ئەمچەكسىمان ئۆسۈك، S سىمان سىنۇس ۋە يۈز نېرۋىسى ئاناتومىيىسى

ئەمچەكسىمان ئۆسۈك، S سىمان سىنۇس ۋە يۈز نېرۋىسىنىڭ جايلاشقان ئورنى

چېكە سۆڭىكى (Temporal bone) باش سۆڭىكىنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان، قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ بىر جۈپ سۆڭەك بولۇپ، ئۇ ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ سۆڭەكنىڭ ئىچىدىكى ئەمچەكسىمان ئۆسۈك قىسمى قۇلاق ئارقىسىدىكى گەۋدىلىك سۆڭەكلىك قۇرۇلما بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچى ھاۋا بىلەن تولغان كىچىك كاتەكچىلەردىن تەركىب تاپقان. بۇ كاتەكچىلەر ئوتتۇرا قۇلاق بوشلۇقى بىلەن تۇتىشىپ تۇرىدۇ ھەمدە قۇلاقنىڭ نورمال فىزىئولوگىيىلىك پائالىيىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

قۇلاق كېسەللىكلىرى، بولۇپمۇ ئوتتۇرا قۇلاق ياللۇغىنىڭ ئېغىرلىشىشىدىن كېلىپ چىققان ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ياللۇغى (mastoiditis) نى ئوپېراتسىيە قىلغاندا، بۇ رايوندىكى مۇھىم قۇرۇلمىلارنىڭ ئورۇنلىشىشىنى توغرا ئىگىلەش ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ ماقالىدە، بىز رەسىمگە ئاساسەن ئەمچەكسىمان ئۆسۈك كاتەكچىلىرى، چوڭقۇرغا جايلاشقان S سىمان سىنۇس (مېڭە قان تومۇرى) ۋە يۈز نېرۋىسىنىڭ تاشقى يۈزدىكى قىياس ئورنىنى ۋە ئۇلارنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى

1. ئەمچەك ئۆسۈك كىچىك كاتەكچىلىرى S سىمان سىنۇس ۋە يۈز سىزىقچىلىرىنىڭ قىياس رەسىمى (Projection diagram of the mastoid air cells, sigmoid sinus, and facial nerve, 乳突小房, 乙状窦及面神经的投影图)
بۇ رەسىم چېكە سۆڭىكىنىڭ تاشقى يۈزىدە، ئەمچەكسىمان ئۆسۈك كاتەكچىلىرى، S سىمان سىنۇس ۋە يۈز نېرۋىسى قاتارلىق ئىچكى قۇرۇلمىلارنىڭ نىسپىي ئورنىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر قىياس خەرىتىسىدۇر. بۇ قىياس رەسىم قۇلاق ئوپېراتسىيەسى، بولۇپمۇ ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنى ئېچىش ئوپېراتسىيەسى (mastoidectomy) قىلغاندا، دوختۇرلارنىڭ مۇھىم قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنى زەخىملەندۈرۈپ قويۇشتىن ساقلىنىشى ئۈچۈن ھالقىلىق يول كۆرسەتكۈچلۈك رولىنى ئوينايدۇ. S سىمان سىنۇسقا تەگسىلا ئېغىر قاناشنى، يۈز نېرۋىسىنى زەخىملەندۈرسىلا مەڭگۈلۈك يۈز پالەچلىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان بولغاچقا، بۇ ئۈچ قۇرۇلمىنىڭ ئورۇن مۇناسىۋىتىنى ئېنىق بىلىش ئوپېراتسىيە بىخەتەرلىكىنىڭ ئاساسىي كاپالىتىدۇر.

• مەڭز ئۆسۈكى (Zygomatic process of temporal bone, 颧突)
  بۇ چېكە سۆڭىكىنىڭ ئالدىغا قاراپ سوزۇلغان بىر سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، مەڭز سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ مەڭز راۋىقىنى (zygomatic arch) ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ يۈزنىڭ تاشقى كۆرۈنۈشىنى شەكىللەندۈرىدىغان مۇھىم قۇرۇلما بولۇپ، چىشلەش مۇسكۇللىرىنىڭ بىر قىسمى ئۇنىڭغا تۇتىشىدۇ.
• يول ئۈستى ئويمىنى (Suprameatal pit / Henle’s fossa, 道上小凹)
  بۇ تاشقى قۇلاق يولىنىڭ ئېغىزىنىڭ ئۈستى-ئارقا قىسمىغا جايلاشقان كىچىككىنە سۆڭەك ئويمىنىدۇر. ئۇ ئادەتتە ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنى ئېچىش ئوپېراتسىيەسىدە سۆڭەكنى تېشىشنى باشلايدىغان مۇھىم بەلگە نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ، چۈنكى ئۇنىڭ ئاستىدا ئادەتتە ئەمچەكسىمان ئۆسۈك كاۋىكى (mastoid antrum) جايلاشقان بولىدۇ.
• تاشقى قۇلاق ئىشىكى (External acoustic meatus, 外耳门)
  بۇ تاشقى قۇلاق يولىنىڭ سىرتقا ئېچىلغان ئېغىزى بولۇپ، ئاۋاز دولقۇنلىرىنىڭ قۇلاق ئىچىگە كىرىدىغان يولىدۇر. ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى سۆڭەك قۇرۇلمىلىرى ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئورۇننى پەرقلەندۈرۈشتىكى ئاساسىي بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• يول ئۈستى بىسى (Suprameatal spine / Spine of Henle, 道上棘)
  بۇ تاشقى قۇلاق يولى ئېغىزىنىڭ ئۈستى-ئارقا چېتىدىكى كىچىك سۆڭەك تىكىنى بولۇپ، يول ئۈستى ئويمىنىنىڭ ئالدىدا جايلاشقان. بۇمۇ ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ئوپېراتسىيەسىدە بىخەتەر رايوننى بېكىتىشتىكى يەنە بىر مۇھىم بەلگىدۇر، بۇ رايون «Macewen ئۈچبۇلۇڭى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
• يۈز نېرۋا (Facial nerve, 面神经)
  يۈز نېرۋىسى (VII جۈپ باش سۆڭەك نېرۋىسى) يۈز ئىپادىسى مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدىغان ئاساسلىق نېرۋا بولۇپ، ئۇ چېكە سۆڭىكى ئىچىدىكى يۈز نېرۋا قانىلىدىن ئۆتىدۇ. ئۇنىڭ ئەمچەكسىمان ئۆسۈك بۆلىكى تىك تۆۋەنگە قاراپ ماڭىدۇ، ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئاسانلا زەخىملىنىدىغان بولغاچقا، ئالاھىدە قوغداشقا موھتاج.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك (Mastoid process, 乳突)
  بۇ قۇلاق كەينىدىكى كونۇس شەكىللىك، گەۋدىلىك سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، بويۇن مۇسكۇللىرىنىڭ تۇتۇش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئىچى ئەمچەكسىمان ئۆسۈك كاتەكچىلىرى دەپ ئاتىلىدىغان نۇرغۇنلىغان ھاۋا بوشلۇقلىرى بىلەن تولغان.
• ئەمچەك ئۆسۈك كىچىك كاتەكچىلەر \ دالانچىلار (Mastoid air cells, 乳突小房)
  بۇلار ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ئىچىدىكى ئۆز-ئارا تۇتاشقان، ھەسەل ھەرىسىنىڭ ئۇۋىسىغا ئوخشايدىغان كىچىك ھاۋا بوشلۇقلىرىدۇر. ئۇلار ئوتتۇرا قۇلاق ياللۇغى يۇققاندا ئاسانلا يىرىڭلىق ياللۇغلىنىش (mastoiditis) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• S سىمان سىنوس \ كاۋاك (Sigmoid sinus, 乙状窦)
  بۇ مېڭە ئىچىدىكى ۋېنا قېنىنى يىغىپ، ئۇنى بويۇن ئىچكى ۋېناسىغا ئېلىپ بارىدىغان چوڭ بىر ۋېنا قان تومۇرى قانىلىدۇر. ئۇ ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، S ھەرىپى شەكلىدە بولغاچقا شۇنداق ئاتالغان، ئوپېراتسىيەدە ئۇنى تېشىۋەتسە ئېغىر قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئەمچەكسىمان ئۆسۈك رايونىنىڭ ئاناتومىيىسى قۇلاق-بۇرۇن-كېكىردەك بۆلۈمى دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ رايوندىكى ئاساسلىق ئۈچ قۇرۇلما — ئەمچەكسىمان ئۆسۈك كاتەكچىلىرى، S سىمان سىنۇس ۋە يۈز نېرۋىسى — بىر-بىرىگە ئىنتايىن يېقىن جايلاشقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئورۇن مۇناسىۋىتىدە نورمال كىشىلەر ئارىسىدىمۇ مەلۇم دەرىجىدە پەرق مەۋجۇت. مەسىلەن، بەزى كىشىلەردە S سىمان سىنۇس ئالدىغا ۋە يۈزەكى ئورۇنغا جايلاشقان بولۇشى مۇمكىن، بۇنداق ئەھۋالدا ئوپېراتسىيەنىڭ خەتىرى زور دەرىجىدە ئاشىدۇ.

ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ياللۇغى ئوتتۇرا قۇلاق ياللۇغىنىڭ ۋاقتىدا ۋە ئۈنۈملۈك داۋالانماسلىقىدىن كېلىپ چىقىدىغان ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىك بولۇپ، ياللۇغ كاتەكچىلەر ئىچىدىكى سۆڭەك توسۇقلىرىنى يەپ، يىرىڭلىق ئىششىق ھاسىل قىلىدۇ. ئەگەر ياللۇغ داۋاملىق تەرەققىي قىلسا، S سىمان سىنۇسقا تارقىلىپ سىنۇس تومۇر تېمى ياللۇغى ۋە تومۇر ئىچىدە قان ئۇيۇشۇشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى، ياكى مېڭە ئىچىگە تارقىلىپ مېڭە پەردە ياللۇغى، مېڭە يىرىڭلىق ئىششىقى قاتارلىق ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان كېسەللىكلەرنى پەيدا قىلىشى مۇمكىن.

بۇ خىل ئەھۋاللاردا، ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنى ئېچىپ، يىرىڭلىق ماددىلارنى تازىلاش ئوپېراتسىيەسى (mastoidectomy) بىردىنبىر ئۈنۈملۈك داۋالاش ئۇسۇلى ھېسابلىنىدۇ. ئوپېراتسىيە جەريانىدا دوختۇرلار تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا ئالاھىدە دىققەت قىلىشى كېرەك:

• بەلگە نۇقتىلىرىنى توغرا تېپىش: ئوپېراتسىيەنى باشلاشتىن بۇرۇن، يول ئۈستى بىسى ۋە يول ئۈستى ئويمىنىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان Macewen ئۈچبۇلۇڭىنى ئېنىق تېپىپ، بۇ بىخەتەر رايوندىن سۆڭەكنى تېشىشنى باشلاش كېرەك.
• S سىمان سىنۇسنى قوغداش: سۆڭەكنى ئارقا ۋە ئىچكىرىگە قاراپ ئالغاندا، S سىمان سىنۇسنىڭ سىرتىدىكى نېپىز سۆڭەك تەخسىسىنى ساقلاپ قېلىش ياكى ئۇنى ئېھتىياتچانلىق بىلەن ئېلىۋېتىش كېرەك. سىنۇسنىڭ كۆكۈچ رەڭدىكى كۆرۈنۈشى ئۇنىڭ ئورنىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
• يۈز نېرۋىسىدىن ئۆزىنى قاچۇرۇش: يۈز نېرۋىسى ئادەتتە ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ ئالدىنقى-تۆۋەن قىسمىدىن تىك ئۆتىدۇ. ئوپېراتسىيەدە بۇ رايونغا يېقىنلاشقاندا ئىنتايىن ئېھتىياتچان بولۇش، ياكى نېرۋا مونىتورى ئۈسكۈنىسى ئىشلىتىپ ئۇنىڭ ئورنىنى ئېنىقلاپ تۇرۇش زۆرۈر.
• يېرىم ئايلانما نەيچىلەرنى قوغداش: ئىچكىرىگە بەك چوڭقۇرلاپ كەتسە، تەڭپۇڭلۇق ئەزاسى بولغان يېرىم ئايلانما نەيچىلەرنى زەخىملەندۈرۈپ، ئوپېراتسىيەدىن كېيىن باش قېيىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش مۇمكىن.

زامانىۋى تېبابەتتە، ئوپېراتسىيەدىن ئىلگىرى يۇقىرى ئېنىقلىقتىكى كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT) تەكشۈرۈشى ئارقىلىق بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۈچ ئۆلچەملىك ئورۇن مۇناسىۋىتىنى ئېنىق كۆزىتىش ئارقىلىق، ئوپېراتسىيەنىڭ بىخەتەرلىكى ۋە مۇۋەپپەقىيەت نىسبىتى زور دەرىجىدە يۇقىرى كۆتۈرۈلدى. قىسقىسى، بۇ كىچىككىنە رايوندىكى مۇرەككەپ ئاناتومىيىلىك مۇناسىۋەتنى چوڭقۇر چۈشىنىش، ھەم دوختۇرلارنىڭ ماھارىتىنى، ھەم بىمارنىڭ بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈشنىڭ ئاچقۇچىدۇر.