كۆز تىگى تەكشۈرۈش ئەينىكىدە كۆرۈنگەن تۈزۈلۈشلەر

كۆز تىگىنى تەكشۈرۈش، يەنى ئوپتالموسكوپىيە، كۆز كېسەللىكلىرى دىئاگنوزىدىكى ئەڭ مۇھىم ۋە ئاساسلىق تەكشۈرۈش ۋاسىتىلىرىنىڭ بىرى. ئۇ دوختۇرلارغا كۆزنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى كۆرۈش تورلۇق پەردىسى، كۆرۈش نېرۋا تەخسىسى ۋە قان تومۇرلارنىڭ ھالىتىنى بىۋاسىتە كۆزىتىش پۇرسىتى بېرىدۇ. بۇ تەكشۈرۈش ئارقىلىق پەقەت كۆز كېسەللىكلىرىنىلا ئەمەس، بەلكى دىئابېت، يۇقىرى قان بېسىمى، نېرۋا سىستېمىسى كېسەللىكلىرى قاتارلىق پۈتۈن بەدەن خاراكتېرلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالامەتلىرىنىمۇ بالدۇر بايقاش مۇمكىن. شۇڭا، كۆز تىگىنىنى «بەدەن ساغلاملىقىنىڭ كۆزنىكى» دېيىشكە بولىدۇ.

بۇ ماقالىدە، كۆز تىگىنى تەكشۈرۈش ئەينىكى ئارقىلىق كۆرۈنىدىغان ھەر بىر مۇھىم ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشنى رەسىمگە بىرلەشتۈرۈپ تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلىرىنى شۇنداقلا ئۇلارنىڭ فىزىئولوگىيەلىك فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى چۈشەندۈرۈش ئارقىلىق، سىزنىڭ كۆزنىڭ نازۇك ۋە مۇرەككەپ دۇنياسىنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنىشىڭىزگە ياردەم قىلىمىز.

كۆز تىگى تەكشۈرۈش ئەينىكىدە كۆرۈنگەن تۈزۈلۈشلەر
(Structures seen under an ophthalmoscope, 眼底镜下所见结构)

بۇ ئاتالغۇ كۆزنىڭ ئارقا قىسمىدا، ئوپتالموسكوپ ئارقىلىق كۆزىتىشكە بولىدىغان بارلىق ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئومۇمىي نامىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ تۈزۈلۈشلەر ئاساسلىقى كۆرۈش تورلۇق پەردىسى، كۆرۈش نېرۋا تەخسىسى، سېرىق داغ، مەركىزىي ئويمان ۋە تورلۇق پەردىدىكى كىچىك ئارتېرىيە ۋە ۋېنالارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ رەڭگى، شەكلى، چوڭ-كىچىكلىكى ۋە ساغلاملىق ھالىتى ھەر خىل كۆز كېسەللىكلىرى ۋە سىستېمىلىق كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇشنىڭ بىۋاسىتە ئاساسى ھېسابلىنىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ تۈزۈلۈشلەرنى توغرا پەرقلەندۈرۈش ۋە باھالاش كۆز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كۆز تىگى ئاساسلىق تۈزۈلۈشلەر

• كۆرۈش تورلۇق پەردە چېكە تەرەپ ئۈستى كىچىك ئارتېرىيە (Superior temporal retinal arteriole, 视网膜颞侧上小动脉)
  بۇ قان تومۇر كۆرۈش نېرۋا تەخسىسىدىن شاخلىنىپ، كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ ئۈستى چېكە قىسمىنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ ساغلاملىقى بۇ رايوندىكى كۆرۈش ئىقتىدارىنىڭ نورمال بولۇشى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە چېكە تەرەپ ئۈستى كىچىك ۋىناسى (Superior temporal retinal venule, 视网膜颞侧上小静脉)
  بۇ تومۇر كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ ئۈستى چېكە قىسمىدىكى مېتابولىزم قалدۇقلىرى ۋە كاربون تۆت ئوكسىدنى يىغىپ، كۆرۈش نېرۋا تەخسىسىگە قايتۇرىدۇ. ئۇنىڭ دىئامېتىرى ئارتېرىيەگە قارىغاندا سەل كەڭرەك بولىدۇ.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە بۇرۇن تەرەپ ئۈستى كىچىك ئارتېرىيىسى (Superior nasal retinal arteriole, 视网膜鼻侧上小动脉)
  بۇ كىچىك ئارتېرىيە كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ بۇرۇن تەرەپ ئۈستى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. يۇقىرى قان بېسىمى كېسەللىكىدە بۇ قان تومۇرلاردا تارىيىش ياكى قېتىشىش كۆرۈلۈشى مۇمكىن.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە بۇرۇن تەرەپ ئۈستى كىچىك ۋىناسى (Superior nasal retinal venule, 视网膜鼻侧上小静脉)
  بۇ كىچىك ۋېنا تورلۇق پەردىنىڭ بۇرۇن تەرەپ ئۈستى رايونىدىكى قاندىن تازىلاش رولىنى ئوينايدۇ. قان تومۇرلارنىڭ كېسىشىش نۇقتىسىدىكى ئۆزگىرىشلەر قان بېسىمىنىڭ ھالىتىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ.
• كۆرۈش نېرۋا تەخسىسى (Optic disc, 视神经盘)
  بۇ كۆرۈش نېرۋىسىنىڭ كۆز شارىغا كىرىدىغان جايى بولۇپ، «سوقۇر نۇقتا» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، چۈنكى بۇ يەردە كۆرۈش ھۈجەيرىلىرى يوق. ئۇنىڭ رەڭگى، چېگرىسى ۋە ئىچىدىكى فىزىئولوگىيىلىك ئويمانلىق (cup-to-disc ratio) گلاۋكوماغا دىئاگنوز قويۇشتىكى مۇھىم ئۆلچەم.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە بۇرۇن تەرەپ ئاستى كىچىك ۋىناسى (Inferior nasal retinal venule, 视网膜鼻侧下小静脉)
  بۇ قان تومۇر كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ بۇرۇن تەرەپ ئاستىنقى قىسمىدىكى مېتابولىزم مەھسۇلاتلىرىنى يىغىپ ئېلىپ كېتىدۇ. دىئابېتلىق كۆز كېسەللىكىدە بۇ تومۇرلاردا كېڭىيىش ياكى قان سىرغىپ چىقىش ئەھۋاللىرى كۆرۈلىدۇ.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە بۇرۇن ئاستى كىچىك ئارتېرىيىسى (Inferior nasal retinal arteriole, 视网膜鼻侧下小动脉)
  بۇ كىچىك ئارتېرىيە تورلۇق پەردىنىڭ بۇرۇن تەرەپ ئاستىنقى قىسمىنى ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ ساغلاملىقى كۆرۈش مەيدانىنىڭ بۇ قىسمىنىڭ نورماللىقى ئۈچۈن زۆرۈر.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە چېكە تەرەپ ئاستى كىچىك ئارتېرىيىسى (Inferior temporal retinal arteriole, 视网膜颞侧下小动脉)
  بۇ تومۇر تورلۇق پەردىنىڭ چېكە تەرەپ ئاستىنقى قىسمىغا قان يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق يول ھېسابلىنىدۇ. قان تومۇر تىقىلمىسى يۈز بەرگەندە، بۇ رايوندا كۆرۈش ئىقتىدارىنىڭ يوقىلىشى كېلىپ چىقىدۇ.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە چېكە تەرەپ ئاستى كىچىك ۋىناسى (Inferior temporal retinal venule, 视网膜颞侧下小静脉)
  بۇ ۋېنا تورلۇق پەردىنىڭ چېكە تەرەپ ئاستىنقى قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، كۆرۈش نېرۋا تەخسىسىگە قايتۇرىدۇ. ئۇنىڭ توسۇلۇپ قېلىشى شۇ رايوندا قان يىغىلىپ قېلىش ۋە كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ ئىششىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• سېرىق داغ ئاستى كىچىك ۋىناسى (Inferior macular venule, 黄斑下小静脉)
  بۇ كىچىك ۋېنا سېرىق داغ رايونىنىڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى قاننى قايتۇرۇشقا مەسئۇل. سېرىق داغ رايونىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ناھايىتى نازۇك بولغاچقا، بۇ تومۇرلارنىڭ ساغلاملىقى ئىنتايىن مۇھىم.
• سېرىق داغ ئاستى كىچىك ئارتېرىيىسى (Inferior macular arteriole, 黄斑下小动脉)
  بۇ كىچىك ئارتېرىيە سېرىق داغنىڭ ئاستىنقى قىسمىنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ رايوندىكى قان تەمىنلەشنىڭ يېتەرلىك بولۇشى ئىنچىكە كۆرۈش ئىقتىدارىنىڭ ئاساسى.
• مەركىزى ئويمان (Fovea centralis, 中央凹)
  بۇ سېرىق داغنىڭ مەركىزىدىكى كىچىككىنە ئويمان بولۇپ، كۆرۈش ھۈجەيرىلىرى ئەڭ زىچ تارقالغان جاي. ئۇ ئەڭ ئېنىق، ئەڭ نازۇك مەركىزىي كۆرۈش ئىقتىدارىغا (مەسىلەن، ئوقۇش، يۈز تونۇش) مەسئۇل.
• سېرىق داغ (Macula, 黄斑)
  بۇ كۆرۈش تورلۇق پەردىسىنىڭ مەركىزى قىسمى بولۇپ، رەڭلەرنى پەرقلەندۈرۈش ۋە ئېنىق كۆرۈش ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدۇ. ياشقا مۇناسىۋەتلىك سېرىق داغ ئۆزگىرىشى (AMD) كېسەللىكى بىۋاسىتە مۇشۇ رايونغا تەسىر كۆرسىتىدۇ.
• سېرىق داغ ئۈستى كىچىك ئارتېرىيىسى (Superior macular arteriole, 黄斑上小动脉)
  بۇ قان تومۇر سېرىق داغنىڭ ئۈستى قىسمىغا ئوكسىگېنلىق قان يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. سېرىق داغ رايونىنىڭ ئىنچىكە قان تومۇر تورى ئۇنىڭ يۇقىرى مېتابولىزم ئېھتىياجىنى قاندۇرىدۇ.
• سېرىق داغ ئۈستى كىچىك ۋىناسى (Superior macular venule, 黄斑上小静脉)
  بۇ كىچىك ۋېنا سېرىق داغنىڭ ئۈستى قىسمىدىكى قاننى قايتۇرۇشقا مەسئۇل. ئۇنىڭ ساغلاملىقى سېرىق داغ ئىششىقى قاتارلىق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

كۆز تىگىنى تەكشۈرۈشنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە ساغلاملىق تەۋسىيەسى

كۆز تىگىنى تەكشۈرۈشى ئاددىي، ئازاپسىز، ئەمما ئىنتايىن قىممەتلىك دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇلىدۇر. ئۇنىڭ ئارقىلىق دوختۇرلار كۆزنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى بىۋاسىتە كۆزىتىپ، نۇرغۇن كېسەللىكلەرنى دەسلەپكى باسقۇچىدىلا بايقاپ چىقالايدۇ. مەسىلەن، كۆرۈش نېرۋا تەخسىسىنىڭ رەڭگى ۋە شەكلىدىكى ئۆزگىرىشلەر گلاۋكوما ياكى نېرۋا ياللۇغىنى كۆرسىتىپ بېرىشى مۇمكىن. قان تومۇرلارنىڭ كەڭرىلىكى، ئەگرى-بۈگرىلىكى ياكى قاناش ئالامەتلىرى دىئابېت ۋە يۇقىرى قان بېسىمىنىڭ كۆزگە بولغان تەسىرىنى ئاشكارىلايدۇ. سېرىق داغ رايونىدىكى پىگمېنت چۆكمىسى ياكى يېڭى قان تومۇرلارنىڭ پەيدا بولۇشى ياشقا مۇناسىۋەتلىك سېرىق داغ ئۆزگىرىشى (AMD) نىڭ ئېنىق بەلگىسىدۇر.

بۇ تەكشۈرۈش كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ تۆۋەنلىشى، كۆز ئالدىدا قارا سايە ئۇچۇپ يۈرۈش، كۆرۈش مەيدانىنىڭ تارىيىشى قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلگەندە چوقۇم ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك. شۇنداقلا، ھېچقانداق ئالامەت بولمىسىمۇ، 40 ياشتىن ئاشقان كىشىلەر، بولۇپمۇ دىئابېت، يۇقىرى قان بېسىمى بار ياكى ئائىلىسىدە گلاۋكوما تارىخى بار كىشىلەر قەرەللىك ھالدا كۆز تىگىنىنى تەكشۈرتۈپ تۇرۇشى كېرەك.

ساغلام كۆز تىگىنىنى ساقلاش ئۈچۈن بىر قانچە مۇھىم نۇقتىلار بار:

• قان بېسىمى ۋە قان قەنتىنى كونترول قىلىش: يۇقىرى قان بېسىمى ۋە دىئابېت كۆرۈش تورلۇق پەردىسىدىكى قان تومۇرلارغا ئەڭ ئاسان زىيان سالىدىغان ئامىللار.
• تاماكا تاشلاش: تاماكا چېكىش سېرىق داغ ئۆزگىرىشى ۋە كاتاراکت خەۋپىنى كۆرۈنەرلىك ئاشۇرىدۇ.
• كۆزنى ئۇلترا بىنەپشە نۇردىن قوغداش: سىرتتا ئاپتاپ كۆزئەينىكى تاقاش كۆز تىگىنىنىڭ زىيانغا ئۇچرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• ساغلام يېمەك-ئىچمەك: يېشىل كۆكتات، مېۋە-چېۋە ۋە ئومىگا-3 ياغ كىسلاتاسى مول بولغان يېمەكلىكلەر كۆز ساغلاملىقىغا پايدىلىق.