بويۇن ئومۇرتقا رېنتىگېنلىق كۆرۈنۈشى : چۈشەندۈرۈش ۋە ئەھمىيىتى

بويۇن ئومۇرتقىسى (بويۇن سۆڭىكى) ئىنسان بەدىنىدىكى مۇھىم قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى بولۇپ، باش سۆڭىكىنى تېرەك قىلىپ، باش ھەرىكەتلىرىنى كونترول قىلىدۇ ھەمدە نېرۋا سىستېمىسىنى قوغدايدۇ. بويۇن ئومۇرتقىسى يەتتە ئومۇرتقا، ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسى، باغلام، مۇسكۇل قاتارلىق كۆپ قىسىملاردىن تەشكىل تاپقان. ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى مۇرەككەپ بولغاچقا، ئۇنىڭدىكى ھەر خىل كېسەللىكلەرنى دىئاگنوز قويۇشتا رېنتىگېن فىلىمى (X-ray) مۇھىم رول ئوينايدۇ.

بويۇن ئومۇرتقىسى رېنتىگېن فىلىمى بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ سۆڭەك قۇرۇلمىسىنى ئەتراپلىق كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر خىل دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇلى. بۇ ئۇسۇل ئارقىلىق ئومۇرتقا سۆڭىكىدىكى سۇنۇش، ياللۇغلىنىش، قېلىپسىز ئۆزگىرىشلەر، سۆڭەك شالاڭلىشىش قاتارلىق كېسەللىكلەرنى ئېنىقلاشقا بولىدۇ. رېنتىگېن فىلىمى ئادەتتە ئالدى-ئارقا ۋە يان تەرەپتىن ئېلىنىدۇ. قىيپاش نۇردا ئېلىنغان رېنتىگېن فىلىمى بولسا ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكلىرىنى تېخىمۇ ئېنىق كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

بويۇن ئومۇرتقا رېنتىگېن فىلىمىدىكى مۇھىم قۇرۇلمىلار ۋە ئۇلارنىڭ چۈشەندۈرۈشى

• بويۇن ئومۇرتقا رېنتىگېن فىلىمى ئالدى-ئارقا ئورۇندىن (Cervical X-ray, Anteroposterior view)
  بۇ فىلىم بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ ئالدى-كەينى كۆرۈنۈشىنى ئېلىش ئارقىلىق، ئومۇرتقا گەۋدىسىنىڭ كەڭلىكى، بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ توغرىلىقى، كۆندىلەڭ ئۆسۈكلىرى قاتارلىقلارنى باھالاشقا ئىمكان بېرىدۇ. ئۇنىڭ ئارقىلىق سۆڭەك شالاڭلىشىش، سۇنۇش، بەل ئومۇرتقىسىنىڭ قىيسىيىپ قېلىشى قاتارلىقلارنى كۆرگىلى بولىدۇ.
• بويۇن ئومۇرتقا رېنتىگېن فىلىمى قىيپاش ئورۇندىن (Cervical X-ray, Oblique view)
  بۇ فىلىم بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ قىيپاش بۇلۇڭدىن كۆرۈنۈشىنى ئېلىش ئارقىلىق، ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكلىرىنىڭ ھالىتىنى ئەڭ ئېنىق كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ. نېرۋا بېسىمغا ئۇچرىغاندا ياكى ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسى چىققاندا بۇ تۆشۈكلەر تارىيىدۇ. بۇ فىلىم بۇنداق ئەھۋاللارنى دىئاگنوز قويۇشتا ناھايىتى مۇھىم.
• ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسى (Intervertebral disc 椎间盘)
  بۇ بويۇن ئومۇرتقىسىدىكى ھەر ئىككى ئومۇرتقا سۆڭىكىنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان يۇمشاق توقۇلمىدۇر. ئۇ ئومۇرتقىنىڭ زەربىگە چىدامچانلىقىنى ئاشۇرۇپ، ھەرىكەت ئەركىنلىكىنى تەمىنلەيدۇ. رېنتىگېن فىلىمىدە ئۇنى بىۋاسىتە كۆرگىلى بولمىسىمۇ، ئومۇرتقا سۆڭەكلىرى ئارىسىدىكى بوشلۇق ئارقىلىق ئۇنىڭ ھالىتىنى پەرەز قىلغىلى بولىدۇ. ئەگەر بۇ بوشلۇق تارايسا، ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسىنىڭ بۇزۇلغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.
• ئومۇرتقا تېنى (Vertebral body 锥体)
  بۇ بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىسى بولۇپ، گەۋدىسىمان شەكىلدە بولىدۇ. ئۇ ئومۇرتقا سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق تىرەك قىسمى بولۇپ، بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ. رېنتىگېن فىلىمىدە ئومۇرتقا تېنىنىڭ شەكلى، چوڭ-كىچىكلىكى ۋە زىچلىقىغا قاراپ ھەر خىل كېسەللىكلەر، مەسىلەن سۇنۇش، سۆڭەك ئىششىقى ياكى ئۆسمىلەرنى باھالىغىلى بولىدۇ.
• ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكى (Intervertebral foramen 椎间孔)
  بۇ ھەر ئىككى ئومۇرتقا سۆڭىكىنىڭ ئارىسىدا، ئومۇرتقا يېرىم ئاي شەكلىدىكى ئېغىزچىلارنىڭ بىرلەشمىسىدىن شەكىللەنگەن بوشلۇق. بۇ تۆشۈكتىن نېرۋا تۈپلىرى ۋە قان تومۇرلىرى ئۆتىدۇ. ئەگەر بۇ تۆشۈك تارايدىغان بولسا، نېرۋا بېسىمغا ئۇچراپ ئاغرىق، ئۇيۇشۇش ياكى ئاجىزلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. قىيپاش نۇر رېنتىگېن فىلىمى بۇ تۆشۈكلەرنى ئەڭ ياخشى كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ.
• كۆندىلەڭ ئۆسۈك (Transverse process 横突)
  بۇ ئومۇرتقا تېنىنىڭ ئىككى يېنىدىن چىققان سۆڭەك ئۆسۈكلىرىدۇر. ئۇنىڭغا مۇسكۇللار ۋە باغلاملار چاپلىشىپ، بويۇننىڭ ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ. بۇ ئۆسۈكلەرنىڭ شەكلى ياكى زىچلىقىدىكى ئۆزگىرىشلەر يەرلىك زەخىملىنىش ياكى كېسەللىكلەردىن دېرەك بېرىشى مۇمكىن.
• كۆندىلەڭ ئۆسۈك تۆشۈكى (Foramen transversarium 横突孔)
  بۇ كۆندىلەڭ ئۆسۈكچىلەرنىڭ ئىچىدە يىپىنسىمان ئېغىزچىدۇر. بۇ تۆشۈكتىن ئومۇرتقا ئارتېرىيىسى ئۆتىدۇ، بۇ قان تومۇر مېڭىگە قان يەتكۈزۈپ بېرىدىغان مۇھىم تومۇرلارنىڭ بىرى. رېنتىگېن فىلىمىدە بۇ تۆشۈكنىڭ شەكلى ۋە كەڭلىكىنى تەكشۈرگىلى بولىدۇ.
• بىسلىق ئۆسۈكچە (Spinous process 棘突)
  بۇ ئومۇرتقا تېنىنىڭ كەينى تەرىپىدىن چىققان، بارماققا ئوخشاش سۆڭەك ئۆسۈكىدۇر. ئۇ ئومۇرتقىنىڭ كەينى قىسمىنى شەكىللەندۈرۈپ، بەل مۇسكۇللىرى ۋە باغلاملىرىنىڭ چاپلىشىش ئورنى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. بىسلىق ئۆسۈكچىلەرنىڭ شەكلىدىكى ئۆزگىرىشلەر، مەسىلەن سۇنۇش، ياللۇغلىنىش ياكى سۆڭەك كېسەللىكلىرىنى رېنتىگېن فىلىمىدە كۆرگىلى بولىدۇ.

بويۇن ئومۇرتقىسى رېنتىگېن فىلىمى ئادەتتە بويۇن ئومۇرتقىسى رايونىدىكى ئاغرىق، يارىلىنىش ياكى باشقا كېسەللىك ئالامەتلىرى بولغاندا تەۋسىيە قىلىنىدۇ. بۇ فىلىم دوختۇرلارغا بويۇن سۆڭىكىنىڭ ھالىتىنى، سۆڭەك تۈزۈلۈشىنى ۋە ئەتراپىدىكى بوشلۇقلارنى باھالاشقا ياردەم بېرىدۇ. رېنتىگېن فىلىمى ئارقىلىق ئېنىقلىغىلى بولىدىغان كېسەللىكلەر تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

• سۆڭەك سۇنۇشى (Cervical vertebra fracture): قاتتىق سوقۇلۇش ياكى يارىلىنىش نەتىجىسىدە ئومۇرتقا سۆڭىكىنىڭ سۇنۇشى. رېنتىگېن فىلىمى سۇنۇشنىڭ ئورنى ۋە دەرىجىسىنى كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ.
• ئومۇرتقا ياللۇغلىنىشى （vertebral inflammation）: بويۇن ئومۇرتقىسىدىكى سۆڭەك ياكى بوغۇملارنىڭ ياللۇغلىنىشى، مەسىلەن رېماتىزم خاراكتېرلىك بوغۇم ياللۇغى.
• سۆڭەك قېلىپسىزلىنىشى (Osteophytes): ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ ياكى بوغۇم ياللۇغى سەۋەبىدىن سۆڭەك گىرۋەكلىرىدە پەيدا بولغان ئۆسۈكلەر. بۇلار نېرۋا بېسىمىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• ئومۇرتقا ئارىلىق بوشلۇقىنىڭ تارىيىشى（Foraminal stenosis）: ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسىنىڭ يۇقىرىغا بېسىلىپ چىقىشى ياكى سۇيۇقلۇق يوقىتىشى نەتىجىسىدە ئومۇرتقا سۆڭەكلىرى ئارىسىدىكى بوشلۇقنىڭ تارىيىشى. بۇ نېرۋا بېسىمىغا ئېلىپ كېلىدۇ.
• ئومۇرتقا سۈرىنمە كېسەللىكى (Spondylosis): بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ يېشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئۆزگىرىشلىرى، يەنى بوغۇملارنىڭ يۇپۇرتىلىشى ۋە سۆڭەك ئۆسۈكلىرىنىڭ پەيدا بولۇشى.
• تۇغما قېلىپسىزلىنىشلەر（Congenital malformations）: بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ تۇغما شەكىللىرىدىكى نورمالسىزلىقلار.
• ئۆسمە كېسەللىكلىرى（Tumor disease）: بويۇن ئومۇرتقىسىدىكى ياكى ئەتراپىدىكى ياخشى ياكى يامان سۈپەتلىك ئۆسمىلەر.
• قىياپەت ئۆزگىرىشلىرى(Position change): بويۇننىڭ نورمال ئەگرى سىزىقىنىڭ ئۆزگىرىشى، مەسىلەن تۈزلۈپ قېلىشى ياكى كەينىگە قاراپ ئەگرى سىزىقنىڭ پەيدا بولۇشى.

رېنتىگېن فىلىمىنى ئېلىش ئادەتتە تېز ھەم ئاسان بولۇپ، ئازراق رادىئاتسىيەنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئەمما رادىئاتسىيەنىڭ مىقدارى ئادەتتە بىخەتەر دەپ قارىلىدۇ. فىلىم ئېلىنىشتىن ئىلگىرى، بىمارنىڭ بويۇن قىسمىدىكى مېتال نەرسىلەر، مەسىلەن بويۇن زىبۇ-زىننەتلىرىنى ئېلىۋېتىش تەلەپ قىلىنىدۇ.

رېنتىگېن فىلىمى دىئاگنوز قويۇشتا مۇھىم قورال بولسىمۇ، ئۇ بويۇن ئومۇرتقىسىغا مۇناسىۋەتلىك بارلىق مەسىلىلەرنى ئېنىقلاپ بېرەلمەيدۇ. يۇمشاق توقۇلمىلار، مەسىلەن ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسى، باغلام ۋە نېرۋىلارنى تېخىمۇ ئەتراپلىق تەكشۈرۈش ئۈچۈن، دوختۇر ماگنىت رېزونانس تەسۋىر (MRI) ياكى كومپيۇتېر توموگرافىيە (CT) قاتارلىق تېخىمۇ ئىلغار تەسۋىر ئېلىش ئۇسۇللىرىنى تەۋسىيە قىلىشى مۇمكىن.

بويۇن ئومۇرتقىسى ساغلاملىقىنى قوغداشتا، توغرا قىياپەتنى ساقلاش، دائىم چېنىقىش ۋە ئېغىر يۈكنى خاتا كۆتۈرۈشتىن ساقلىنىش ناھايىتى مۇھىم. ئەگەر بويۇن رايونىدا ئۇزاق مۇددەتلىك ئاغرىق ياكى باشقا ئەزالارغا تارقالغان سىستېمىلىق ئاغرىقلار بولسا، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈش ۋە لازىملىق دىئاگنوز قويۇش ئۈچۈن رېنتىگېن فىلىمى قاتارلىق تەكشۈرۈشلەرنى ئېلىپ بېرىش كېرەك.