ئەمچەك لىمفا نەيچىسى ۋە قولتۇق لىمفا تۈگۈنى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئەمچەك ۋە قولتۇق رايونىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ئىنسان بەدىنىدىكى مۇرەككەپ ھەم مۇھىم بىر سىستېما بولۇپ، بولۇپمۇ لىمفا سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقتىكى ئورنى ئىنتايىن ھالقىلىقتۇر. لىمفا سىستېمىسى بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى قوغداش، توقۇلما سۇيۇقلۇقىنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاش ۋە زىيانلىق ماددىلارنى تازىلاش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ئۆتەيدۇ. ئەمچەكنىڭ لىمفا ئايلىنىشى ئاساسلىقى قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىگە تۇتىشىدىغان بولغاچقا، بۇ رايوندىكى لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئەھۋالى ئەمچەك راكىغا ئوخشاش كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە.

قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرى بىر نەچچە گۇرۇپپىغا ئايرىلىدۇ، ھەر بىر گۇرۇپپا ئۆزىگە مۇناسىپ رايونلاردىن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىپ، ئۇنى تازىلاپ يەنە قايتىدىن قان ئايلىنىش سىستېمىسىغا يەتكۈزىدۇ. بۇ جەرياندا، لىمفا تۈگۈنلىرىدىكى ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرى بولغان لىمفوسىت ۋە ماكروفاگلار باكتېرىيە، ۋىرۇس ۋە راك ھۈجەيرىلىرى قاتارلىق يات جىسىملارنى يوقىتىدۇ. شۇڭلاشقا، ئەمچەك ۋە قولتۇق رايونىدىكى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشلەر، جۈملىدىن لىمفا تۈگۈنلىرى، قان تومۇرلار ۋە مۇسكۇللارنىڭ ئورنى ۋە ۋەزىپىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، كلىنىكىلىق ئەمەلىيەتتە ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئەمچەك لىمفا نەيچىسى ۋە قولتۇق لىمفا تۈگۈنى
(Lymphatic vessels of the mammary gland and axillary lymph nodes, 乳腺淋巴管和腋淋巴结)

ئەمچەكنىڭ لىمفا سىستېمىسى ئىنتايىن مول بولۇپ، ئۇنىڭ لىمفا ئايلىنىشىنىڭ تەخمىنەن %75 تىن كۆپرەكى قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىگە ئېقىپ كىرىدۇ، بۇ سەۋەبتىن قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرى ئەمچەك راكىنىڭ ئەڭ كۆپ يۆتكىلىدىغان ئورنى ھېسابلىنىدۇ. بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى تەخمىنەن 20 دىن 49 گىچە بولۇپ، بەش ئاساسلىق گۇرۇپپىغا ئايرىلىدۇ: ئالدىنقى (كۆكرەك)، ئارقا (تاغاق ئاستى)، يان (بىلەك)، مەركىزى ۋە ئۇچى گۇرۇپپىلىرى. بۇ تۈگۈنلەر بىرلىكتە كۆكرەك دىۋارى، ئەمچەك، قول ۋە قورساقنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى سۈپىتىدە بەدەننى يۇقۇملىنىشتىن ۋە كېسەللىكلەردىن قوغداش رولىنى ئوينايدۇ. شۇڭلاشقا، ئەمچەك راكىغا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۇنىڭ باسقۇچىنى ئايرىشتا قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ھالىتىنى تەكشۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم.

• ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ئارتېرىيىسى (Subclavian artery, 锁骨下动脉)
  بۇ ئارتېرىيە كۆكرەك قەپىسىنىڭ يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، يۈرەكتىن چىققان ئوكسىگېنغا مول قاننى باش، بويۇن ۋە قوللارغا يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. ئۇ ئوڭ ۋە سول تەرەپتە بىردىن بولۇپ، بەدەننىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى قان تەمىناتىدا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.
• ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋىناسى (Subclavian vein, 锁骨下静脉)
  بۇ ۋېنا قول ۋە بويۇن رايونىدىكى ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئاساسلىق قان تومۇر. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىدا بولۇپ، لىمفا سىستېمىسىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ قايتا قان ئايلىنىشقا قوشۇلىدىغان مۇھىم تۈگۈن ھېسابلىنىدۇ.
• كۆكرەك چوڭ مۇسكۇلى (Pectoralis major muscle, 胸大肌)
  بۇ كۆكرەك قىسمىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە يۈزەكى مۇسكۇل بولۇپ، يەلپۈگۈچ شەكىللىك قۇرۇلمىغا ئىگە. ئۇ قولنىڭ ئىچىگە ئېگىلىش، يېقىنلاشتۇرۇش ۋە ئىچكە بۇراش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
• تۆش سۆڭەك يان لىمفا تۈگۈنى (Parasternal lymph nodes, 胸骨旁淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى تۆش سۆڭىكىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان بولۇپ، ئەمچەكنىڭ ئىچكى قىسمى، كۆكرەك دىۋارى ۋە قورساقنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ. ئەمچەك راكىنىڭ يۆتكىلىشىدە بۇ تۈگۈنلەر مۇھىم كلىنىكىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.
• كۆكرەك قەپىزى ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal thoracic artery, 胸廓内动脉)
  بۇ ئارتېرىيە كۆكرەك دىۋارىنىڭ ئالدى قىسمى ۋە ئەمچەكنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.يۈرەك تاجىسىمان ئارتېرىيەسىنى كۆچۈرۈپ يۆتكەش ئوپېراتسىيەسىدە دائىم ئىشلىتىلىدىغان مۇھىم قان تومۇر ھېسابلىنىدۇ.
• كۆكرەك سىرتقى تەرەپ ئارتېرىيىسى (Lateral thoracic artery, 胸外侧动脉)
  بۇ ئارتېرىيە قولتۇق ئارتېرىيەسىدىن شاخلىنىپ چىقىپ، كۆكرەك مۇسكۇلى ۋە ئەمچەكنىڭ يان تەرىپىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە قولتۇق رايونىدىكى لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ قان تەمىناتىغىمۇ قاتنىشىدۇ.
• كۆكرەك مۇسكۇل لىمفا تۈگۈنى (Pectoral lymph nodes, 胸肌淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى كۆكرەك كىچىك مۇسكۇلىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىگە جايلاشقان بولۇپ، ئەمچەك، تېرە ۋە كۆكرەك-قورساق دىۋارىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.[1] ئۇلار قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئالدىنقى گۇرۇپپىسىغا كىرىدۇ.
• تاغاق ئاستى ئارتېرىيىسى (Subscapular artery, 肩胛下动脉)
  بۇ قولتۇق ئارتېرىيەسىنىڭ ئەڭ چوڭ شاخچىسى بولۇپ، تاغاق، دۈمبە ۋە قولنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى مۇسكۇللارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ شاخچىلىرى تاغاق ئەتراپىدا مول قان تومۇر تورى ھاسىل قىلىدۇ.
• تاغاق ئاستى لىمفا تۈگۈنى (Subscapular lymph nodes, 肩胛下淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى قولتۇقنىڭ ئارقا دىۋارىغا جايلاشقان بولۇپ، تاغاق ۋە دۈمبە رايونىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ. ئۇلار قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئارقا گۇرۇپپىسىنى تەشكىل قىلىدۇ.
• مەركىزى لىمفا تۈگۈنى (Central lymph nodes, 中央淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى قولتۇقنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان بولۇپ، ئالدىنقى، ئارقا ۋە يان تەرەپتىكى لىمفا تۈگۈنلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ. ئۇلار قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ يىغىلىش مەركىزى ھېسابلىنىدۇ.
• سىرتقى تەرەپ لىمفا تۈگۈنى (Lateral lymph nodes, 外侧淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى قولتۇق ۋېناسىنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئاساسلىقى قولدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ. ئۇلار قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ يان گۇرۇپپىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
• ئۈچ بۇلۇڭ مۇسكۇلى (Deltoid muscle, 三角肌)
  بۇ مۇسكۇل مۈرىنىڭ يۇمىلاق شەكلىنى ھاسىل قىلىدىغان ئاساسلىق مۇسكۇل بولۇپ، قولنى ئالدىغا، يانغا ۋە ئارقىغا كۆتۈرۈش ھەرىكەتلىرىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇ ئۈچ قىسىمدىن تەركىب تاپقان: ئالدىنقى، ئوتتۇرا ۋە ئارقا قىسىم.
• قولتۇق ۋىناسى (Axillary vein, 腋静脉)
  قولتۇق ۋېناسى قول ۋە قولتۇق رايونىدىكى ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋېناسىغا يەتكۈزىدىغان چوڭ قان تومۇر. ئۇ قولنىڭ ئاساسلىق ۋېنا تومۇرلىرىنىڭ داۋامى بولۇپ، قولتۇق ئارتېرىيەسى بىلەن بىللە ماڭىدۇ.
• باش بىلەك ۋىناسى (Cephalic vein, 头静脉)
  بۇ قولنىڭ يۈزەكى ۋېنا تومۇرلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، بىلەكنىڭ سىرتقى تەرىپىدىن يۇقىرىغا قاراپ مېڭىپ، قولتۇق ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. ئۇ كلىنىكىدا دائىم تومۇرغا ئوكۇل ئۇرۇش ۋە قان ئېلىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ.
• قولتۇق ئۇچى لىمفا تۈگۈنى (Apical lymph nodes, 腋尖淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى قولتۇقنىڭ ئەڭ يۇقىرى ئۇچىغا جايلاشقان بولۇپ، قولتۇقتىكى بارلىق باشقا لىمفا تۈگۈنلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدىغان ئاخىرقى بېكەت ھېسابلىنىدۇ. ئاخىرىدا، لىمفا سۇيۇقلۇقى بۇ يەردىن ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى لىمفا غولىغا ئۆتىدۇ.

ئەمچەك ۋە قولتۇق رايونىنىڭ لىمفا سىستېمىسى ئىنسان بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت مۇداپىئە سىستېمىسىدىكى مۇھىم تەركىبىي قىسىم. بۇ رايوندىكى لىمفا تۈگۈنلىرى، بولۇپمۇ قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرى، ئەمچەكتىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، ئۇنىڭدىكى زىيانلىق ماددىلارنى، بولۇپمۇ راك ھۈجەيرىلىرىنى تازىلاش ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالىدۇ. بۇ تۈگۈنلەرنىڭ ئورنى، قۇرۇلمىسى ۋە لىمفا ئېقىمىنىڭ يۆنىلىشىنى چۈشىنىش، ئەمچەك راكىغا ئوخشاش كېسەللىكلەرنىڭ بالدۇر دىئاگنوز قويۇلۇشى ۋە ئۈنۈملۈك داۋالىنىشى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ فۇنكسىيەسىنى تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە نۇقتىدىن خۇلاسىلەشكە بولىدۇ:

• لىمفا سۇيۇقلۇقىنى تازىلاش: قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرى ئەمچەك، قول ۋە كۆكرەك دىۋارىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، ئۇنىڭدىكى باكتېرىيە، ۋىرۇس، ئۆلۈك ھۈجەيرىلەر ۋە راك ھۈجەيرىلىرىنى يوقىتىدۇ.
• ئىممۇنىتېت ئىنكاسى: لىمفا تۈگۈنلىرىدە لىمفوسىت ۋە باشقا ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرى توپلىنىپ، بەدەنگە تاجاۋۇز قىلغان يات جىسىملارغا قارشى ئىممۇنىتېت ئىنكاسى قوزغايدۇ.
• كېسەللىك دىئاگنوزىدىكى رولى: ئەمچەك راكى ھۈجەيرىلىرى كۆپىنچە ھاللاردا ئالدى بىلەن قولتۇق لىمفا تۈگۈنلىرىگە يۆتكىلىدۇ. شۇڭا، بۇ تۈگۈنلەرنى تەكشۈرۈش ئارقىلىق راكنىڭ تارقىلىش دەرىجىسىنى پەرەز قىلغىلى بولىدۇ.

ئەمچەك راكىغا گىرىپتار بولغان بىمارلاردا، دوختۇرلار دائىم «ئالدىنقى پوست لىمفا تۈگۈنىدىن پارچە ئېلىش» (Sentinel Lymph Node Biopsy) ئارقىلىق راكنىڭ يۆتكەلگەن-يۆتكەلمىگەنلىكىنى تەكشۈرىدۇ. ساقچى لىمفا تۈگۈنى بولسا، راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ بىرىنچى بولۇپ يېتىپ بارىدىغان لىمفا تۈگۈنىدۇر. ئەگەر بۇ تۈگۈندە راك ھۈجەيرىسى بايقالمىسا، باشقا لىمفا تۈگۈنلىرىنى ئېلىۋېتىشنىڭ ھاجىتى قالمىشى مۇمكىن، بۇ ئارقىلىق ئوپېراتسىيەدىن كېيىنكى ئەگەشمە كېسەللىكلەر، مەسىلەن، لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ قايتىپ كەتمەسلىكىدىن كېلىپ چىققان قول ئىششىقى (Lymphoedema) نىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ.

قىسقىسى، ئەمچەك لىمفا نەيچىسى ۋە قولتۇق لىمفا تۈگۈنىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى ياخشى چۈشىنىش، كلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش پىلانى تۈزۈشتە ئىنتايىن مۇھىم. بۇ رايوننىڭ ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش، بولۇپمۇ ئاياللار ئۈچۈن، ئەمچەك كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.