ئوڭ كۆز چاناق پاسىلى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئوڭ كۆز چاناق پاسىلى: قۇرۇلمىسى، فۇنكسىيەسى ۋە كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئىنساننىڭ كۆزى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلار ئىنتايىن نازۇك ۋە مۇرەككەپ بولۇپ، كۆرۈش فۇنكسىيەسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش بىلەن بىرگە، كۆز ئالمىسىنى تاشقى مۇھىتنىڭ زەخىملىرىدىن قوغداش رولىنى ئوينايدۇ. بۇ قوغداش سىستېمىسى ئىچىدە، چاناق پاسىلى (Orbital septum) كۆز قاپىقى بىلەن كۆز چانىقىنىڭ ئىچكى قىسمىنى ئايرىپ تۇرىدىغان مۇھىم بىر توسۇق ھېسابلىنىدۇ. ئۇ نېپىز ئەمما پۇختا تالالىق پەردە بولۇپ، كۆز چانىقى ئىچىدىكى ياغ ۋە باشقا توقۇلمىلارنىڭ ئالدىغا چىقىپ قېلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ ھەمدە يۈزەكى يۇقۇملىنىشلارنىڭ كۆز چانىقىنىڭ چوڭقۇر قىسمىغا تارقىلىشىنى توسىدۇ.

بۇ ماقالىدە، ئوڭ كۆزنىڭ ئاناتومىيەلىك رەسىمى ئارقىلىق چاناق پاسىلى ۋە ئۇنىڭغا يانداش بولغان مۇھىم قۇرۇلمىلارنى، جۈملىدىن قاپاق پىلاستىنكىلىرى، تارىمۇشلار، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى ۋە فۇنكسىيەلىك رولىنى چۈشىنىش، كۆز قاپىقىغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى توغرا دىئاگنوز قىلىش، داۋالاش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىشتا ئىنتايىن زور ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئوڭ كۆز چاناق پاسىلى (Right Orbital Septum, 右眼眶隔)

چاناق پاسىلى كۆز چانىقى سۆڭەك پەردىسىنىڭ ئالدىنقى گىرۋىكىدىن باشلىنىپ، قاپاقلارغا قاراپ سوزۇلغان نېپىز، كۆپ قەۋەتلىك تالالىق پەردىدۇر. ئۇ يۇقىرىقى قاپاقتا قاپاق كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلىنىڭ كېڭەيمىسىگە، ئاستى قاپاقتا بولسا ئاستى قاپاق قايتۇرغۇچى مۇسكۇلىغا بىرىكىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى كۆز چانىقى ئىچىدىكى ياغلارنى (orbital fat) ئۆز ئورنىدا تۇتۇپ، ئۇلارنىڭ تېرە ئاستىغا چىقىپ قېلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، شۇنداقلا يۈزەكى يۇقۇملىنىشلارنىڭ (مەسىلەن، قاپاق ياللۇغى) كۆز چانىقىنىڭ چوڭقۇر قىسمىغا كىرىپ، تېخىمۇ ئېغىر بولغان كۆز چانىقى ياللۇغىنى (orbital cellulitis) كەلتۈرۈپ چىقىرىشىنى توسۇشتىن ئىبارەت. ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ، چاناق پاسىلى بوشىشىپ قېلىشى مۇمكىن، بۇ كۆز ئاستىدا خالتىسىمان ئىششىق (كۆز خالتىسى) پەيدا بولۇشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبلىرىنىڭ بىرىدۇر.

• غالتەك ئۈستى ئارتېرىيىسى (Supratrochlear artery, 滑车上动脉)
  كۆز ئارتېرىيەسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، پېشانىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى تېرە ۋە مۇسكۇللارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ چاناق پاسىلىنى تېشىپ ئۆتۈپ، يۈزەكى قەۋەتكە چىقىدۇ.
• غالتەك ئۈستى نېرۋا (Supratrochlear nerve, 滑车上神经)
  ئۈچ شاخلىق نېرۋىنىڭ كۆز شاخچىسىدىن كەلگەن بولۇپ، پېشانىنىڭ ئىچكى تەرىپى ۋە يۇقىرىقى قاپاقنىڭ تېرىسىگە سېزىم تارقىتىدۇ. ئۇمۇ چاناق پاسىلىدىن ئۆتىدىغان مۇھىم قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى.
• يۇقارىقى قاپاق پىلاستىنكىسى (Superior tarsal plate, 上眼睑板)
  يۇقىرىقى قاپاققا شەكىل ۋە پۇختىلىق بېرىپ تۇرىدىغان زىچ بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىدىن ياسالغان «سۆڭەكچە». ئۇنىڭ ئىچىدە قاپاق مېيى بەزلىرى (Meibomian glands) جايلاشقان.
• غالتەك ئاستى نېرۋىسى (Infratrochlear nerve, 滑车下神经)
  كۆز نېرۋىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، ئىچكى كۆز بۇلۇڭى، ياش خالتىسى ۋە بۇرۇننىڭ يان تەرىپىدىكى تېرىلەرنىڭ سېزىمىگە مەسئۇل. ئۇ غالتەكنىڭ ئاستىدىن ئۆتىدۇ.
• ياش خالتىسى (Lacrimal sac, 泪囊)
  ياش يولى سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، كۆزدىن ئېقىپ چىققان ياشنى يىغىپ، بۇرۇن-ياش نەيچىسى ئارقىلىق بۇرۇن بوشلۇقىغا ئۆتكۈزىدۇ. ئۇ قاپاق ئىچكى تەرەپ تارىمۇشىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان.
• قاپاق ئىچكى تەرەپ بىرلەشمىسى (Medial canthus, 睑内侧联合)
  يۇقىرىقى ۋە ئاستى قاپاقلارنىڭ ئىچكى تەرەپتە ئۇچراشقان بۇلۇڭى. بۇ يەردە ياش كۆلچىكى ۋە ياش نۇقتىلىرى قاتارلىق قۇرۇلمىلار بار.
• قاپاق ئىچكى تەرەپ تارىمۇشى (Medial palpebral ligament, 睑内侧韧带)
  قاپاق پىلاستىنكىلىرىنى كۆز چانىقىنىڭ ئىچكى تەرەپ سۆڭەك تېمىغا مەھكەم بېكىتىپ تۇرىدىغان پۇختا تارىمۇش. ئۇ قاپاقلارنىڭ ئىچكى بۇلۇڭىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• قاپاق يوچۇقى (Palpebral fissure, 睑裂)
  يۇقىرىقى ۋە ئاستى قاپاقلارنىڭ گىرۋەكلىرى ئارىسىدىكى ئېچىق بوشلۇق. بۇ يوچۇق ئارقىلىق كۆز ئالمىسىنىڭ ئالدى قىسمى كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ.
• ئاستى قاپاق پلاستىنكىسى (Inferior tarsal plate, 下眼睑板)
  ئاستى قاپاققا قۇرۇلمىلىق تىرەك بولىدىغان، يۇقىرىقى قاپاق پىلاستىنكىسىغا قارىغاندا كىچىكرەك بولغان زىچ توقۇلما. ئۇمۇ قاپاقلارنىڭ نورمال شەكلىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• چاناق پاسىلى (Orbital septum, 眶隔)
  كۆز چانىقىنىڭ گىرۋىكىدىن باشلىنىپ، قاپاق پىلاستىنكىلىرىغا تۇتىشىدىغان نېپىز تالالىق پەردە. ئۇ كۆز چانىقىنىڭ ئىچىدىكى توقۇلمىلارنى قاپاق توقۇلمىلىرىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ.
• قاپاق سىرتقى تەرەپ تارىمۇشى (Lateral palpebral ligament, 眼睑外侧韧带)
  قاپاق پىلاستىنكىلىرىنى كۆز چانىقىنىڭ سىرتقى تەرەپ سۆڭەك تېمىغا بېكىتىپ تۇرىدىغان تارىمۇش. ئۇ قاپاقلارنىڭ سىرتقى بۇلۇڭىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• قاپاق سىرتقى تەرەپ بىرلەشمىسى (Lateral canthus, 睑外侧联合)
  يۇقىرىقى ۋە ئاستى قاپاقلارنىڭ سىرتقى تەرەپتە ئۇچراشقان بۇلۇڭى. ئۇ ئىچكى بۇلۇڭغا قارىغاندا ئۆتكۈررەك بولىدۇ.
• چاناق ئۈستى ئارتېرىيىسى (Supraorbital artery, 眶上动脉)
  كۆز ئارتېرىيەسىنىڭ غالتەك ئۈستى ئارتېرىيەسىگە قارىغاندا چوڭراق بىر شاخچىسى. ئۇ پېشانە ۋە باش تېرىسىنىڭ كۆپ قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• چاناق ئۈستى نېرۋىسى (Supraorbital nerve, 眶上神经)
  ئۈچ شاخلىق نېرۋىنىڭ كۆز شاخچىسىدىن كەلگەن ئاساسلىق سېزىم نېرۋىسى. ئۇ پېشانە، باش تېپىسى ۋە يۇقىرىقى قاپاقنىڭ سېزىمىگە مەسئۇل.

چاناق پاسىلى ۋە ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلارنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

چاناق پاسىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلار كۆز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ۋە پلاستىك ئوپېراتسىيە دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم كىلىنىكىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە ئورنىنى توغرا چۈشىنىش نۇرغۇن كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ.

بىرىنچىدىن، چاناق پاسىلى يۇقۇملىنىشنى پەرقلەندۈرۈشتىكى ئاچقۇچلۇق بەلگە. كۆز قاپىقى يۇقۇملانغاندا، ئەگەر ياللۇغ چاناق پاسىلىنىڭ ئالدىدا بولسا، بۇ «پاسىل ئالدى ياللۇغى» (preseptal cellulitis) دەپ ئاتىلىدۇ، بۇ ئەھۋال نىسبەتەن يېنىك بولۇپ، ئادەتتە دورا بىلەن داۋالىغىلى بولىدۇ. ئەگەر يۇقۇملىنىش چاناق پاسىلىنى بۆسۈپ ئۆتۈپ، كۆز چانىقىنىڭ ئىچىگە كىرسە، بۇ «چاناق ياللۇغى» (orbital cellulitis) دەپ ئاتىلىدۇ، بۇ كۆرۈش قۇۋۋىتىگە، ھەتتا ھاياتقا تەھدىت ئېلىپ كېلىدىغان جىددىي ئەھۋال بولۇپ، دەرھال دوختۇرخانىدا داۋالىنىشنى تەلەپ قىلىدۇ.

ئىككىنچىدىن، كۆز قاپىقى گۈزەللەشتۈرۈش ئوپېراتسىيەسى (blepharoplasty) دە چاناق پاسىلى مۇھىم رول ئوينايدۇ. كۆز خالتىسىنى ئېلىۋېتىش ئوپېراتسىيەسىدە، دوختۇر ئادەتتە چاناق پاسىلىنى ئېچىپ، ئۇنىڭ ئارقىسىدىكى ئارتۇقچە ياغلارنى ئېلىۋېتىدۇ ياكى ئورنىنى ئۆزگەرتىدۇ. بۇ جەرياندا چاناق پاسىلىنى توغرا پەرقلەندۈرۈش ۋە بىر تەرەپ قىلىش، ئوپېراتسىيەدىن كېيىنكى ئۈنۈم ۋە ئەگەشمە كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئۈچىنچىدىن، كۆز ئەتراپىدىكى زەخىملىنىشلەردە، بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ پۈتۈنلۈكىنى باھالاش مۇھىم.

• تارىمۇشلارنىڭ زەخىملىنىشى: قاپاقنىڭ ئىچكى ياكى سىرتقى تەرەپ تارىمۇشلىرى ئۈزۈلۈپ كەتسە، قاپاقنىڭ نورمال ئورنى ئۆزگىرىپ، ياش ئېقىش ياكى كۆزنى تولۇق يۇمماسلىق قاتارلىق ئەھۋاللار كېلىپ چىقىدۇ.
• نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ زەخىملىنىشى: چاناق ئۈستى ۋە غالتەك ئۈستى نېرۋا-قان تومۇرلىرى زەخىملەنسە، پېشانە قىسمىدا سېزىم يوقىلىش ياكى قاناش كۆرۈلۈشى مۇمكىن.
• ياش خالتىسىنىڭ زەخىملىنىشى: ئىچكى بۇلۇڭدىكى زەخىملىنىش ياش يولىنى توسۇۋېلىپ، دائىملىق ياش ئېقىش ۋە ياللۇغلىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

خۇلاسىلاپ ئېيتقاندا، ئوڭ كۆز چاناق پاسىلى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك بولغان ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلار كۆزنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى قوغداشتىكى كەم بولسا بولمايدىغان تەركىبىي قىسىملاردۇر. ئۇلارنىڭ ئورنى، فۇنكسىيەسى ۋە كىلىنىكىلىق مۇناسىۋىتىنى ئېنىق چۈشىنىش، كۆز ساغلاملىقىنى ساقلاش ۋە مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى ئۈنۈملۈك داۋالاشنىڭ ئالدىنقى شەرتىدۇر.