باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسى ئاناتومىيىسى

باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسى: يوشۇرۇن قوماندانلىق مەركىزى

ئىنساننىڭ بېشى پەقەت تەپەككۇر ۋە ھېسسىيات مەركىزى بولۇپلا قالماي، يەنە نۇرغۇنلىغان مۇرەككەپ فىزىئولوگىيىلىك پائالىيەتلەرنى باشقۇرىدىغان نازۇك نېرۋا تورىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ تورنىڭ يادروسى بولغان ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسى (ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلغۇچى نېرۋا سىستېمىسى)، بىزنىڭ ئاڭلىق كونتروللۇقىمىزدىن سىرت، كۆز ياش ئاجرىتىش، شۆلگەي ئىشلەپچىقىرىش، كۆز قارىغۇچىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى تەڭشەش ۋە بۇرۇن بوشلۇقىدىكى بەزلەرنىڭ پائالىيىتى قاتارلىق مۇھىم ئىقتىدارلارنى ئۈن-تىنسىز باشقۇرۇپ تۇرىدۇ. بۇ سىستېما پاراسىمپاتىك («تىنىچلىنىش ۋە ھەزىم قىلىش») ۋە سىمپاتىك («جەڭ قىلىش ياكى قېچىش») دەپ ئىككى چوڭ تارماققا بۆلۈنۈپ، ئۆزئارا ماسلىشىش ۋە چەكلەش ئارقىلىق باش قىسمىدىكى ئىچكى مۇھىتنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.

بۇ ماقالىدە، بىز باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ تارقىلىش كۆرۈنۈشىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر ئاناتومىيىلىك رەسىم ئارقىلىق، بۇ مۇرەككەپ سىستېمىنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇرلاپ ئۆگىنىمىز. ھەر بىر نېرۋا، نېرۋا تۈگۈنى ۋە ئۇلار كونترول قىلىدىغان ئەزالارنى بىر-بىرلەپ تونۇشتۇرۇش ئارقىلىق، يۈز ئىپادىمىزدىن تارتىپ تەم سەزگۈمىزگىچە بولغان نۇرغۇنلىغان ھاياتلىق پائالىيەتلىرىنىڭ ئارقىسىدىكى بۇ يوشۇرۇن كونترول مېخانىزمىنى ئايدىڭلاشتۇرىمىز. بۇ بىلىملەر بىزنىڭ ئۆز بەدىنىمىزنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىشىمىز ۋە بەزى كېسەللىكلەرنىڭ كېلىپ چىقىش سەۋەبىنى بىلىشىمىز ئۈچۈن مۇھىم ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرى

باش قىسمىدىكى ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلغۇچى نېرۋا سىستېمىسى تارقىلىش كۆرۈنۈشى
(Schematic diagram of the distribution of the autonomic nervous system in the head, 头部自主神经系统分布模式图)

بۇ رەسىم باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ پاراسىمپاتىك ۋە سىمپاتىك نېرۋا تالالىرىنىڭ قانداق تارقىلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان ئومۇمىي دىئاگراممىدۇر. ئۇ مېڭە غولىدىكى نېرۋا يادرولىرىدىن باشلاپ، نېرۋا تۈگۈنلىرىدە سىگنال ئالماشتۇرۇپ، ئاخىرىدا كۆز، شۆلگەي بەزلىرى ۋە بۇرۇن-تاڭلاي شىللىق پەردىسى قاتارلىق نىشانلىق ئەزالارغا يېتىپ بارىدىغان پۈتكۈل جەرياننى تەسۋىرلەيدۇ. بۇ مۇرەككەپ تور ئارقىلىق، بەدەن ئۆزىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن ھەرقايسى بەزلەرنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى ۋە مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى ئىنچىكە تەڭشىيەلەيدۇ. بۇ رەسىمنى چۈشىنىش باش قىسمىدىكى نېرۋا كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

• ئۈچ ئاچا نېرۋا تۈگۈنى (Trigeminal Ganglion, 三叉神经节)
  بۇ ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ سېزىم نېرۋا ھۈجەيرىلىرى توپلانغان جاي بولۇپ، يۈز قىسمىدىكى ئاغرىق، تېگىشىش ۋە تېمپېراتۇرا سېزىمىنى مېڭىگە يەتكۈزۈشكە مەسئۇل. ئۇ ئاپتونوم نېرۋا تالالىرىنىڭ ئۆتۈش يولى بولۇپ، بىۋاسىتە ئاپتونوم فۇنكسىيەگە قاتناشمىسىمۇ، ئۇلارنىڭ تارقىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.
• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا قوشۇمچە يادروسى (Accessory Oculomotor Nucleus / Edinger-Westphal Nucleus, 动眼神经副核)
  بۇ ئوتتۇرا مېڭىگە جايلاشقان بىر پاراسىمپاتىك نېرۋا يادروسى بولۇپ، كۆز قارىغۇچىنىڭ تارىيىشى ۋە كىرىستالنىڭ فوكۇس ئارىلىقىنى تەڭشەش ئىقتىدارىنى كونترول قىلىدۇ. ئۇنىڭدىن چىققان نېرۋا تالالىرى كۆز ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋىسى بىلەن بىللە كۆزگە بارىدۇ.
• ئۈچ ئاچا نېرۋا (Trigeminal Nerve, 三叉神经)
  باشتىكى 5-جۈپ نېرۋا بولۇپ، ئاساسلىقى يۈز قىسمىنىڭ سېزىمىنى ۋە چاينىغۇچى مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى باشقۇرىدۇ. ئۇنىڭ شاخچىلىرى نۇرغۇنلىغان ئاپتونوم نېرۋا تالالىرىنىڭ نىشانلىق ئەزالارغا يېتىپ بېرىشى ئۈچۈن «توشۇغۇچى» لىق رولىنى ئوينايدۇ.
• يۇقىرىقى شۆلگەي يادروسى (Superior Salivatory Nucleus, 上颅侧泌涎核)
  مېڭە كۆۋرۈكىگە جايلاشقان بۇ پاراسىمپاتىك يادرو تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى بېزى، تىل ئاستى بېزى ۋە ياش بېزىنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى كونترول قىلىدۇ. ئۇنىڭدىن چىققان نېرۋا تالالىرى يۈز نېرۋىسى ئارقىلىق تارقىلىدۇ.
• يۈز نېرۋىسى (Facial Nerve, 面神经)
  باشتىكى 7-جۈپ نېرۋا بولۇپ، يۈز ئىپادە مۇسكۇللىرىنى كونترول قىلىش، تىلنىڭ ئالدىنقى قىسمىنىڭ تەم سېزىمى ۋە شۆلگەي-ياش بەزلىرىنىڭ ئاجرىتىشىغا مەسئۇل. ئۇ باش قىسمىدىكى پاراسىمپاتىك نېرۋىلارنىڭ مۇھىم بىر قىسمىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• تۆۋەنكى شۆلگەي يادروسى (Inferior Salivatory Nucleus, 下尾侧泌涎核)
  سوقىچاق مېڭىگە جايلاشقان بۇ پاراسىمپاتىك يادرو گۈرەن (جاغ) بېزىنىڭ شۆلگەي ئاجرىتىشىنى باشقۇرىدۇ. ئۇنىڭ نېرۋا تالالىرى تىل-يۇتقۇنچاق نېرۋىسى ئارقىلىق چىقىدۇ.
• تىل – يۇتقۇنچاق نېرۋىسى (Glossopharyngeal Nerve, 舌咽神经)
  باشتىكى 9-جۈپ نېرۋا بولۇپ، تىلنىڭ ئارقا قىسمىنىڭ تەم ۋە ئومۇمىي سېزىمى، يۇتۇش ھەرىكىتى ۋە گۈرەن بېزىنىڭ ئاجرىتىشىغا قاتنىشىدۇ. ئۇ گۈرەن بېزىنى تەمىنلەيدىغان پاراسىمپاتىك تالالارنى ئېلىپ يۈرىدۇ.
• تىز نېرۋا تۈگۈنى (Geniculate Ganglion, 膝神经节)
  بۇ يۈز نېرۋىسىغا تەۋە بولغان سېزىم نېرۋا تۈگۈنى بولۇپ، تەم سېزىمى نېرۋا ھۈجەيرىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ياش بېزىگە بارىدىغان پاراسىمپاتىك تالالار بۇ تۈگۈننىڭ يېنىدىن ئۆتىدۇ.
• ناغرا بوشلۇق چىگىشى (Tympanic Plexus, 鼓室丛)
  ئوتتۇرا قۇلاقنىڭ ناغرا بوشلۇقىغا جايلاشقان نېرۋا تورى. ئۇ تىل-يۇتقۇنچاق نېرۋىسىدىن كەلگەن پاراسىمپاتىك تالالارنى ۋە بويۇن ئىچكى ئارتېرىيە چىگىشىدىن كەلگەن سىمپاتىك تالالارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• بويۇن ئىچكى ئارتېرىيە نېرۋىسى (Internal Carotid Nerve, 颈内动脉神经)
  بويۇن يۇقىرىقى نېرۋا تۈگۈنىدىن چىققان سىمپاتىك نېرۋا بولۇپ، بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسى بىلەن بىللە يۇقىرىغا مېڭىپ، باش قىسمىغا سىمپاتىك تالالارنى يەتكۈزىدۇ.
• بويۇن يۇقىرىقى نېرۋا تۈگۈنى (Superior Cervical Ganglion, 颈上神经节)
  سىمپاتىك غولىدىكى ئەڭ يۇقىرى ئورۇندىكى نېرۋا تۈگۈنى. باش قىسمىدىكى بارلىق ئەزالارنىڭ سىمپاتىك نېرۋا تەمىناتى مۇشۇ تۈگۈندىن كېلىدۇ.
• قۇلاق نېرۋا تۈگۈنى (Otic Ganglion, 耳神经节)
  بۇ بىر كىچىك پاراسىمپاتىك نېرۋا تۈگۈنى بولۇپ، گۈرەن بېزىنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى باشقۇرىدۇ. ئۇ تىل-يۇتقۇنچاق نېرۋىسىدىن كەلگەن سىگنالنى قوبۇل قىلىپ، گۈرەن بېزىگە يەتكۈزىدۇ.
• ناغرا تانىپى (Chorda Tympani, 鼓索)
  يۈز نېرۋىسىنىڭ بىر شېخى بولۇپ، تىلنىڭ ئالدىنقى 2/3 قىسمىنىڭ تەم سېزىمى تالالىرىنى ۋە تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى-تىل ئاستى بەزلىرىگە بارىدىغان پاراسىمپاتىك تالالارنى ئېلىپ يۈرىدۇ.
• بويۇن ئىچكى ئارتېرىيە چىگىشى (Internal Carotid Plexus, 颈内动脉丛)
  بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسىنى ئوراپ تۇرىدىغان سىمپاتىك نېرۋا تورى. ئۇ باش قىسمىدىكى قان تومۇرلار، تەر بەزلىرى ۋە كۆز قارىغۇچىنى چوڭايتىش مۇسكۇلى قاتارلىقلارنى تەمىنلەيدۇ.
• تىل نېرۋىسى (Lingual Nerve, 舌神经)
  ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ بىر شېخى بولۇپ، تىلنىڭ ئالدىنقى قىسمىنىڭ ئومۇمىي سېزىمىنى باشقۇرىدۇ. ناغرا تانىپى نېرۋىسى بۇ نېرۋىغا قوشۇلۇپ، ئۇنىڭ بىلەن بىللە ئالغا ئىلگىرىلەيدۇ.
• تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى بېزى (Submandibular Gland, 下颌下腺)
  ئېغىز بوشلۇقىدىكى ئاساسلىق شۆلگەي بەزلىرىنىڭ بىرى. ئۇنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشى تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى نېرۋا تۈگۈنىدىن كەلگەن پاراسىمپاتىك نېرۋا تەرىپىدىن كونترول قىلىنىدۇ.
• تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى نېرۋا تۈگۈنى (Submandibular Ganglion, 下颌下神经节)
  تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى بېزى ۋە تىل ئاستى بېزىنى تەمىنلەيدىغان پاراسىمپاتىك نېرۋا تۈگۈنى. ئۇ يۈز نېرۋىسىدىن كەلگەن سىگناللارنى قوبۇل قىلىدۇ.
• تىل ئاستى بېزى (Sublingual Gland, 舌下腺)
  تىلنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بىر جۈپ شۆلگەي بېزى. ئۇنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىمۇ تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى نېرۋا تۈگۈنى تەرىپىدىن كونترول قىلىنىدۇ.
• گۈرەن بېزى \ جاغ بېزى (Parotid Gland, 腮腺)
  ئەڭ چوڭ شۆلگەي بېزى بولۇپ، قۇلاق نېرۋا تۈگۈنىدىن كەلگەن پاراسىمپاتىك نېرۋا تەرىپىدىن غىدىقلىنىپ شۆلگەي ئاجرىتىدۇ.
• تاڭلاي چوڭ نېرۋا (Greater Palatine Nerve, 腭大神经)
  قۇشۇق سۆڭىكى-تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنىدىن چىقىپ، قاتتىق تاڭلاينىڭ شىللىق پەردىسى ۋە بەزلىرىنى تەمىنلەيدۇ.
• بۇرۇن ئارقا تەرەپ سىرتقى يۇقىرىقى شېخى (Posterior Superior Lateral Nasal Branches, 鼻后上外侧支)
  بۇ نېرۋالار قۇشۇق سۆڭىكى-تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنىدىن چىقىپ، بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ شىللىق پەردىسى ۋە بەزلىرىنى تەمىنلەيدۇ، شىللىق سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشنى كونترول قىلىدۇ.
• قانات – تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنى (Pterygopalatine Ganglion, 翼腭神经节)
  باش قىسمىدىكى ئەڭ چوڭ پاراسىمپاتىك نېرۋا تۈگۈنى. ئۇ ياش بېزى، بۇرۇن بوشلۇقى، تاڭلاي ۋە يۇتقۇنچاقنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىكى بەزلەرنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى باشقۇرىدۇ.
• مەڭزە نېرۋىسى (Zygomatic Nerve, 颧神经)
  ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ بىر كىچىك شېخى. ياش بېزىگە بارىدىغان پاراسىمپاتىك نېرۋا تالالىرى بۇ نېرۋىغا ۋاقىتلىق قوشۇلۇپ، ياش بېزى نېرۋىسىغا ئۆتىدۇ.
• ياش بېزى (Lacrimal Gland, 泪腺)
  كۆز يېشىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان بەز. ئۇنىڭ كۆز ياش ئاجرىتىشى قۇشۇق سۆڭىكى-تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنىدىن كەلگەن پاراسىمپاتىك نېرۋا تەرىپىدىن غىدىقلىنىدۇ.
• كىرپىكسىمان قىسقا نېرۋىسى (Short Ciliary Nerves, 睫状短神经)
  كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىدىن چىقىپ، كۆز قارىغۇچىنى تارايتىدىغان مۇسكۇل ۋە كىرىستالنى تەڭشەيدىغان مۇسكۇلنى تەمىنلەيدۇ.
• ياش بېزى نېۋرىسى (Lacrimal Nerve, 泪腺神经)
  ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ كۆز شېخىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، ئاساسلىقى ياش بېزى ۋە يۇقىرىقى قاپاقنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ. ئۇ ياش بېزىگە پاراسىمپاتىك تالالارنى يەتكۈزۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
• كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنى (Ciliary Ganglion, 睫状神经节)
  كۆز ئويمىنىنىڭ ئىچىگە جايلاشقان كىچىك پاراسىمپاتىك نېرۋا تۈگۈنى. ئۇ كۆز قارىغۇچىنىڭ تارىيىشى ۋە كىرىستالنىڭ فوكۇس تەڭشىشىنى باشقۇرىدۇ.
• قانات نەيچە نېرۋىسى (Nerve of Pterygoid Canal / Vidian Nerve, 翼管神经)
  بۇ نېرۋا تاشلىق چوڭ نېرۋىسى (پاراسىمپاتىك) بىلەن چوڭقۇر تاشلىق نېرۋىسى (سىمپاتىك) نىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولۇپ، قۇشۇق سۆڭىكى-تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنىگە بارىدۇ.
• تاشلىق چوڭ نېرۋىسى (Greater Petrosal Nerve, 岩大神经)
  يۈز نېرۋىسىدىن چىققان پاراسىمپاتىك نېرۋا شېخى. ئۇ ياش بېزى ۋە بۇرۇن-تاڭلاي بەزلىرىنى تەمىنلەيدىغان نېرۋا تالالىرىنى ئېلىپ يۈرۈپ، قۇشۇق سۆڭىكى-تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنىگە بارىدۇ.
• كۆز ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋىسى (Oculomotor Nerve, 动眼神经)
  باشتىكى 3-جۈپ نېرۋا بولۇپ، كۆپ قىسىم كۆز مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتىنى باشقۇرىدۇ. ئۇ يەنە كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىگە بارىدىغان پاراسىمپاتىك تالالارنى ئېلىپ يۈرىدۇ.

خۇلاسە: باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ماسلىشىشچانلىقى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسى ئىنتايىن نازۇك ۋە مۇرەككەپ بىر كونترول تورى بولۇپ، ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ نورمال ئىشلىشى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىز ئۈچۈن زۆرۈر. يۇقىرىدا تونۇشتۇرۇلغان قۇرۇلمىلار ئۆزئارا ماسلىشىپ، بەدەننىڭ تاشقى ۋە ئىچكى ئۆزگىرىشلەرگە تېز ئىنكاس قايتۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. مەسىلەن، يورۇق مۇھىتتا كۆز قارىغۇچىنىڭ تارىيىشى، تاماق يېگەندە شۆلگەينىڭ ئاجرىلىشى، ھېسسىيات ئۆزگىرىشىدە كۆز ياش قىلىش قاتارلىق ھادىسىلەرنىڭ ھەممىسى بۇ سىستېمىنىڭ ئاپتوماتىك تەڭشەش نەتىجىسىدۇر.

بۇ سىستېمىنىڭ پاراسىمپاتىك ۋە سىمپاتىك قىسىملىرى ئادەتتە بىر-بىرىگە قارشى، ئەمما بىر-بىرىنى تولۇقلايدىغان رول ئوينايدۇ.

• پاراسىمپاتىك سىستېمىنىڭ رولى («تىنىچلىنىش ۋە ھەزىم قىلىش»):
  • كۆز قارىغۇچىنى تارايتىپ، كۆزگە كىرىدىغان نۇرنى ئازايتىدۇ.
  • ياش ۋە شۆلگەي ئاجرىتىشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، كۆزنى سىلىقلاش ۋە ھەزىم قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
  • بۇرۇن ۋە تاڭلاي بەزلىرىنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى كۆپەيتىپ، نەپەس يولىنى نەم ساقلايدۇ.
• سىمپاتىك سىستېمىنىڭ رولى («جەڭ قىلىش ياكى قېچىش»):
  • كۆز قارىغۇچىنى چوڭايتىپ، كۆرۈش دائىرىسىنى كېڭەيتىدۇ.
  • شۆلگەي ئاجرىتىشنى ئازايتىپ، قويۇق، يېپىشقاق شۆلگەي ھاسىل قىلىدۇ.
  • باش قىسمىدىكى قان تومۇرلارنى تارايتىپ، قاننى مۇھىم ئەزالارغا يۆتكەيدۇ.

كلىنىكىلىق نۇقتىدىن ئالغاندا، بۇ نېرۋىلارنىڭ زەخىملىنىشى ياكى ئىقتىدارىنىڭ قالايمىقانلىشىشى ھەر خىل كېسەللىك ئالامەتلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. مەسىلەن، يۈز نېرۋىسى پالەچ بولغاندا (Bell’s palsy)، يۈز مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتى توسقۇنلۇققا ئۇچراپلا قالماي، يەنە كۆز قۇرغاقلىشىش، تەم سېزىمىنىڭ ئۆزگىرىشى ۋە شۆلگەي ئاجرىتىشنىڭ نورمالسىزلىقى قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. شۇنىڭدەك، قۇرغاق كۆز كېسىلى (dry eye syndrome) ياكى قۇرغاق ئېغىز كېسىلى (xerostomia) قاتارلىق ئەھۋاللارمۇ ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئىقتىدارىدىكى قالايمىقانچىلىق بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك.

شۇڭلاشقا، بۇ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنى چوڭقۇر چۈشىنىش نېرۋا كېسەللىكلىرى، كۆز كېسەللىكلىرى ۋە قۇلاق-بۇرۇن-بوغۇز كېسەللىكلىرى مۇتەخەسسىسلىرى ئۈچۈن دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاش پىلانى تۈزۈشتە ئىنتايىن مۇھىم. ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، باش قىسمىدىكى ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسى بەدىنىمىزدىكى ئەڭ نازۇك ۋە ئەڭ مۇھىم باشقۇرۇش مېخانىزملىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇنىڭ ساغلاملىقى بىزنىڭ ئومۇمىي تۇرمۇش سۈپىتىمىزگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.