپ يېتىلىشىدە ئاڭلاش ئىقتىدارى پەقەت ئاۋازلارنى ئاڭلاش ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى مېڭىنىڭ نورمال قۇرۇلما ۋە ئىقتىدار جەھەتتىن شەكىللىنىشىدە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. بولۇپمۇ بوۋاقلىق مەزگىلى مېڭە تەرەققىياتىنىڭ ئەڭ ھالقىلىق كۆزنىكى ھېسابلىنىدۇ. يېقىنقى تەتقىقاتلار شۇنى ئىسپاتلىدىكى، تۇغما ئاڭلاش توسالغۇسى بار بوۋاقلاردا ۋاقتىدا تەدبىر قوللانمىغاندا، مېڭىنىڭ تىل ۋە بىلىش ئىقتىدارىغا مۇناسىۋەتلىك رايونلىرىنىڭ يېتىلىشى ئېغىر دەرىجىدە توسقۇنلۇققا ئۇچرايدۇ.
يېڭى تەتقىقات نەتىجىسى ۋە ئۇنىڭ ئىلمىي ئاساسى
يېقىندا بېيجىڭ پېداگوگىكا ئۇنىۋېرسىتېتى بىلەن پايتەخت تېببىي ئۇنىۋېرسىتېتىغا قاراشلىق بېيجىڭ بالىلار دوختۇرخانىسى قاتارلىق ئورۇنلار ھەمكارلىشىپ ئېلىپ بارغان مۇھىم بىر تەتقىقات نەتىجىسى «Science Advances» (پەن تەرەققىياتى) ژۇرنىلىدا ئېلان قىلىنغان بولۇپ، بۇ تەتقىقات تۇنجى قېتىم 3 ئايلىقتىن 9 ئايلىققىچە بولغان بوۋاقلاردىكى تۇغما سېزىش نېرۋا خاراكتېرلىك ئاڭلاش توسالغۇسىنىڭ مېڭە ئىقتىدار تورىنىڭ قېيىش (Lateralization) تەرەققىياتىغا كۆرسىتىدىغان كۆرۈنەرلىك تەسىرىنى ئاشكارىلىدى. بۇ بايقاش بالدۇر ئارىلىشىشنىڭ نەقەدەر مۇھىملىقىنى يەنە بىر قېتىم ئىسپاتلاپ بەردى.
مېڭە تەرەققىياتىنىڭ قىيىشى دېگەن نېمە ۋە ئۇ نېمىشقا مۇھىم؟
نورمال يېتىلىۋاتقان بوۋاقلاردا ئاڭلاش تەجرىبىسى مېڭىنىڭ «قىيىش» تەرەققىياتىغا يېتەكچىلىك قىلىدۇ. ئاددىي قىلىپ ئېيتقاندا، نورمال بوۋاقلارنىڭ مېڭىسى ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانىدا، سول يېرىم شار تەدرىجىي ھالدا تىل بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارىدا ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلەيدۇ، ئوڭ يېرىم شار بولسا بوشلۇق سېزىش قاتارلىق ئىقتىدارلارغا بەكرەك مەركەزلىشىدۇ. تەتقىقاتتا ئىقتىدارلىق يېقىن ئىنفىرا قىزىل نۇرلۇق سپېكتروسكوپ تېخنىكىسى ئارقىلىق 52 نەپەر ئاڭلاش توسالغۇسى بار بوۋاق بىلەن 60 نەپەر نورمال بوۋاقنىڭ مېڭە تەسۋىرى سېلىشتۇرۇلغان.
ئاڭلاش توسالغۇسىنىڭ مېڭە تورىغا بولغان تەسىرى
تەتقىقات نەتىجىسىدە كۆرسىتىلىشىچە، نورمال بوۋاقلارنىڭ يېشىنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ، سول يېرىم شار تورىنىڭ ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك ئاشىدىكەن. يەنى سول يېرىم شارنىڭ ئومۇمىي ۋە يەرلىك ئۈنۈمى، شۇنداقلا پېشانە بۆلىكىنىڭ ئۈنۈمى كۈچىيىپ، تىل ئۆگىنىش ئۈچۈن تەييارلىق قىلىدۇ. ئەكىسچە، ئاڭلاش توسالغۇسى بار بوۋاقلاردا بۇ خىل تەرەققىيات ئەندىزىسى كۆرۈلمىگەن. ئۇلارنىڭ ئوڭ ۋە سول يېرىم شارلىرى ھەر ۋاقىت سىممېترىك (ئوخشاش) ھالەتتە تۇرۇپ قېلىپ، سول يېرىم شارنىڭ تىل بىر تەرەپ قىلىش ئەۋزەللىكى شەكىللەنمىگەن.
ئاڭلاش ئىقتىدارى بىلەن مېڭە قۇرۇلمىسىنىڭ مۇناسىۋىتى
تەتقىقاتتا يەنە بىر مۇھىم نۇقتا بايقالغان: ئاڭلاش توسالغۇسى قانچىكى ئېغىر بولسا، مېڭىنىڭ قېيىش كۆرسەتكۈچى شۇنچە تۆۋەن بولغان. ئوتتۇرا ۋە ئېغىر دەرىجىدىكى ئاڭلاش توسالغۇسى بار بوۋاقلاردا سول يېرىم شارنىڭ ئەۋزەللىكى پۈتۈنلەي يوقالغان. بۇ شۇنى بىلدۈرىدۇكى، تاشقى دۇنيادىن كېلىدىغان ئاۋاز ئۇچۇرلىرىنىڭ كەمچىل بولۇشى، مېڭىنىڭ تىل مەركىزىنىڭ نورمال شەكىللىنىشىگە بىۋاسىتە توسقۇنلۇق قىلىدۇ.
بالدۇر بايقاش ۋە تەدبىر ئېلىش
تەتقىقاتچىلارنىڭ بىلدۈرۈشىچە، بوۋاقلارنىڭ مېڭىسى يۇقىرى دەرىجىدە قايتا بەرپا قىلىش ئىقتىدارىغا ئىگە. شۇڭا، ۋاقتىدا ئېلىپ بېرىلغان ئارىلىشىش تەدبىرلىرى ئىنتايىن مۇھىم. ئاڭلاش توسالغۇسى بالىلارنىڭ كېيىنكى تىل ۋە بىلىش ئىقتىدارىنىڭ كېچىكىشىدىكى ئاساسلىق سەۋەبلەرنىڭ بىرى بولۇپ، بۇنى تۆۋەندىكى ئۇسۇللار ئارقىلىق ئۆزگەرتىش مۇمكىن:
- سۈنئىي قۇلاق (Cochlear Implant) ئورنىتىش: ئاۋاز سېزىش نېرۋىسىنى قوزغىتىپ، مېڭىگە ئاۋاز سىگنالى يوللايدۇ.
- ئاڭلاش ياردەمچى ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلىتىش: قالدۇق ئاڭلاش ئىقتىدارىدىن پايدىلىنىشقا ياردەم بېرىدۇ.
- تىل ۋە تەرەققىيات مەشىقى: مەخسۇس تىل مەشىقى ئارقىلىق مېڭىنىڭ تىل رايونىنى قوزغىتىش.
- ئائىلە مۇھىتىدىكى قوللاش: ئاتا-ئانىلارنىڭ ئاكتىپ ئالاقىسى مېڭە تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.
كەلگۈسى ئىستىقبال
بۇ تەتقىقات تۇغما ئاڭلاش توسالغۇسى بار بالىلارغا نىسبەتەن «بالدۇر بايقاش، بالدۇر دىئاگنوز قويۇش ۋە بالدۇر ئارىلىشىش» نىڭ نەقەدەر مۇھىملىقىنى نېرۋا ئىلمى نۇقتىسىدىن ئىسپاتلاپ بەردى. بوۋاقلىق مەزگىلىدىكى توغرا ئارىلىشىش، نورمالسىز مېڭە بىر تەرەپكە قېيىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ ياكى يېنىكلىتىپ، بالىلارنىڭ كېيىنكى تىل ئۆگىنىشى ۋە بىلىش ئىقتىدارىنىڭ يېتىلىشى ئۈچۈن پۇختا ئاساس سالىدۇ. كەلگۈسىدە بۇ ساھەدە يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا ئۇزۇن مۇددەتلىك تەتقىقاتلار ئېلىپ بېرىلىپ، بالدۇر ئارىلىشىشنىڭ ئۇزۇن مەزگىللىك ئۈنۈمى دەلىللىنىدۇ.
