كىكىرتەك مۇسكۇللىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

كىكىرتەك مۇسكۇللىرى: ئاۋاز ۋە نەپەسلىنىشنىڭ مۇھىم قوغدىغۇچىسى

كىكىرتەك، يەنى بوغۇزىمىزدىكى ئاۋاز چىقىرىش ۋە نەپەسلىنىشنى باشقۇرىدىغان ھالقىلىق ئەزا بولۇپ، ئۇنىڭ نورمال خىزمىتى كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشىگە باغلىق. بۇ مۇسكۇللار نەپەس يولىنى ئوچۇق تۇتۇش، ئاۋاز پەردىلىرىنى كونترول قىلىش ئارقىلىق ئاۋازنىڭ يۇقىرى-تۆۋەنلىكىنى ۋە سۈپىتىنى تەڭشەش، ھەمدە يۇتقاندا يېمەكلىكنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش قاتارلىق كۆپ خىل ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ. بۇ مۇسكۇللارنىڭ ئۆزگىچە تۈزۈلۈشى ۋە ئىنچىكە ھەرىكىتى ئىنسانلارنىڭ مۇرەككەپ ئاۋاز سىگناللىرىنى ھاسىل قىلىشىغا ۋە ئۈنۈملۈك نەپەس ئېلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

كىكىرتەك مۇسكۇللىرى ئىچكى ۋە تاشقى مۇسكۇللاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ھەر بىر مۇسكۇل ئۆزىگە خاس ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئالىدۇ. ئۇلار كىكىرتەك كۆمۈرچەكلىرىگە تۇتىشىپ، ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ جىددىيلىكىنى، ئۇزۇنلۇقىنى ۋە ئورنىنى ئۆزگەرتىش ئارقىلىق ئاۋاز ھاسىل قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، بۇ مۇسكۇللار نەپەس ئالغاندا ئاۋاز ئارىلىقىنى كېڭەيتىپ، ھاۋانىڭ راۋان ئۆتۈشىگە شارائىت ھازىرلايدۇ. ئۇلارنىڭ ساغلاملىقى ۋە نورمال خىزمىتى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىز ۋە ساغلاملىقىمىز ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە خىزمىتى

• كىكىرتەك مۇسكۇللىرى (Laryngeal muscles, 喉肌)
  كىكىرتەك مۇسكۇللىرى ئاۋاز چىقىرىش، نەپەسلىنىش ۋە نەپەس يولىنى قوغداشتا ھالقىلىق رول ئوينايدىغان مۇسكۇللار توپلىمىدۇر. بۇ مۇسكۇللار ئىچكى ۋە تاشقى دەپ ئىككى چوڭ تۈرگە ئايرىلىدۇ، ئۇلار كىكىرتەكنىڭ ھەرىكىتىنى ۋە ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ ھالىتىنى كونترول قىلىدۇ. ئىچكى مۇسكۇللار ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ جىددىيلىكىنى ۋە ئورنىنى بىۋاسىتە تەڭشەپ، ئاۋازنىڭ شەكىللىنىشىگە جاۋاب بېرىدۇ. تاشقى مۇسكۇللار بولسا پۈتكۈل كىكىرتەكنى يۇقىرى-تۆۋەن ھەرىكەتلەندۈرۈش ئارقىلىق يۇتۇش ۋە ئاۋاز چىقىرىش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.
• كىكىرتەك قاپقىقى (Epiglottis, 会厌)
  كىكىرتەك قاپقىقى كىكىرتەكنىڭ كىرىش ئېغىزىغا جايلاشقان يوپۇرماق شەكىللىك كۆمۈرچەك قۇرۇلمىسىدۇر. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى يۇتقاندا نەپەس يولىنى ئاپتوماتىك يېپىپ، يېمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ كانايغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتۇر.
• قالقان تىل سۆڭەك سىرتقى تارىمۇشى (Lateral thyrohyoid ligament, 甲状舌骨外侧韧带)
  بۇ تارىمۇش قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يۇقىرىقى مۈڭگۈزىنى تىل سۆڭىكىنىڭ چوڭ مۈڭگۈزىگە تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ كىكىرتەكنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلاشقا ۋە يۇتقاندا كىكىرتەكنىڭ ماس ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
• قوشۇق قاپقاق مۇسكۇلى (Aryepiglottic muscle, 杓会厌肌)
  بۇ مۇسكۇل قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكتىن باشلىنىپ، كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ يان تەرىپىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ قىسقार्غاندا كىكىرتەكنىڭ كىرىش ئېغىزىنى تارايتىپ، يۇتۇش جەريانىدا نەپەس يولىنى قوغداشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قوشۇق قىيپاش مۇسكۇلى (Oblique arytenoid muscle, 杓斜肌)
  بۇ مۇسكۇللار بىر جۈپ بولۇپ، بىر قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ مۇسكۇللۇق ئۆسۈكىدىن قارشى تەرەپتىكى قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ چوققىسىغا قىيپاش تۇتىشىدۇ. ئۇلار قىسقार्غاندا قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكلەرنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇپ، ئاۋاز ئارىلىقىنىڭ ئارقا قىسمىنى تاقاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قوشۇق توغرا مۇسكۇلى (Transverse arytenoid muscle, 杓横肌)
  بۇ تاق مۇسكۇل ئىككى قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئارقا يۈزىنى توغرىسىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ قىسقارغاندا قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكلەرنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇش ئارقىلىق ئاۋاز پەردىلىرىنى تاقايدۇ.
• ھالقا-قوشۇق ئارقا مۇسكۇلى (Posterior cricoarytenoid muscle, 环杓后肌)
  بۇ مۇسكۇل ئاۋاز پەردىلىرىنى ئاچىدىغان بىردىنبىر مۇھىم مۇسكۇل ھېسابلىنىدۇ. ئۇ قىسقارغاندا قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى تاشقىرىغا ئايلاندۇرۇپ، ئاۋاز ئارىلىقىنى كېڭەيتىدۇ ۋە نەپەس ئېلىش ئۈچۈن يول ئېچىپ بېرىدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسى (Lamina of cricoid cartilage, 环状软骨板)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ كەڭ ۋە تەكشى كەلگەن ئارقا قىسمى بولۇپ، ھالقا-قوشۇق ئارقا مۇسكۇلى قاتارلىق مۇھىم مۇسكۇللارنىڭ تۇتاشقان ئورنى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ كىكىرتەكنىڭ ئارقا تېمىغا پۇختا تىرەكلىك رولىنى ئوينايدۇ.
• پەردىلىك تام (Membranous wall, 膜壁)
  بۇ كاناينىڭ ئارقا تېمىنى تەشكىل قىلىدىغان يۇمشاق توقۇلما بولۇپ، ئاساسلىقى سىلىق مۇسكۇل ۋە بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىدىن تۈزۈلگەن. ئۇ قىزىلئۆڭگەچتىكى يېمەكلىكنىڭ ئۆتۈشىگە ماسلىشىپ، كاناينىڭ دىئامېتىرىنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ.
• يۇقىرىقى مۈڭگۈز (Superior horn of thyroid cartilage, 上角)
  بۇ قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئارقا گىرۋىكىدىن يۇقىرىغا قاراپ سوزۇلغان بىر جۈپ ئۆسۈك بولۇپ، ئۇ تىل سۆڭىكىگە تارىمۇش ئارقىلىق تۇتىشىدۇ. ئۇ كىكىرتەكنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا ۋە ھەرىكىتىنى قوللاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قالقان تىل سۆڭەك پەردىسى (Thyrohyoid membrane, 甲状舌骨膜)
  بۇ پەردە قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يۇقىرىقى گىرۋىكىنى تىل سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان كەڭ، تالالىق توقۇلما. ئۇ كىكىرتەكنى تىل سۆڭىكىگە ئېسىپ، يۇتقاندا ماس ھەرىكەتلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• تىل سۆڭەك (Hyoid bone, 舌骨)
  تىل سۆڭىكى بوينىمىزنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىغا جايلاشقان، باشقا سۆڭەكلەر بىلەن بىۋاسىتە بوغۇم ھاسىل قىلمايدىغان ئۆزگىچە سۆڭەك. ئۇ تىل ۋە كىكىرتەكنىڭ ھەرىكىتىنى قوللايدىغان نۇرغۇن مۇسكۇللارنىڭ تۇتاشقان نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• تىل سۆڭەك قاپقاق (Hyoepiglottic ligament, 舌骨会厌韧带)
  بۇ تارىمۇش كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ ئالدى يۈزىنى تىل سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىشقا ياردەم بېرىپ، يۇتۇش جەريانىدا ئۇنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• قالقان كىكىرتەك قاپقىغى (Thyroepiglottic muscle, 甲状会厌肌)
  بۇ مۇسكۇل قالقانسىمان كۆمۈرچەكتىن باشلىنىپ، كىكىرتەك قاپقىقىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ قىسقارغاندا كىكىرتەكنىڭ كىرىش ئېغىزىنى كېڭەيتىشكە ياردەم بېرىدۇ.
• قالقانسىمان كۆمۈرچەك (Thyroid cartilage, 甲状软骨)
  بۇ كىكىرتەكتىكى ئەڭ چوڭ كۆمۈرچەك بولۇپ، ئالدى تەرەپتە «ئادەم بوغىزى» دەپ ئاتىلىدىغان بۆرتمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى ئاۋاز پەردىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىچكى قۇرۇلمىلارنى قوغداش ۋە مۇسكۇللارغا تۇتاشما يۈزى بىلەن تەمىنلەشتۇر.
• چاسا شەكىللىك پەردە (Quadrangular membrane, 方形膜)
  بۇ پەردە كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ يان تەرىپىدىن قوشۇقسىمان كۆمۈرچەككىچە سوزۇلغان بولۇپ، كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ يان تېمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ يالغان ئاۋاز پەردىسىنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.
• قالقان قوشۇق مۇسكۇلى (Thyroarytenoid muscle, 甲杓肌)
  بۇ مۇسكۇل ئاۋاز پەردىسىنىڭ ئاساسلىق گەۋدىسىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ قىسقارغاندا ئاۋاز پەردىلىرىنى بوشىتىپ ۋە قىسقارتىپ، ئاۋازنىڭ تۆۋەنلىشىگە سەۋەبچى بولىدۇ.
• ھالقا قوشۇق يان مۇسكۇلى (Lateral cricoarytenoid muscle, 环杓侧肌)
  بۇ مۇسكۇل ئاۋاز پەردىلىرىنى تاقاشتىكى ئاساسلىق مۇسكۇللارنىڭ بىرى. ئۇ قىسقارغاندا قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى ئىچكىرىگە ئايلاندۇرۇپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرىدۇ ۋە ئاۋاز ھاسىل قىلىشقا شارائىت ھازىرلايدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك (Cricoid cartilage, 环状软骨)
  بۇ كىكىرتەكنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدىغان، كاناينى تولۇق ئوراپ تۇرىدىغان بىردىنبىر ئۈزۈك شەكىللىك كۆمۈرچەك. ئۇ كىكىرتەكنىڭ پۇختا قۇرۇلمىسىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• كاناي كۆمۈرچىكى (Tracheal cartilage, 气管软骨)
  بۇ C ھەرىپى شەكىللىك كۆمۈرچەكلەر كاناينىڭ ئوچۇق ھالەتتە تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. ئۇلار ھاۋا ئېقىمىنىڭ توسالغۇسىز ئۆتۈشىنى ۋە نەپەس يولىنىڭ راۋانلىقىنى ساقلايدۇ.

كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ ساغلاملىقى ۋە ئۇنى ئاسراش

كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي سالامەتلىكىمىز، بولۇپمۇ ئاۋازىمىز ۋە نەپەسلىنىشىمىز ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ مۇسكۇللار زىيادە ئىشلىتىلگەندە، يۇقۇملانغاندا ياكى باشقا سەۋەبلەردىن زەخىمگە ئۇچرىغاندا، ئاۋاز پۈتۈپ قېلىش، ئاۋاز خىرىلداپ قېلىش، يۇتۇشتا قىيىنچىلىق ھىس قىلىش ياكى نەپەس ئېلىشتا قىيىنچىلىق قاتارلىق ئالامەتلەر پەيدا بولىدۇ. شۇڭا، كۈندىلىك تۇرمۇشتا كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنى ئاسراشقا ئەھمىيەت بېرىشىمىز كېرەك.

كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنى ئاسراش ئۈچۈن تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا دىققەت قىلىش كېرەك:

• سۇنى يېتەرلىك ئىچىش: يېتەرلىك سۇ ئىچىش ئاۋاز پەردىلىرىنىڭ نەملىكىنى ساقلاپ، ئۇلارنىڭ راۋان تەۋرىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
• ئاۋازنى توغرا ئىشلىتىش: يۇقىرى ئاۋازدا ۋارقىراش ياكى ئۇزۇن ۋاقىت سۆزلەشتىن ساقلىنىش كېرەك. ئاۋازىڭىز ھارغاندا ۋاقتىدا ئارام ئالدۇرۇش ئىنتايىن مۇھىم.
• زىيانلىق ئادەتلەردىن يىراق تۇرۇش: تاماكا چېكىش ۋە ھاراق ئىچىش كىكىرتەك ۋە ئاۋاز پەردىلىرىگە بىۋاسىتە زىيان يەتكۈزىدۇ. بۇ خىل ئادەتلەردىن ۋاز كېچىش كىكىرتەك ساغلاملىقى ئۈچۈن پايدىلىق.
• توغرا نەپەس ئېلىش: چوڭقۇر ۋە قورساق بىلەن نەپەس ئېلىش ئاۋاز چىقارغاندا كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ بېسىمىنى يېنىكلىتىدۇ.
• ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش: يېتەرلىك ئۇخلاش، مۇۋاپىق چېنىقىش ۋە تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش بەدەننىڭ ئومۇمىي ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرۇپ، كىكىرتەكنىڭ يۇقۇملىنىش خەۋپىنى ئازايتىدۇ.

قىسقىسى، كىكىرتەك مۇسكۇللىرى ئىنسانلارنىڭ ئالاقە قىلىشى ۋە ھاياتلىق پائالىيىتى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان بىر قىسىم. ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش ۋە ئۇلارنى ئاكتىپلىق بىلەن ئاسراش ئارقىلىق، بىز ساغلام ئاۋاز ۋە راۋان نەپەسلىنىشكە ئىگە بولالايمىز. ئەگەر ئاۋازىڭىزدا ياكى يۇتۇشتا ئۇزۇن مۇددەتلىك مەسىلە كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي دىئاگنوز ۋە داۋالاشقا ئېرىشىش كېرەك.