باش تېرە ۋە باشنىڭ پىشانە كەسمىسى ئاناتومىيىسى

باش تېرە ۋە باشنىڭ پىشانە كەسمىسى: مېڭە قوغداش قۇرۇلمىسى

ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى بولغان مېڭە، كاللا سۆڭىكى ۋە باش تېرىسى قاتارلىق مۇرەككەپ قۇرۇلمىلار ئارقىلىق قوغدىلىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار مېڭىنى سىرتقى تەسىرلەردىن ساقلاپلا قالماي، يەنە مېڭىنىڭ ئادەتتىكى فۇنكسىيەسىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. باش تېرىسى ۋە كاللا سۆڭىكىنىڭ پىشانە كەسمىسىنى تەھلىل قىلىش ئارقىلىق، بىز بۇ قوغداش سىستېمىسىنىڭ قانداق خىزمەت قىلىدىغانلىقىنى ۋە ئۇنىڭ ھەر بىر تەركىبىي قىسمىنىڭ قانداق رول ئوينايدىغانلىقىنى چۈشىنەلەيمىز.

بۇ ماقالىدە، باش تېرىسى ۋە باشنىڭ پىشانە كەسمىسىدىكى ئاساسلىق تەركىبلەر تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر بەلگە (label) ئارقىلىق، تېرىدىن تارتىپ مېڭە پەردىسىگىچە بولغان ھەر بىر قىسمىنىڭ ئاناتومىيەلىك ئالاھىدىلىكلىرى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى چۈشەندۈرۈلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

باش تېرە ۋە باشنىڭ پىشانە كەسمىسى (Scalp and Frontal Section of the Cranium / 头皮及颅的额状断)

باش تېرىسى ۋە باشنىڭ پىشانە كەسمىسى مېڭىنى قوغدايدىغان ئەڭ سىرتقى قەۋەتتىن ئەڭ ئىچكى قەۋەتكىچە بولغان بىر قاتار قۇرۇلمىلارنى كۆرسىتىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار باش تېرىسى، سۆڭەك، مېڭە پەردىلىرى ۋە مېڭىنىڭ ئۆزىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇلار سىرتقى زەخىملىنىشتىن ساقلىنىش، قان تەمىناتى بىلەن تەمىنلەش ۋە مېڭىنىڭ تەۋرىنىشىنى ئازايتىش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر بىر قىسمى ئۆزىگە خاس رول ئوينايدۇ.

• تېرە (Skin / 皮)
  باش تېرىسىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتى بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى مېڭىنى سىرتقى مۇھىتنىڭ زىيانلىق تەسىرىدىن، مەسىلەن، مىكرو ئورگانىزملار، ئۇلترا بىنەپشە نۇر ۋە مېخانىكىلىق سۈركىلىشلەردىن قوغدايدۇ.
• تېرە ئاستى توقۇلمىسى (Subcutaneous Tissue / 皮下组织)
  تېرە ئاستى توقۇلمىسى تېرىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، ماي ۋە بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلاردىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ ئىسسىقلىقنى ساقلاش، زەربىنى سۈمۈرۈش ۋە قان تومۇرلارنى ئۆتكۈزۈش فۇنكسىيەسىگە ئىگە.
• سۆڭەك پەردىسى (Periosteum / 骨膜)
  سۆڭەك پەردىسى كاللا سۆڭىكىنىڭ سىرتقى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان قاتتىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما پەردىسى. ئۇ سۆڭەكنى قوغداش، ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەش ۋە سۆڭەكنىڭ ئەسلىگە كېلىشىگە ياردەم بېرىش فۇنكسىيەسىگە ئىگە.
• مېڭە قاتتىق پەردىسى (Dura Mater / 硬脑膜)
  مېڭە قاتتىق پەردىسى كاللا سۆڭىكىنىڭ ئىچكى يۈزىگە چاپلاشقان، مېڭە پەردىلىرىنىڭ ئەڭ سىرتقى ۋە ئەڭ قاتتىق قەۋىتىدۇر. ئۇ مېڭىنى زەخىملىنىشتىن قوغداش ۋە مېڭە قان تومۇرلىرىنى ساقلاش فۇنكسىيەسىگە ئىگە.
• ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردە دانچىسى (Arachnoid Granulation / 蛛网膜粒)
  ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردە دانچىسى مېڭە قاتتىق پەردىسىگە كىرىپ تۇرىدىغان كىچىك ئۆسۈكچىلەر بولۇپ، ئاساسلىقى مېڭە سۇيۇقلۇقىنى قانغا قايتۇرۇش فۇنكسىيەسىگە ئىگە. ئۇ مېڭە سۇيۇقلۇقىنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• مېڭە ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردىسى (Arachnoid Mater / 脑蛛网膜)
  مېڭە ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردىسى مېڭە قاتتىق پەردىسى بىلەن مېڭە يۇمشاق پەردىسى ئوتتۇرىسىدىكى ئىنچىكە، تورسىمان پەردە. ئۇنىڭ ئاستىدىكى بوشلۇقتا مېڭە سۇيۇقلۇقى بار بولۇپ، مېڭىنى زەربىدىن قوغدايدۇ.
• چوڭ مېڭە پوستلىقى (Cerebral Cortex / 大脑皮质)
  چوڭ مېڭە پوستلىقى چوڭ مېڭىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتى بولۇپ، نېرۋا ھۈجەيرىلىرىدىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ ئادەم ئىدىيە قىلىش، سۆزلەش، ھەرىكەت ۋە ھېسسىيات قاتارلىق يۇقىرى دەرىجىلىك مېڭە فۇنكسىيەلىرىنى كونترول قىلىدىغان ئاساسلىق مەركەز.
• چوڭ مېڭە ئوغىقى (Falx Cerebri / 大脑镰)
  چوڭ مېڭە ئوغىقى مېڭە قاتتىق پەردىسىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، چوڭ مېڭىنىڭ ئىككى يېرىم شاردىكى مېڭە تىغى ئارقىلىق ئوتتۇرىدىن بۆلۈنۈپ، مېڭىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ ۋە يانغا ھەرىكەتلىنىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• مېڭە يۇمشاق پەردىسى (Pia Mater / 软脑膜)
  مېڭە يۇمشاق پەردىسى مېڭە پەردىلىرىنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋىتى بولۇپ، مېڭە يۈزىگە زىچ چاپلاشقان. ئۇ مېڭىنى ئوزۇقلۇق ماددىلار بىلەن تەمىنلەيدىغان قان تومۇرلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ۋە مېڭىنى قوغداش فۇنكسىيەسىنى ئىجرا قىلىدۇ.
• يۇقىرى ۋاشاقسىمان كاۋاكچە / سىنۇس (Superior Sagittal Sinus / 上矢状窦)
  يۇقىرى ۋاشاقسىمان كاۋاكچە چوڭ مېڭە ئوغىقىنىڭ يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان چوڭ ۋېنا قان تومۇر يولى. ئۇ مېڭىدىن كەلگەن كۆپ قىسىم قاننى يىغىپ، يۈرەككە قايتۇرىدۇ.
• ئىچكى تاختا (Inner Table / 内板)
  ئىچكى تاختا كاللا سۆڭىكىنىڭ ئىچكى قەۋىتىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ ئىنچىكە ۋە سىلىق بولۇپ، مېڭە قاتتىق پەردىسىگە يېقىن جايلاشقان.
• سىرتقى تاختا (Outer Table / 外板)
  سىرتقى تاختا كاللا سۆڭىكىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ تېخىمۇ قاتتىق ۋە تېخىمۇ قېلىن بولۇپ، مېڭىنى سىرتقى زەخىملىنىشتىن قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تاختا توسۇغى (Diploë / 板障)
  تاختا توسۇغى ئىچكى ۋە سىرتقى تاختا ئوتتۇرىسىدىكى بوشلۇققا جايلاشقان سۈرەتسىز سۆڭەك قەۋىتى. ئۇ قان تومۇرلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ۋە كاللا سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىش رولىنى ئوينايدۇ.
• قالپاقسىمان پەي پەردىسى (Galea Aponeurotica / 帽状腱膜)
  قالپاقسىمان پەي پەردىسى باش تېرىسىنىڭ ئىچكى قەۋىتىگە جايلاشقان كەڭ پەي پەردىسى. ئۇ باش تېرىسىنى كاللا سۆڭىكىگە باغلانغىلى بولىدىغان ھالەتتە تۇتىدۇ ۋە باش تېرىسىنىڭ ھەرىكىتىنى تەمىنلەيدۇ.

ئومۇمىي چۈشەندۈرۈش

باش تېرىسى ۋە كاللا سۆڭىكىنىڭ پىشانە كەسمىسى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇھىم قوغداش سىستېمىلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ مېڭىنى سىرتقى زەخىملىنىشلەردىن قوغداش، قان بىلەن تەمىنلەش ۋە مېڭىنىڭ فۇنكسىيەسىنى ساقلاشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ ئۆزگىچە رولى بار بولۇپ، بىر-بىرىگە باغلانغان ھالدا خىزمەت قىلىدۇ.

• باش تېرىسىنىڭ قۇرۇلمىسى: باش تېرىسى تېرە، تېرە ئاستى توقۇلمىسى ۋە قالپاقسىمان پەي پەردىسىدىن تەركىب تاپقان. بۇ قەۋەتلەر بىرىكتۈرۈلۈپ، مېڭىنى سىرتقى زەخىملىنىشتىن قوغدايدۇ ۋە ئىسسىقلىقنى ساقلايدۇ. قالپاقسىمان پەي پەردىسى باش تېرىسىنىڭ سۆڭەككە چاپلىشىشىنى تەمىنلەيدۇ.
• كاللا سۆڭىكىنىڭ قۇرۇلمىسى: كاللا سۆڭىكى ئاساسلىقى سىرتقى تاختا، ئىچكى تاختا ۋە ئۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى تاختا توسۇغىدىن تەركىب تاپقان. بۇ قاتتىق سۆڭەك قۇرۇلمىسى مېڭىنى مېخانىكىلىق زەربىلەردىن ئۈنۈملۈك قوغدايدۇ. تاختا توسۇغىدا قان تومۇرلار بار بولۇپ، سۆڭەكنىڭ ئوزۇقلۇق ئېھتىياجىنى قاندۇرىدۇ.
• مېڭە پەردىلىرى (Meninges): مېڭە پەردىلىرى مېڭە قاتتىق پەردىسى، مېڭە ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردىسى ۋە مېڭە يۇمشاق پەردىسىدىن ئىبارەت ئۈچ قەۋەتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ پەردىلەر مېڭىنى قوغداش، مېڭە سۇيۇقلۇقىنى ساقلاش ۋە قان تومۇرلارنى تەمىنلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. مېڭە قاتتىق پەردىسى ئەڭ قاتتىق بولۇپ، مېڭە ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردىسى مېڭە سۇيۇقلۇقىنى يۇتۇشقا ياردەم بېرىدۇ، مېڭە يۇمشاق پەردىسى بولسا مېڭە يۈزىگە چاپلىشىپ، قان تومۇرلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• مېڭە سۇيۇقلۇقى (Cerebrospinal Fluid / CSF): مېڭە ئۆمۈچۈك تورسىمان پەردىسى ئاستىدىكى بوشلۇقتا مېڭە سۇيۇقلۇقى بار بولۇپ، ئۇ مېڭىنى زەربىدىن قوغدايدۇ ۋە مېڭىنى سۇدا لەيلىتىپ قويغاندەك تەسىر بېرىدۇ. مېڭە سۇيۇقلۇقى يەنە مېڭىنى ئوزۇقلۇق ماددىلار بىلەن تەمىنلەپ، چىقىندى ماددىلارنى چىقىرىپ تاشلايدۇ.
• قان تومۇر ۋە نېرۋىلار: بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئارىسىدىن يۇقىرى ۋاشاقسىمان كاۋاكچە قاتارلىق مۇھىم قان تومۇرلار ئۆتىدۇ. بۇ تومۇرلار مېڭىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشىنى ۋە قاننىڭ قايتىشىنى تەمىنلەپ، مېڭىنىڭ ئادەتتىكى فۇنكسىيەسىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى: باش تېرىسى، كاللا سۆڭىكى ياكى مېڭە پەردىلىرىنىڭ زەخىملىنىشى باش تېرىسى يارىلانماق، كاللا سۆڭىكىنىڭ سۇنۇشى، مېڭە قاناش ياكى مېڭە ئىششىقى قاتارلىق ئېغىر كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ كېسەللىكلەرنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەسىنى تولۇق چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم.

باش تېرىسى ۋە باشنىڭ پىشانە كەسمىسى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ ئىلغار ۋە مۇھىم قوغداش سىستېمىسىنىڭ بىرى. ئۇنىڭ ھەر بىر تەركىبىي قىسمى ئۆزىگە خاس رول ئوينايدۇ، ھەمدە بىر-بىرىگە باغلانغان ھالدا مېڭىنىڭ بىخەتەرلىكى ۋە فۇنكسىيەسىنى تەمىنلەيدۇ.