چىش قانات مۇسكۇللىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

چىش قانات مۇسكۇللىرى: چىشلەش ۋە چايناش فۇنكسىيەسىنىڭ ئاچقۇچى

ئادەم بەدىنىدىكى ھەر بىر مۇسكۇلنىڭ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيەسى بولۇپ، چىش قانات مۇسكۇللىرى چىشلەش ۋە چايناش جەريانىدا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. بۇ مۇسكۇللار بېشىمىزنىڭ يان قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئېڭەك سۆڭىكىنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ئارقىلىق، ئاغزىنى ئېچىش-يېپىش، يانغا سۈرۈش ۋە ئالدىغا-كەينىگە ھەرىكەتلەندۈرۈش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ ساغلام خىزمىتى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى ئوزۇقلىنىش جەريانىنى راۋانلاشتۇرىدۇ.

بۇ ماقالىدە، چىش قانات مۇسكۇللىرىنىڭ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسى ۋە ئاساسلىق تەركىبلىرى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر بەلگە (label) ئارقىلىق، بۇ مۇسكۇللارنىڭ فۇنكسىيەسى، ئۇلارنىڭ ئەتراپىدىكى سۆڭەك، بوغۇم ۋە قان تومۇرلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى چۈشەندۈرۈلىدۇ. بۇ بىلىملەر چىش ۋە ئېڭەككە مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى چۈشىنىش ۋە داۋالاشقا ياردەم بېرىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

قانات مۇسكۇللىرى (Pterygoid Muscles / 翼肌)

قانات مۇسكۇللىرى ئادەم بەدىنىدىكى چىشلەش مۇسكۇللىرىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، ئۇلار تۆۋەن ئېڭەك سۆڭىكىنى ھەرىكەتلەندۈرۈش، چىشلەش، چايناش ۋە ئاغزىنى ئېچىش-يېپىش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدۇ. بۇ مۇسكۇللار ئاساسلىقى ئىككىگە بۆلۈنىدۇ: قانات سىرتقى مۇسكۇل ۋە قانات ئىچكى مۇسكۇل. ئۇلار بىرلىشىپ خىزمەت قىلىپ، تۆۋەن ئېڭەكنىڭ مۇرەككەپ ھەرىكەتلىرىنى تەمىنلەيدۇ ھەمدە تاماقتىكى يېمەكلىكلەرنى يۇتۇشقا تەييارلايدۇ.

• چېكە مۇسكۇل (Temporalis Muscle / 颞肌)
  چېكە مۇسكۇل باش سۆڭىكىنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان چوڭ مۇسكۇل بولۇپ، چىشلەش مۇسكۇللىرىنىڭ ئەڭ چوڭىدۇر. ئۇ تۆۋەن ئېڭەكنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، ئاغزىنى يېپىش ۋە تۆۋەن ئېڭەكنى ئارقىغا سۈرۈش فۇنكسىيەسىگە ئىگە.
• بوغۇم تەخسىسى (Articular Disc / 关节盘)
  بوغۇم تەخسىسى ئىڭەك-چېكە بوغۇمىنىڭ ئىچىگە جايلاشقان سۇيۇق سۆڭەك تەخسە بولۇپ، ئىڭەك-چېكە بوغۇمىنىڭ ئىككى سۆڭىكى ئوتتۇرىسىدا ئۆز-ئارا سۈركىلىشنى ئازايتىدۇ. ئۇ بوغۇمنىڭ راۋان ھەرىكەت قىلىشىنى تەمىنلەيدۇ ۋە زەربىنى سۈمۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ.
• تۆۋەن ئىڭەك سۆڭەك بېشى (Condylar Process of Mandible / 下颌头)
  تۆۋەن ئىڭەك سۆڭەك بېشى تۆۋەن ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى چىقىپ تۇرىدىغان قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ چېكە سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ ئىڭەك-چېكە بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم ئاغزىنى ئېچىش-يېپىش ۋە چايناش ھەرىكەتلىرىنى تەمىنلەيدۇ.
• قانات سىرتقى مۇسكۇل (Lateral Pterygoid Muscle / 翼外肌)
  قانات سىرتقى مۇسكۇل قانات مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ تۆۋەن ئېڭەكنى ئالدىغا سۈرۈش، ئاغزىنى ئېچىش ۋە يانغا ھەرىكەتلەندۈرۈش فۇنكسىيەسىگە ئىگە. ئۇ چايناش جەريانىدا ناھايىتى مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• يۇقىرىقى ئېڭەك ئارتېرىيىسى (Maxillary Artery / 上颌动脉)
  يۇقىرىقى ئېڭەك ئارتېرىيىسى تاشقى ئۇيقۇ ئارتېرىيىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، چىشلەش مۇسكۇللىرى، چىشلار، چىش مىلىكى، يۈز ۋە بۇرۇن قىسمىغا قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يۈز ۋە ئېڭەك قىسمىنىڭ قان تەمىناتىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• قانات ئىچكى مۇسكۇل (Medial Pterygoid Muscle / 翼内肌)
  قانات ئىچكى مۇسكۇل قانات مۇسكۇللىرىنىڭ يەنە بىرى بولۇپ، تۆۋەن ئېڭەكنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش (ئاغزىنى يېپىش) ۋە يانغا ھەرىكەتلەندۈرۈش فۇنكسىيەسىگە ئىگە. ئۇ چىشلەش كۈچىنى تەمىنلەيدۇ.
• قانات ئۆسۈك تۆۋەن ئېڭەك چاكى (Pterygomandibular Raphe / 翼突下颌缝)
  قانات ئۆسۈك تۆۋەن ئېڭەك چاكى يۇتقۇنچاق سۆڭىكى ۋە تۆۋەن ئېڭەك سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرىدىغان پەي توقۇلمىسى. ئۇ ئاغزىنى ئېچىش ۋە يۇتۇش ھەرىكەتلىرىدە ياردەمچى رول ئوينايدۇ.
• تۆۋەن ئېڭەك سۆڭەك (Mandible / 下颌骨)
  تۆۋەن ئېڭەك سۆڭەك يۈز سۆڭىكىنىڭ ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ كۈچلۈك سۆڭىكى بولۇپ، ئاغزىنى ئېچىش-يېپىش، چايناش ۋە سۆزلەش فۇنكسىيەسىگە ئىگە. ئۇ بارلىق چىشلەش مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكەت مەركىزىدۇر.
• قوۋۇز مۇسكۇل (Buccinator Muscle / 颊肌)
  قوۋۇز مۇسكۇل يۈزنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان مۇسكۇل بولۇپ، ئاغزىنى يېپىش، يۇتۇش ۋە سۆزلەش فۇنكسىيەسىگە ئىگە. ئۇ يېمەكلىكلەرنى چىش ئارىسىدا تۇتۇپ تۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئومۇمىي چۈشەندۈرۈش

چىش قانات مۇسكۇللىرى ئادەم بەدىنىدىكى چىشلەش سىستېمىسىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى بولۇپ، ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى كۈندىلىك ئوزۇقلىنىش، سۆزلەش ۋە يۇتۇش قاتارلىق ھاياتلىق ھەرىكەتلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ مۇسكۇللارنىڭ ئاناتومىيەسىنى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، ئېڭەك بوغۇمى قالايمىقانلىشىشى (TMJ disorders) قاتارلىق كېسەللىكلەرنى چۈشىنىش ۋە داۋالاشتا ئاچقۇچلۇق ئەھمىيەتكە ئىگە.

• چىشلەش مۇسكۇللىرىنىڭ ئومۇمىي گەۋدىسى: چىشلەش مۇسكۇللىرى چېكە مۇسكۇل، چىش قانات ئىچكى مۇسكۇل، چىش قانات سىرتقى مۇسكۇل ۋە چايناش مۇسكۇل قاتارلىق تۆت ئاساسلىق مۇسكۇلدىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ مۇسكۇللار بىرلىشىپ خىزمەت قىلىپ، تۆۋەن ئېڭەكنىڭ مۇرەككەپ ھەرىكەتلىرىنى تەمىنلەيدۇ.
• تۆۋەن ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن مۇناسىۋىتى: تۆۋەن ئېڭەك سۆڭەك (Mandible) چىشلەش سىستېمىسىنىڭ مەركىزى سۆڭىكى بولۇپ، بارلىق چىشلەش مۇسكۇللىرى ئۇنىڭغا بىرلىشىدۇ. تۆۋەن ئېڭەك سۆڭەك بېشى (Condylar Process) ئارقىلىق چېكە سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىپ، ئىڭەك-چېكە بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• بوغۇم تەخسىسىنىڭ رولى: ئىڭەك-چېكە بوغۇمىدىكى بوغۇم تەخسىسى سۈركىلىشنى ئازايتىپ، بوغۇمنىڭ راۋان ھەرىكەت قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭغا زەخىملىنىش ياكى قالايمىقانلىشىش ئېڭەك بوغۇمى ئاغرىقى ۋە ھەرىكەت چەكلىمىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• قان تەمىناتى ۋە نېرۋا: يۇقىرىقى ئېڭەك ئارتېرىيىسى (Maxillary Artery) چىشلەش مۇسكۇللىرى، چىشلار ۋە يۈز قىسمىغا قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇر. بۇ رايوندىكى نېرۋىلار تۆۋەن ئېڭەك نېرۋىسى (Mandibular Nerve) غا تەۋە بولۇپ، مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى ۋە تۇيغۇسىنى كونترول قىلىدۇ.
• كلىنىكىلىق مەسىلىلەر: چىش قانات مۇسكۇللىرىنىڭ ئىقتىدارىنىڭ قالايمىقانلىشىشى ئېڭەك بوغۇمى ئاغرىقى، چىش غىچىرلىتىش (Bruxism)، باش ئاغرىقى ۋە چايناش قىيىنچىلىقى قاتارلىق مەسىلىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ خىل ئەھۋاللارنى داۋالاشتا چىش دوختۇرى ياكى فىزىكىلىق داۋالاش مۇتەخەسسىسىنىڭ ياردىمىگە ئېرىشىش ئىنتايىن مۇھىم.
• چىش داۋالاشتىكى ئەھمىيىتى: چىش قانات مۇسكۇللىرىنىڭ ئاناتومىيەسىنى چۈشىنىش چىش دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. چۈنكى چىش ئېلىش، يېڭى چىش قىستۇرۇش ياكى ئېڭەك بوغۇمى داۋالاش جەريانىدا بۇ مۇسكۇللارنىڭ ھالىتى ۋە فۇنكسىيەسىنى نەزەردە تۇتۇش كېرەك.

چىش قانات مۇسكۇللىرى ئادەم بەدىنىدىكى كۈندىلىك فۇنكسىيەلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇلارنىڭ ساغلاملىقى ۋە توغرا خىزمەت قىلىشى بىزنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىمىزنى ياخشىلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.