چات يېرىق نەيچىسى قورساق دىۋارى ئاناتومىيىسى

چات يېرىق نەيچىسى ئاناتومىيىسى: قورساق دىۋارى قۇرۇلمىسى ۋە كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

چات يېرىق نەيچىسى (Inguinal Canal) ئىنسان بەدىنىنىڭ قورساق ئالدى دىۋارىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان، قىيپاش يۆنىلىشتىكى بىر جۈپ مۇھىم قانال بولۇپ، ئاناتومىيەلىك جەھەتتىن ئىنتايىن مۇرەككەپ قۇرۇلمىغا ئىگە. بۇ نەيچە ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشىنىڭ (Spermatic Cord)، ئاياللاردا بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇشىنىڭ قورساق بوشلۇقىدىن سىرتقى جىنسىي ئەزالارغا قاراپ ئۆتىدىغان بىردىنبىر يولى ھېسابلىنىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگىنى بولسا قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلى قىسمەن كېسىۋېتىلگەندىن كېيىنكى، چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئىچكى قاتلاملىرى، مۇسكۇل قەۋەتلىرى ۋە نېرۋا تارقىلىش ئەھۋالىدۇر.

بۇ رايون تاشقى كېسەللىكلەر ئىلمىدە ئالاھىدە ئورۇن تۇتىدۇ، چۈنكى بۇ يەر قورساق دىۋارىدىكى تەبىئىي ئاجىز نۇقتا بولۇپ، «چات يېرىق چۇقۇق» (Inguinal Hernia) ئەڭ كۆپ يۈز بېرىدىغان ئورۇندۇر. رەسىمدىكى ھەر بىر مۇسكۇل قەۋىتى، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئورنىنى توغرا تونۇش، چۇقۇق ئوپېراتسىيىسى ۋە باشقا داس بوشلۇقى ئوپېراتسىيەلىرىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. تۆۋەندە بىز رەسىمدىكى ھەر بىر ئاناتومىيەلىك بەلگىنى تەرتىپ بويىچە تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

چات يېرىق نەيچىسى (Inguinal Canal / 腹股沟管)

چات يېرىق نەيچىسى چوڭلاردا تەخمىنەن 4-5 سانتىمېتىر ئۇزۇنلۇقتا بولۇپ، چات يېرىق تارىمۇشىنىڭ ئىچكى يېرىمىنىڭ ئۈستۈنكى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ قورساق دىۋارىدىكى مۇسكۇل ۋە پەردىلەر ئارىسىدىكى قىيپاش يوچۇق بولۇپ، «چات يېرىق قانىلى چوڭقۇر ھالقىسى» دىن باشلىنىپ «چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسى» دا ئاخىرلىشىدۇ. بۇ نەيچىنىڭ تۆت تەرەپ دىۋارى بار: ئالدى دىۋارى ئاساسلىقى قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسىدىن، ئارقا دىۋارى قورساق توغرا مۇسكۇل پەردىسى ۋە چات يېرىق ئورغىقىدىن، ئۈستۈنكى دىۋارى قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ ئەگمە تالالىرىدىن، ئاستىنقى دىۋارى چات يېرىق تارىمۇشىدىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ قۇرۇلما ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشىنى قورساق بوشلۇقىدىن بىخەتەر ھالدا ئۇرۇقدان خالتىسىغا يەتكۈزۈپ بېرىدۇ.

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. ئاق سىزىق (Linea alba / 白线)
   قورساقنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدىكى تىك تىزما بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى قورساق مۇسكۇل پەي پەردىلىرىنىڭ كېسىشىشىدىن ھاسىل بولغان. بۇ يەردە قان تومۇرلار ئاز بولۇپ، قورساق ئوپېراتسىيەلىرىدە كېسىش ئېغىزى قىلىپ تاللىنىدۇ.
2. قورساق تۈز مۇسكۇل غىلىپى ئالدى قەۋىتى (Anterior layer of rectus sheath / 腹直肌鞘前层)
   قورساق تۈز مۇسكۇلىنى ئوراپ تۇرىدىغان مۇستەھكەم تالا توقۇلمىلىق پەردە. ئۇ قورساق سىرتقى ۋە ئىچكى قىيپاش مۇسكۇللىرىنىڭ پەي پەردىسىدىن شەكىللىنىدۇ.
3. قورساق تۈز مۇسكۇلى (Rectus abdominis muscle / 腹直肌)
   قورساقنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى ئۇزۇن بەلۋاغسىمان مۇسكۇل بولۇپ، ئادەتتە «قورساق مۇسكۇلى» دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ گەۋدىنى ئېگىش ۋە قورساق بېسىمىنى ئاشۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.
4. پىرامىداسىمان مۇسكۇل (Pyramidalis muscle / 锥状肌)
   قورساق تۈز مۇسكۇلىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان كىچىك ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇ ئاق سىزىقنى تارتىپ چىڭىتىش رولىنى ئوينايدۇ، لېكىن ھەممە ئادەمدە بولۇشى ناتايىن.
5. چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسى (Superficial inguinal ring / 腹股沟管皮下环)
   چات يېرىق نەيچىسىنىڭ تېرە ئاستىغا ئېچىلغان چىقىش ئېغىزى بولۇپ، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك تۆشۈكتۇر. ئۇرۇق بېغىشى بۇ يەردىن چىقىپ ئۇرۇقدان خالتىسىغا كىرىدۇ.
6. ئۇرۇقدان خالتا ئالدى نېرۋىسى (Anterior scrotal nerve / 阴囊前神经)
   قورساق چات يېرىق نېرۋىسىنىڭ (Ilioinguinal nerve) بىر تارمىقى بولۇپ، ئۇرۇقدان خالتىسىنىڭ ئالدى قىسمىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.
7. جىنسىي ئەزا شېخى (Genital branch of genitofemoral nerve / 生殖支)
   جىنسىي ئەزا-يوتا نېرۋىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، چات يېرىق نەيچىسى ئىچىدە ئۇرۇق بېغىشى بىلەن بىللە ماڭىدۇ. ئۇ ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ.
8. ئۇرۇق بېغىشى (Spermatic cord / 精索)
   ئەرلەردە چات يېرىق نەيچىسىدىن ئۆتىدىغان ئەڭ مۇھىم قۇرۇلما بولۇپ، ئىچىدە ئۇرۇق نەيچىسى، ئۇرۇقدان ئارتېرىيە-ۋىنالىرى ۋە نېرۋىلار بار. ئۇ ئۇرۇقداننىڭ ھاياتلىقىنى ساقلايدىغان «ھاياتلىق لىنىيىسى» دۇر.
9. ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Cremaster muscle / 提睾肌)
   ئۇرۇق بېغىشى ۋە ئۇرۇقداننى ئوراپ تۇرىدىغان نېپىز مۇسكۇل قەۋىتى. ئۇ تېمپېراتۇرا ئۆزگەرگەندە ئۇرۇقداننى يۇقىرى كۆتۈرۈش ياكى تۆۋەنلىتىش ئارقىلىق سپېرما ئىشلەپچىقىرىش تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەيدۇ.
10. چوڭ يوشۇرۇن ۋىناسى (Great saphenous vein / 大隐静脉)
    پۇتتىن كەلگەن ئەڭ چوڭ يۈزەكى ۋىنا بولۇپ، چات يېرىق رايونىنىڭ سەل تۆۋەن تەرىپىدە چوڭقۇر تومۇرغا قۇيۇلىدۇ. رەسىمدە ئۇنىڭ ئورنى چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئاستىدا ئىكەنلىكى كۆرسىتىلگەن.
11. تەتۈر ئايلانغان تارىمۇش (Reflected inguinal ligament / 反转韧带)
    چات يېرىق تارىمۇشىنىڭ بىر قىسىم تالالىرىدىن ھاسىل بولغان بولۇپ، يۇقىرىغا قاراپ قايرىلىپ ئاق سىزىققا تۇتىشىدۇ. ئۇ چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسىنىڭ ئارقا تەرىپىنى كۈچەيتىدۇ.
12. چات يېرىق ئورغىقى (Inguinal falx / Conjoint tendon / 腹股沟镰)
    قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى ۋە قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋەكلىرىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان پەي قۇرۇلمىسى. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئارقا دىۋارىنىڭ ئىچكى قىسمىنى مۇستەھكەملەيدۇ.
13. قورساق چات يېرىق نېرۋىسى (Ilioinguinal nerve / 髂腹股沟神经)
    چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدىغان مۇھىم نېرۋا بولۇپ، ئۇرۇق بېغىشىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ چات ئارىلىقى ۋە جىنسىي ئەزا ئەتراپىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
14. يانپاش – قورساق ئاستى نېرۋىسى (Iliohypogastric nerve / 髂腹下神经)
    قورساق چات يېرىق نېرۋىسىنىڭ پاراللېل يۇقىرى تەرىپىدە ماڭىدىغان نېرۋا. ئۇ قورساقنىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە يانپاش تېرىسىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.
15. قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى (Internal oblique muscle / 腹内斜肌)
    قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ ئاستىدىكى مۇسكۇل قەۋىتى بولۇپ، تالالىرى يەلپۈگۈچسىمان تارقالغان. ئۇنىڭ تۆۋەنكى قىرلىرى چات يېرىق نەيچىسىنىڭ «تورۇسى» (ئۈستۈنكى دىۋارى) نى ھاسىل قىلىدۇ.
16. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلى (External oblique muscle / 腹外斜肌)
    قورساق دىۋارىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتىدىكى مۇسكۇل. رەسىمدە ئۇنىڭ كېسىپ قايرىۋېتىلگەنلىكى كۆرسىتىلگەن بولۇپ، ئۇنىڭ پەي پەردىسى چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئالدى دىۋارىنى تەشكىل قىلىدۇ.

چات يېرىق ئاناتومىيىسى كىلىنىكىلىق تەھلىلى

چات يېرىق رايونىنىڭ ئاناتومىيەسى، بولۇپمۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ قەۋەتلىرىنى چۈشىنىش تىببىي ساھەدە ئىنتايىن مۇھىم. بۇ رايون ئىنسان بەدىنىدىكى قۇرۇلما جەھەتتىن ئەڭ مۇرەككەپ ۋە شۇنىڭ بىلەن بىرگە كېسەللىككە ئەڭ ئاسان گىرىپتار بولىدىغان رايونلارنىڭ بىرى.

• چۇقۇق (Hernia) خەۋىپى: چات يېرىق نەيچىسى قورساق دىۋارىدىكى بىر يوچۇق بولغاچقا، قورساق بېسىمى ئاشقاندا ئۈچەي ياكى ماي توقۇلمىلىرى بۇ يەردىن تومپىيىپ چىقىشى مۇمكىن. رەسىمدىكى چات يېرىق ئورغىقى (Conjoint tendon) ۋە تەتۈر ئايلانغان تارىمۇش قاتارلىق قۇرۇلمىلارنىڭ ئاجىزلىشىشى بىۋاسىتە چۇقۇقنىڭ كېلىپ چىقىشىغا سەۋەب بولىدۇ.
• نېرۋا قوغداش: رەسىمدە ئېنىق كۆرسىتىلگەن قورساق چات يېرىق نېرۋىسى ۋە يانپاش-قورساق ئاستى نېرۋىسى ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئاسان زەخىملىنىدىغان بولۇپ، بۇ نېرۋىلارنىڭ ئورنىنى ئېنىق بىلىش ئوپېراتسىيىدىن كېيىنكى سوزۇلما خاراكتېرلىك ئاغرىقنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئىنتايىن مۇھىم.
• ئەرلەر كېسەللىكلىرى: ئۇرۇق بېغىشى ۋە ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل نىڭ ساغلاملىقى ئەرلەرنىڭ كۆپىيىش ئىقتىدارى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. مەسىلەن، ئۇرۇق بېغىشى ۋىنالىرىنىڭ كېڭىيىپ كېتىشى (Varicocele) ئەرلەر بەپۇشتلۇقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەبلەرنىڭ بىرى بولۇپ، بۇ دەل چات يېرىق نەيچىسى ئىچىدە يۈز بېرىدۇ.

خۇلاسىلەپ ئېيتقاندا، بۇ رەسىم ۋە ئاناتومىيەلىك چۈشەندۈرۈشلەر بىزگە چات يېرىق نەيچىسىنىڭ «قوغدىنىش مېخانىزمى» نى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ. قورساق مۇسكۇللىرىنىڭ (بولۇپمۇ قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ) قىسقىرىشى، ئۆپكەسىمان كلاپان رولىنى ئويناپ، قورساق بېسىمى ئاشقاندا نەيچىنى بېسىپ چۇقۇقنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. بۇ بىلىملەر دوختۇرلار ئۈچۈن دىئاگنوز ۋە داۋالاشتا ئاساس بولسا، بىمارلار ئۈچۈن ئۆز بەدىنىنى چۈشىنىش ۋە كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا يېتەكچى بولىدۇ.