بۆرەك سېرىقئەت ۋە ئارتېرىيە تومۇرلىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

بۆرەكنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى: سېرىقئەت ۋە ئارتېرىيە تومۇرلىرىنى چوڭقۇر چۈشىنىش

بۆرەك ئىنسانلارنىڭ ھاياتىنى ساقلاشتىكى ھالقىلىق ئەزا بولۇپ، بەدەندىكى ماددا ئالماشتۇرۇش قالدۇقلىرىنى سۈزۈپ، سۈيدۈك ھاسىل قىلىش، قان بېسىمىنى تەڭشەش ۋە ئىچكى مۇھىتنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاش قاتارلىق مۇھىم فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارلارنى ئۈستىگە ئالىدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ ۋە نازۇك بولغان ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى بۇ ئىقتىدارلارنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشنىڭ ئاساسى. بۆرەكنىڭ نورمال ئىشلىشى پۈتكۈل بەدەننىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ ماقالىدە، بىز تەپسىلىي ئاناتومىيىلىك رەسىملەر ئارقىلىق بۆرەكنىڭ قۇرۇلما قاتلاملىرى، بولۇپمۇ ئۇنى ئوراپ تۇرغان بۆرەك سېرىقئېتى (Renal fascia)، قان بىلەن تەمىنلەيدىغان بۆرەك بۆلەك ئارتېرىيىلىرى (Segmental arteries) ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى مۇسكۇل، ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى چوڭقۇرلاپ ئۆگىنىمىز. بۇ مەزمۇنلار تىببىي ساھەدىكى ئوقۇغۇچىلار، كەسپىي خادىملار ۋە ئاناتومىيەگە قىزىقىدىغان ھەر بىر كىشى ئۈچۈن ئەتراپلىق مەلۇمات بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

بۆرەك ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلارنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى

تۆۋەندە ئىككىنچى بەل ئومۇرتقىسىدىن ئۆتكەن توغرا كەسمە يۈزى ۋە ئوڭ بۆرەكتىن ئۆتكەن ۋاشاقسىمان كەسمە يۈزى كۆرۈنۈشلىرىدىكى ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئىقتىدارى ۋە ئورنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

• بۆرەك (Kidney, 肾)
  بۆرەك ئومۇرتقىلىق ھايۋانلاردىكى پۇرچاق شەكىللىك بىر جۈپ ئەزا. ئۇ قورساق بوشلۇقىنىڭ كەينىدىكى پەردە ئارقىسى بوشلۇقىغا جايلاشقان بولۇپ، قاننى سۈزۈپ، سۈيدۈك ھاسىل قىلىش ئارقىلىق بەدەننىڭ سۇ-ئەلېكترولىت تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلايدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئۇ ئېرتروپوئېتىن (Erythropoietin) ۋە رېنىن (Renin) قاتارلىق مۇھىم ھورمونلارنى ئىشلەپچىقىرىپ، قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنىڭ ھاسىل بولۇشىنى ۋە قان بېسىمىنى تەڭشەشكە قاتنىشىدۇ.
• جىگەر (Liver, 肝)
  جىگەر بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ھەزىم قىلىش بېزى بولۇپ، ئوڭ بۆرەكنىڭ ئۈستى ۋە ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ ئۆت سۇيۇقلۇقى ئىشلەپچىقىرىش، زەھەرلىك ماددىلارنى پارچىلاش ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلارنى زاپاس ساقلاش قاتارلىق كۆپ خىل ئىقتىدارلارنى ئورۇندايدۇ.
• بۆرەك ئۈستى بېزى (Adrenal gland, 肾上腺)
  بۆرەك ئۈستى بېزى ھەر بىر بۆرەكنىڭ ئۇچىغا جايلاشقان كىچىككىنە ئىچكى ئاجراتما بەز. ئۇ ئادرېنالىن ۋە كورتىزول قاتارلىق ھاياتلىق ئۈچۈن مۇھىم بولغان ھورمونلارنى ئىشلەپچىقىرىپ، جىددىي ئەھۋالغا تاقابىل تۇرۇش ۋە مېتابولىزىمنى تەڭشەشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
• دىئافراگما (Diaphragm, 膈)
  دىئافراگما كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان گۈمبەز شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇ نەپەس ئېلىشتىكى ئاساسلىق مۇسكۇل بولۇپ، بۆرەكلەر ئۇنىڭ ئاستى تەرىپىگە جايلاشقان.
• ئون ئىككى بارماق ئۈچەي (Duodenum, 十二指肠)
  ئون ئىككى بارماق ئۈچەي ئىنچىكە ئۈچەينىڭ باشلىنىش قىسمى بولۇپ، C ھەرىپى شەكلىدە ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ بېشىنى ئوراپ تۇرىدۇ. ئوڭ بۆرەكنىڭ ئالدى تەرىپى ئۇنىڭ بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك.
• ئاشقازان ئاستى بېزى (Pancreas, 胰)
  ئاشقازان ئاستى بېزى قورساق بوشلۇقىنىڭ كەينىگە جايلاشقان بولۇپ، ھەزىم قىلىش فېرمېنتلىرىنى ۋە ئىنسۇلىن قاتارلىق ھورمونلارنى ئىشلەپچىقىرىدۇ. ئۇنىڭ قۇيرۇق قىسمى سول بۆرەك دەرۋازىسىغا يېقىن جايلاشقان.
• تالالىق خالتا (Fibrous capsule, 纤维囊)
  تالالىق خالتا بۆرەكنىڭ سىرتقى يۈزىگە زىچ چاپلىشىپ تۇرىدىغان نېپىز، ئەمما مۇستەھكەم بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما پەردە. ئۇ بۆرەكنى جاراھەت ۋە يۇقۇملىنىشتىن قوغدايدىغان بىرىنچى توساق ھېسابلىنىدۇ.
• ياغلىق خالتا (Adipose capsule / Perirenal fat, 脂肪囊)
  ياغلىق خالتا تالالىق خالتانىڭ سىرتىنى ئوراپ تۇرىدىغان بىر قەۋەت ياغ توقۇلمىسى. ئۇ بۆرەكنى تاشقى زەربىدىن ساقلاشتا مۇھىم «ياستۇق» رولىنى ئوينايدۇ.
• بۆرەك سېرىقئېتى (Renal fascia / Gerota’s fascia, 肾筋膜).
  بۆرەك سېرىقئېتى ياغلىق خالتانىڭ سىرتىنى ئوراپ تۇرىدىغان بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما قەۋىتى. ئۇ بۆرەك ۋە بۆرەك ئۈستى بېزىنى ئوراپ، ئۇلارنى ئەتراپتىكى قۇرۇلمىلارغا مۇقىملاشتۇرىدۇ ھەمدە يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىشىنى چەكلەيدۇ.
• بۆرەك ياغ تەنچىسى (Pararenal fat, 肾旁脂体)
  بۆرەك ياغ تەنچىسى بۆرەك سېرىقئېتىنىڭ سىرتىدىكى ئەڭ سىرتقى ياغ قەۋىتى. ئۇ بۆرەكنى قوغداش ۋە ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇش ئىقتىدارىنى تېخىمۇ كۈچەيتىدۇ.
• بەل چوڭ مۇسكۇلى (Psoas major muscle, 腰大肌)
  بەل چوڭ مۇسكۇلى ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسىدىن باشلىنىپ، يوتا سۆڭىكىگە تۇتىشىدىغان كۈچلۈك مۇسكۇل. بۆرەكلەر بۇ مۇسكۇلنىڭ ئالدى ۋە سىرتقى تەرىپىگە جايلاشقان.
• بەل چاسا مۇسكۇلى (Quadratus lumborum muscle, 腰方肌)
  بەل چاسا مۇسكۇلى قورساق بوشلۇقىنىڭ كەينى تېمىنى شەكىللەندۈرىدىغان مۇسكۇل. ئۇ بۆرەكنىڭ كەينى تەرىپىدىكى مۇھىم مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلما ھېسابلىنىدۇ.
• ئومۇرتقا تىكلىگۈچى مۇسكۇلى (Erector spinae muscle, 竖脊肌)
  بۇ بىر گۇرۇپپا مۇسكۇل بولۇپ، ئومۇرتقىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان. ئۇلار بەدەننى تىك تۇتۇش ۋە ئومۇرتقىنى ھەرىكەتلەندۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• قورساق توغرا، سىرتقى ۋە ئىچكى قىيپاش مۇسكۇللىرى (Transversus abdominis, External and Internal oblique muscles)
  بۇ مۇسكۇللار قورساقنىڭ ئالدى ۋە يان تېمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇلار قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغدايدۇ ۋە بەدەن ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ.
• قورساق پەردىسى (Peritoneum, 腹膜)
  قورساق پەردىسى تام تەرەپ ۋە ئەزا تەرەپ قورساق پەردىسىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى ئوراپ تۇرىدۇ. بۆرەك قورساق پەردىسىنىڭ كەينىدىكى بوشلۇققا جايلاشقان بولغاچقا، «قورساق پەردە ئارقىسى ئەزاسى» دەپ ئاتىلىدۇ.
• ئائورتا ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا تومۇرى (Aorta and Inferior vena cava, 主动脉, 下腔静脉)
  ئائورتا بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ئارتېرىيە تومۇرى بولۇپ، بۆرەك ئارتېرىيىسى ئۇنىڭدىن چىقىدۇ. تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا تومۇرى بولسا بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى قاننى يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئاساسلىق ۋېنا تومۇرى بولۇپ، بۆرەك ۋېنا تومۇرى ئۇنىڭغا قۇيۇلىدۇ.

بۆرەك بۆلەك ئارتېرىيىسىنىڭ تۈزۈلۈشى

بۆرەكنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ئىنتايىن مول بولۇپ، ئۇنىڭ قان تومۇر تۈزۈلۈشى ئۆزگىچە. بۆرەك ئارتېرىيىسى بۆرەك دەرۋازىسىدىن كىرگەندىن كېيىن، بىر قانچە بۆلەك ئارتېرىيىسىگە ئايرىلىدۇ. ھەر بىر بۆلەك ئارتېرىيىسى بۆرەكنىڭ مەلۇم بىر رايونىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ، بۇ رايون «بۆرەك بۆلىكى» دەپ ئاتىلىدۇ.

• بۆرەك ئارتېرىيىسى (Renal artery, 肾动脉)
  بۆرەك ئارتېرىيىسى قورساق ئائورتىسىدىن بىۋاسىتە ئايرىلىپ چىقىدۇ. ئۇ بۆرەككە ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇققا باي قان يەتكۈزۈپ بېرىدىغان ئاساسلىق تومۇر.
• يۇقارىقى بۆلەك ۋە ئارتېرىيىسى (Superior segment and artery, 上段, 上段动脉)
  بۇ بۆلەك بۆرەكنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمىنى ئىگىلەيدۇ. يۇقارىقى بۆلەك ئارتېرىيىسى بۇ رايوننى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• يۇقارىقى ئالدى بۆلەك ۋە ئارتېرىيىسى (Anterior superior segment and artery, 上前段, 上前段动脉)
  بۇ بۆلەك بۆرەكنىڭ يۇقىرى قىسمىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. يۇقارىقى ئالدى بۆلەك ئارتېرىيىسى بۇ رايوننىڭ قان تەمىناتىغا مەسئۇل.
• تۆۋەنكى ئالدى بۆلەك ۋە ئارتېرىيىسى (Anterior inferior segment and artery, 下前段, 下前段动脉)
  بۇ بۆلەك بۆرەكنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. تۆۋەنكى ئالدى بۆلەك ئارتېرىيىسى بۇ رايوننى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• تۆۋەنكى بۆلەك ۋە ئارتېرىيىسى (Inferior segment and artery, 下段, 下段动脉)
  بۇ بۆلەك بۆرەكنىڭ ئەڭ تۆۋەن قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. تۆۋەنكى بۆلەك ئارتېرىيىسى بۇ رايوننى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ئارقا بۆلەك ۋە ئارتېرىيىسى (Posterior segment and artery, 后段, 后段动脉)
  بۇ بۆلەك بۆرەكنىڭ كەينى يۈزىنىڭ كۆپ قىسمىنى ئىگىلەيدۇ. ئارقا بۆلەك ئارتېرىيىسى بۆرەك ئارتېرىيىسىنىڭ ئارقا شاخچىسىدىن كېلىپ چىقىپ، بۇ رايوننى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• بۆرەك جامى (Renal pelvis, 肾盂)
  بۆرەك جامى سۈيدۈكنى يىغىپ، سۈيدۈك نەيچىسىگە يەتكۈزۈپ بېرىدىغان نەيچىسىمان قۇرۇلما. ئۇ بۆرەك چوڭ كالپۇكچىلىرىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولىدۇ.
• سۈيدۈك نەيچىسى (Ureter, 输尿管)
  سۈيدۈك نەيچىسى بۆرەك جامىدىن باشلىنىپ، دوۋسۇنغا تۇتىشىدىغان ئۇزۇن، ئىنچىكە مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارى سۈيدۈكنى بۆرەكتىن دوۋسۇنغا يەتكۈزۈش.

بۆرەك ئاناتومىيىسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

بۆرەكنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش كلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. بولۇپمۇ بۆرەكنى ئوراپ تۇرغان سېرىقئەت ۋە ياغ قەۋەتلىرى ئۇنى قوغداشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار بۆرەكنى تاشقى زەربىدىن ساقلاپلا قالماي، يەنە يۇقۇملىنىشنىڭ ئەتراپتىكى توقۇلمىلارغا تارقىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان تەبىئىي توساق رولىنى ئوينايدۇ. ئۇزۇن مۇددەت ياتقان ياكى كۆپ ئورۇقلىغان بىمارلاردا بۆرەك ئەتراپىدىكى ياغ توقۇلمىسىنىڭ ئازىيىپ كېتىشى بۆرەكنىڭ تۆۋەنگە ساڭگىلاپ قېلىشى (Nephroptosis)نى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

بۆرەكنىڭ قان تومۇر بۆلەكلىرىگە ئايرىلىشى زامانىۋىي ئوپېراتسىيە تېخنىكىلىرى ئۈچۈن ئاساس يارىتىپ بەردى. بۆرەك بۆلەك ئارتېرىيىلىرى ئاخىرقى ئارتېرىيىلەر بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئۈنۈملۈك يان شاخ ئۇلىنىشى بولمايدۇ. بۇ دېگەنلىك، مەلۇم بىر بۆلەك ئارتېرىيىسى توسۇلۇپ قالسا، شۇ بۆلەكتىكى بۆرەك توقۇلمىسى قان يېتىشمەسلىكتىن نېكروزلىنىدۇ. بۇ ئالاھىدىلىككە ئاساسەن، دوختۇرلار بۆرەك راكى ياكى باشقا كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولغاندا، پۈتۈن بۆرەكنى ئېلىۋەتمەي، پەقەت شۇ كېسەلگە گىرىپتار بولغان بۆلەكنىلا كېسىپ ئېلىۋېتىش (Partial nephrectomy) ئوپېراتسىيىسىنى ئىشلىيەلەيدۇ. بۇ ئارقىلىق، بىمارنىڭ بۆرەك ئىقتىدارىنى ئەڭ زور دەرىجىدە ساقلاپ قېلىش مۇمكىن بولىدۇ.

خۇلاسىلىغاندا، بۆرەكنىڭ ئاناتومىيىسى ئۇنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارىنىڭ ماددىي ئاساسى. ئۇنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلما قاتلاملىرى، قان تەمىناتى ۋە ئەتراپتىكى ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش:

• دىئاگنوز قويۇشتا: كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT) ۋە ماگنىتلىق رېزونانس (MRI) قاتارلىق تەسۋىر تەكشۈرۈشلىرىدە بۆرەك ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى كېسەللىك ئۆزگىرىشلىرىنى توغرا پەرقلەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
• ئوپېراتسىيىدە: بۆرەك ئوپېراتسىيىلىرىدە، بولۇپمۇ بۆرەك كۆچۈرۈش ياكى قىسمەن كېسىپ ئېلىۋېتىش ئوپېراتسىيىلىرىدە، تومۇرلارنى ۋە سۈيدۈك نەيچىسىنى توغرا تېپىش ۋە قوغداشقا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• كېسەللىكلەرنى چۈشىنىشتە: بۆرەك ياللۇغى، سۇ توپلىنىش ۋە ئۆسمە قاتارلىق كېسەللىكلەرنىڭ قانداق پەيدا بولىدىغانلىقى ۋە تارقىلىش مېخانىزىمىنى چۈشىنىشنىڭ ئاچقۇچى.

شۇڭلاشقا، بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەر تىببىي خادىملارنىڭ كلىنىكىلىق ئەمەلىيىتى ئۈچۈن پۇختا ئاساس سېلىپ بېرىدۇ.