داس بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى

داس بوغۇمى: ئىنسان تېنىدىكى مۇھىم ھەرىكەت مەركىزى

داس بوغۇمى (Hip Joint) ئىنسان تېنىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇھىم بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، پۇت-قوللارنىڭ ھەرىكىتىنى باشقۇرۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ يوتا سۆڭىكى بېشى بىلەن داس سۆڭىكىدىكى داس مۇجۇقىدىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، بەدەننىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلاش، مېڭىش، يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە باشقا ھەر خىل ھەرىكەتلەرنى ئىجرا قىلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ بوغۇم ئۆزگىچە قۇرۇلمىسى ئارقىلىق، بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش بىلەن بىرگە، كەڭ دائىرىلىك ھەرىكەت ئىقتىدارىنىمۇ تەمىنلەيدۇ.

بۇ ماقالەداس بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىسى، رولى ۋە ئەتراپىدىكى مۇھىم تۈزۈلمىلەرنى تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ. داس بوغۇمىنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، ئۇنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ۋە ھەر خىل بوغۇم كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بىز تۆۋەندە رەسىمدىكى ئاساسلىق قۇرۇلما قىسىملىرىنى تونۇشتۇرۇش ئارقىلىق، داس بوغۇمىغا تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشەنچە بېرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

داس بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلما قىسىملىرى

1. داس بوغۇمى تاجىسىمان كەسمە يۈز (Coronal Section of Hip Joint, 髋关节冠状切面)
   بۇ داس بوغۇمىنىڭ ئالدىدىن كەينىگە قاراپ كېسىپ چىقىرىلغان كۆرۈنۈشى بولۇپ، بوغۇمنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى، سۆڭەكلەرنىڭ ئۆز-ئارا تۇتاشقان ئورۇنلىرى ۋە بوغۇم خالتىسى، تارىمۇش قاتارلىق يۇمشاق توقۇلمىلارنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلۇشىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كەسمە يۈز كلىنىكىلىق جەھەتتە، بوغۇم ئىچىدىكى ئۆزگىرىشلەرنى باھالاش ۋە دىئاگنوز قويۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
2. داس بوغۇمى بوغۇم خالتىسى ئېچىلغان ھالەتتە (Hip Joint with Opened Joint Capsule, 髋关节已打开关节囊)
   بۇ كۆرۈنۈش بوغۇم خالتىسى ئېچىلغاندىن كېيىنكى داس بوغۇمىنىڭ ئىچكى قىسىملىرىنى كۆرسىتىدۇ. بوغۇم خالتىسى داس بوغۇمىنى ئوراپ تۇرىدىغان قوغداش قەۋىتى بولۇپ، ئۇ ئېچىلغاندا، يوتا سۆڭىكى بېشى، داس مۇجۇقى، بوغۇم تارىمۇشلىرى قاتارلىق مۇھىم قىسىملار ئاشكارىلىنىدۇ. بۇ ھالەت ئوپېراتسىيە جەريانىدا ياكى ئاناتومىيىلىك تەتقىقاتلاردا بوغۇمنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى ئېنىق كۆرۈش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ.
3. داس مۇجۇق كالپۇكى (Acetabular Labrum, 髋臼唇)
   داس مۇجۇق كالپۇكى داس سۆڭىكىدىكى داس مۇجۇقىنىڭ گىرۋىكىنى ئوراپ تۇرىدىغان يۇمشاق، تالا خاراكتېرلىك توقۇلما بولۇپ، داس مۇجۇقىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇپ، يوتا سۆڭىكى بېشىنىڭ مۇجۇق ئىچىگە تېخىمۇ پۇختا ئولتۇرۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. ئۇ بوغۇمنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ئاشۇرۇپ، يوتا سۆڭىكى بېشىغا تېخىمۇ كۆپ يۈك ئاشۇرۇش ئارقىلىق، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ تېخىمۇ كۆپ دائىرىدە تەقسىملىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
4. يوتا سۆڭەك بېشى تارىمۇشى (Ligament of Head of Femur, 股骨头韧带)
   يوتا سۆڭەك بېشى تارىمۇشى يوتا سۆڭىكى بېشىدىكى ئورۇقچىدىن داس مۇجۇقىنىڭ ئاستى تەرىپىگە سوزۇلغان بىر تارىمۇش بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدە قاپارتما ئارتېرىيىسى ئۆتىدۇ. بۇ تارىمۇش ئاساسلىقى يوتا سۆڭىكى بېشىغا قان بىلەن تەمىنلەيدىغان قان تومۇرلارنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ. گەرچە ئۇ بوغۇمنىڭ تۇراقلىقلىقىغا بىۋاسىتە زور تەسىر كۆرسەتمىسىمۇ، قان بىلەن تەمىنلەش جەھەتتە ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
5. داس مۇجۇق توغرا تارىمۇشى (Transverse Acetabular Ligament, 髋臼横韧带)
   داس مۇجۇق توغرا تارىمۇشى داس مۇجۇقىنىڭ ئاستى قىسمىدىكى بوشلۇقنى كۆۋرۈكتەك ئوراپ تۇرىدىغان تالا خاراكتېرلىك تۈزۈلۈش. ئۇ داس مۇجۇقىنىڭ ئاستىدىكى داس مۇجۇق ئويۇقىنى داس مۇجۇق يارىسىغا ئايلاندۇرۇپ، يوتا سۆڭىكى بېشى تارىمۇشىنىڭ ئۆتۈشىگە يول ئاچىدۇ. بۇ تارىمۇش داس بوغۇمىنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلاشقا قوشۇمچە رول ئوينايدۇ.
6. ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنى (Ischial Tuberosity, 坐骨结节)
   ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنى داس سۆڭىكىنىڭ ئاستى ۋە كەينى تەرىپىگە جايلاشقان، تۈگۈنگە ئوخشاش قېلىن سۆڭەك قىسمى. ئۇ ئولتۇرغاندا بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرىدىغان ئاساسلىق ئورۇن بولۇپ، پۇتنىڭ كەينى قىسمىدىكى مۇسكۇللار (hamstring muscles) ۋە باشقا تارىمۇشلارنىڭ يېپىشىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
7. يوتا سۆڭەك بوينى (Neck of Femur, 股骨颈)
   يوتا سۆڭەك بوينى يوتا سۆڭىكى بېشى بىلەن يوتا سۆڭىكى گەۋدىسىنى تۇتاشتۇرىدىغان تار قىسمى. ئۇ يوتا سۆڭىكى بېشىدىكى يۈكنى يوتا سۆڭىكى گەۋدىسىگە يەتكۈزۈش رولىنى ئوينايدۇ. يوتا سۆڭەك بوينى سۇنۇشى كۆپ ئۇچرايدىغان سۆڭەك سۇنۇش تۈرى بولۇپ، ئاساسلىقى ياشانغانلاردا، ئېغىر يىقىلىشلار نەتىجىسىدە كۆرۈلىدۇ.
8. ئايسىمان يۈز (Lunate Surface, 月狀面)
   ئايسىمان يۈز داس مۇجۇقىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى، يېرىم ئاي شەكلىدىكى سۆڭەك يۈزى بولۇپ، ئۇ يوتا سۆڭىكى بېشى بىلەن بىۋاسىتە ئۇچرىشىپ، بوغۇم يۈزىنى تەشكىل قىلىدۇ. بۇ يۈز بوغۇم غىدىرلىقى بىلەن قاپلانغان بولۇپ، سۈركىلىشنى ئازايتىش ۋە ھەرىكەت ئەركىنلىكىنى تەمىنلەيدۇ.
9. يوتا سۆڭەك بېشى (Head of Femur, 股骨头)
   يوتا سۆڭەك بېشى يوتا سۆڭىكىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى يۇمىلاق، يېرىم شار شەكلىدىكى قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ داس بوغۇمىنىڭ بىر قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ بوغۇم غىدىرلىقى بىلەن قاپلانغان بولۇپ، داس مۇجۇقىدىكى ئايسىمان يۈز بىلەن ئايلانما بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. يوتا سۆڭەك بېشى بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە پۇتنىڭ ھەر خىل يۆنىلىشتە ھەرىكەتلىنىشىگە يول ئېچىشتىكى ئاساسلىق سۆڭەك قۇرۇلمىسىدۇر.
10. چاقسىمان بەلۋاغ (Zona Orbicularis, 轮匝带)
    چاقسىمان بەلۋاغ داس بوغۇمى خالتىسىنىڭ بويۇن قىسمىنى ئوراپ تۇرىدىغان، چاققا ئوخشاش تارىمۇش تۈزۈلۈش. ئۇ يوتا سۆڭىكى بېشىنى داس مۇجۇقى ئىچىدە تۇتۇپ تۇرۇشقا ياردەم بېرىپ، بوغۇمنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ئاشۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.
11. چوڭ ھۆررەك (Greater Trochanter, 大转子)
    چوڭ ھۆررەك يوتا سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى تاشقى يۈزىگە جايلاشقان چوڭ، تۈزسىز سۆڭەك ئۆسۈكى. ئۇ داس ئەتراپىدىكى كۈچلۈك مۇسكۇللار (مەسىلەن، يوتا سۆڭەك قاپارتما مۇسكۇلى) ۋە تارىمۇشلارنىڭ يېپىشىش نۇقتىسى بولۇپ، پۇتنى يانغا ھەرىكەتلەندۈرۈش (abduction) ۋە ئايلاندۇرۇش ھەرىكەتلىرىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
12. يانپاش – يوتا تارىمۇشى (Iliofemoral Ligament, 髂股韧带)
    يانپاش-يوتا تارىمۇشى ئىنسان تېنىدىكى ئەڭ كۈچلۈك تارىمۇشلارنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ يانپاش سۆڭىكىدىن باشلىنىپ، يوتا سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىگە يېپىشىدۇ. بۇ تارىمۇش داس بوغۇمىنىڭ كېڭىيىشىنى (extension) چەكلەپ، بەدەننىڭ تىك تۇرۇش ھالىتىدە بوغۇمنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلايدۇ. ئۇ يەنە يوتا سۆڭىكى بېشىنىڭ داس مۇجۇقىدىن ئايرىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
13. يانپاش سۆڭىكى (Ilium, 髂骨)
    يانپاش سۆڭىكى داس سۆڭىكىنىڭ ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ ئۈستۈنكى قىسمى بولۇپ، ئۇ داس قىسمىنىڭ يان تەرەپلىرىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ ئادەتتە «داس قاناتلىرى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. يانپاش سۆڭىكى بەدەن ئېغىرلىقىنى ئومۇرتقا سۆڭىكىدىن پۇتقا يەتكۈزۈش ۋە كۆپلىگەن مۇسكۇللارنىڭ يېپىشىش يۈزى بولۇش رولىنى ئوينايدۇ.
14. داس سۆڭەك بوغۇم خالتىسى (Hip Joint Capsule, 髋关节关节囊)
    داس سۆڭەك بوغۇم خالتىسى داس بوغۇمىنى ئوراپ تۇرىدىغان، تالا خاراكتېرلىك تاشقى قەۋەت بولۇپ، بوغۇمغا مۇقىملىق بېرىدۇ. ئۇ سۇيۇقلۇق بىلەن تولغان بوغۇم بوشلۇقىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ، بوغۇمنىڭ يۇمشاق ھەرىكەتلىنىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بوغۇم خالتىسى ئىچىدە يەنە بوغۇم سۇيۇقلۇقىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان سىنوفىيال پەردە بار.
15. داس سۆڭەك بوغۇم بوشلۇقى (Hip Joint Cavity, 髋关节关节腔)
    داس سۆڭەك بوغۇم بوشلۇقى بوغۇم خالتىسىنىڭ ئىچىدىكى بوشلۇق بولۇپ، ئۇ يوتا سۆڭىكى بېشى بىلەن داس مۇجۇقى ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان. بۇ بوشلۇق بوغۇم سۇيۇقلۇقى بىلەن تولغان بولۇپ، بوغۇم يۈزىدىكى سۈركىلىشنى ئازايتىش ۋە غىلدىرلىقنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەش رولىنى ئوينايدۇ.

 ئومۇمىي مەزمۇن تونۇشتۇرۇش

داس بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقى ۋە ھەرىكەت ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇ ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ شارسىمان بوغۇم بولۇش سۈپىتى بىلەن، ھەر خىل ھەرىكەتلەرنى يۈرگۈزۈش بىلەن بىرگە، بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنىمۇ كۆتۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ.

• ھەرىكەت ئىقتىدارى: داس بوغۇمى بىزگە مېڭىش، يۈگۈرۈش، سەكرەش، ئولتۇرۇش ۋە تۇرۇش قاتارلىق كۈندىلىك پائالىيەتلەرنى ئىجرا قىلىش ئىقتىدارىنى بېرىدۇ. ئۇنىڭ ئۆزگىچە قۇرۇلمىسى پۇتنى ئالدى-كەينىگە، يانغا ۋە ئايلاندۇرۇش قاتارلىق كەڭ دائىرىلىك ھەرىكەتلەرنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا يول ئاچىدۇ.
• تۇراقلىقلىق: داس بوغۇمى كۈچلۈك تارىمۇشلار ۋە ئەتراپىدىكى مۇسكۇللار بىلەن قوغدىلىدۇ، بۇلار بوغۇمنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. يوتا سۆڭىكى بېشىنىڭ داس مۇجۇقى ئىچىگە چوڭقۇر ئولتۇرۇشى ۋە داس مۇجۇق كالپۇكىنىڭ رولى بوغۇمنىڭ چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• كېسەللىكلەر ۋە مەسىلىلەر: داس بوغۇمى ئوكسىدلىنىش خاراكتېرلىك بوغۇم ياللۇغى (Osteoarthritis), بوغۇم ئۆسمىسى (Arthritis), يوتا سۆڭىكى بېشىنىڭ قان يېتىشمەسلىكتىن نېكروزلىنىشى (Avascular Necrosis of Femoral Head) ۋە تارىمۇش ياللۇغى قاتارلىق ھەر خىل كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولىدۇ. بۇ كېسەللىكلەر ئاغرىق، ھەرىكەت چەكلىمىسى ۋە ماغدۇرسىزلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• دىئاگنوز ۋە داۋالاش: داس بوغۇمى مەسىلىلىرىنى دىئاگنوز قويۇشقا رېنتگېن نۇرى (X-ray), ماگنىت رېزونانسلىق سۈرەتكە ئېلىش (MRI) ۋە كومپيۇتېر توموگرافىيىسى (CT) قاتارلىق تەسۋىر تەكشۈرۈشلەر ئىشلىتىلىدۇ. داۋالاش ئۇسۇللىرى كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسىگە قاراپ، يادرو دورىلار، فىزىكىلىق داۋالاش، ئوكۇل قىلىش ياكى ئوپېراتسىيە (مەسىلەن، بوغۇمنى ئالماشتۇرۇش ئوپېراتسىيىسى) قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• ئالدىنى ئېلىش: داس بوغۇمى ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن دائىملىق چېنىقىش، ساغلام بەدەن ئېغىرلىقىنى ساقلاش ۋە توغرا ھەرىكەت ئۇسۇللىرىنى قوللىنىش مۇھىم. ئېغىر يۈكلەردىن ساقلىنىش، يىقىلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە بوغۇمغا زىيان يەتكۈزىدىغان پائالىيەتلەردىن ئۆزىنى تارتىش بوغۇم يارىلانمىلىرىنى ئازايتىدۇ.
• كەلگۈسى تېخنىكىلار: داس بوغۇمىنى داۋالاش تېخنىكىلىرى تەرەققىي قىلماقتا. بوغۇم ياللۇغىغا قارىتا غول ھۈجەيرە داۋالاش ئۇسۇللىرى، بوغۇم ئالماشتۇرۇش ئوپېراتسىيىسىدە روبوتتىن پايدىلىنىش ۋە 3D بېسىش تېخنىكىسى ئارقىلىق خاسلاشتۇرۇلغان بوغۇم قىسمى ياساش قاتارلىق تېخنىكىلار كەلگۈسىدە تېخىمۇ كەڭ قوللىنىلىشى مۇمكىن.

داس بوغۇمى ئىنساننىڭ ئاكتىپ ۋە ھەرىكەتچان تۇرمۇشىنىڭ ئاساسى بولغاچقا، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ۋە ساغلاملىقىنى قوغداش ھەممىمىز ئۈچۈن زۆرۈر.