ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىق

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىق (Pitting Edema) دېگەن قانداق ئەھۋال؟ سەۋەبلىرى، ئالامەتلىرى ۋە داۋالاش ئۇسۇللىرى

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىق (Pitting Edema) بەدەندىكى توقۇلمىلار ئارىسىغا ئارتۇقچە سۇيۇقلۇق يىغىلىپ قېلىشتىن كېلىپ چىقىدىغان بىر خىل ئىششىق تۈرىدۇر. بۇ خىل ئىششىققا بارماق بىلەن بېسىلغاندا، بېسىلغان ئورۇندا ۋاقىتلىق ئويمانلىق (indentation or pit) پەيدا بولىدۇ ۋە بىر مەزگىلدىن كېيىن ئاستا-ئاستا ئەسلىگە كېلىدۇ. بۇ خىل ئىششىق ئادەتتە پۇت ، پۇت ئۇلىقى ۋە قوللاردا كۆپ ئۇچرايدۇ، ئەمما بەدەننىڭ باشقا قىسىملىرىدىمۇ كۆرۈلۈشى مۇمكىن.

بۇ ماقالىدە بىز ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىقنىڭ سەۋەبلىرى، ئالامەتلىرى، دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇللىرى ۋە داۋالاش چارىلىرى ھەققىدە تەپسىلىي توختىلىمىز.

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىقنىڭ ئاساسلىق ئالامەتلىرى

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىقنىڭ ئەڭ روشەن ئالامىتى ئىششىغان تېرىنى بىر نەچچە سېكۇنت بېسىپ تۇرغاندا ئويمانلىق پەيدا بولۇشىدۇر. باشقا ئالامەتلەر تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى مۇمكىن:

• ئىششىغان رايون تېرىسىنىڭ كېڭىرىشى ۋە پارقىراق كۆرۈنۈشى.
• ئىششىغان ئەزالارنىڭ ئېغىرلىشىش ھېسسىياتى.
• كىيىم-كېچەك ياكى زىبۇ-زىننەتلەرنىڭ تار كېلىپ قېلىشى.
• ئىششىق كۆرۈلگەن رايوندا ھەرىكەتنىڭ قىيىنلىشىشى.
• ئەگەر ئىششىق ئېغىر بولسا، تېرە يېرىلىپ سۇيۇقلۇق سىرغىپ چىقىشى مۇمكىن.

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەپلىرى

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىق ئۆزى بىر كېسەللىك ئەمەس، بەلكى باشقا بىرەر ساغلاملىق مەسىلىسىنىڭ ئالامىتىدۇر. ئۇنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەبلەر:

1. يۈرەك زەئىپلىشىش: يۈرەك قاننى ئۈنۈملۈك سىقىپ پومپىلاپ چىقىرالمىغاندا، قان ئايلىنىش سىستېمىسىدا بېسىم ئېشىپ، سۇيۇقلۇق توقۇلمىلارغا سىڭىپ چىقىدۇ. بۇ ئادەتتە پۇت ۋە پۇت ئۇلىقىدا ئىششىق پەيدا قىلىدۇ.
2. بۆرەك كېسەللىكلىرى: بۆرەكنىڭ ئىقتىدارى ناچارلاشقاندا، بەدەندىكى ئارتۇقچە سۇيۇقلۇق ۋە تۇز سۈزۈپ چىقىرىلماي، ئىششىق پەيدا قىلىدۇ. بۇ ئىششىق كۆز ئەتراپى ۋە پۇتلاردا كۆپ ئۇچرايدۇ.
3. جىگەر كېسەللىكلىرى: جىگەر قېتىشىش (cirrhosis) قاتارلىق جىگەر كېسەللىكلىرى ئالبۇمىن دەپ ئاتىلىدىغان ئاقسىلنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىشىنى ئازايتىدۇ. ئەسلىدە ئالبۇمىن قان تومۇرلىرى ئىچىدىكى سۇيۇقلۇقنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭ مىقدارى تۆۋەنلىگەندە سۇيۇقلۇق توقۇلمىلارغا سىڭىپ چىقىپ ئىششىق پەيدا قىلىدۇ.
4. ۋېنا ئىقتىدارىنىڭ يېتەرسىزلىكى: ئادەتتە پۇتتىكى ۋېنا تومۇرلىرى قاننى يۈرەككە قايتۇرۇشتا قىينالغاندا يۈز بېرىدۇ. بۇنىڭ سەۋەبىدىن قان پۇتتا يىغىلىپ، ئىششىق پەيدا قىلىدۇ. چوڭقۇر ۋېنا قان تومۇرى نۆكچە شەكىللىنىشى (Deep Vein Thrombosis – DVT) مۇ بۇنىڭ بىر سەۋەبى بولالايدۇ.
5. لىمفا سىستېمىسى مەسىلىلىرى : لىمفا سىستېمىسى توقۇلمىلاردىكى ئارتۇقچە سۇيۇقلۇقنى يىغىپ، قان ئايلىنىشقا قايتۇرىدۇ. لىمفا تومۇرلىرى توسۇلۇپ قالسا ياكى بۇزۇلسا، لىمفا ئىششىقى (lymphedema) كېلىپ چىقىدۇ، بۇمۇ ئويمانلىشىدىغان ئىششىقنى پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
6. ھامىلىدارلىق: ھامىلىدارلىق مەزگىلىدە بەدەندىكى سۇيۇقلۇق مىقدارى ئاشىدۇ ۋە بالىياتقۇنىڭ چوڭىيىشى پۇتتىكى قان تومۇرلىرىغا بېسىم پەيدا قىلىپ، ئىششىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
7. دورىلارنىڭ ئەكس تەسىرى: بەزى دورىلار، مەسىلەن، يۇقىرى قان بېسىمى دورىلىرى، ستېروئىدسىز ياللۇغ قايتۇرۇش دورىلىرى (NSAIDs)، ستېروئىدلار (ھورمون) ۋە بەزى دىئابېت دورىلىرى ئىششىق پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
8. ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك: ئېغىر دەرىجىدىكى ئاقسىل يېتىشمەسلىكى، بولۇپمۇ ئالبۇمىن كەملىكى ئىششىق پەيدا قىلىدۇ.
9. ئۇزۇن مۇددەت ئۆرە تۇرۇش ياكى ئولتۇرۇش: ھەرىكەتسىزلىك پۇتتىكى قان ئايلىنىشنى ئاستىلىتىپ، سۇيۇقلۇقنىڭ يىغىلىپ قېلىشىنى ئاسانلاشتۇرىدۇ.

قاچان دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك؟

ئەگەر سىزدە بىر پۇتتا (ياكى قولدا) كۆرۈلگەن ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىق بولسا، ۋە بۇنىڭ بىلەن بىرگە ئاغرىسا  دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈپ بېقىشىڭىز تەۋسىيە قىلىنىدۇ. بۇ چوڭقۇر ۋېنا قان تومۇرىنىڭ نۆكچە شەكىللىنىشى قاتارلىق جىددىي ئەھۋالنىڭ ئالامىتى بولۇشى مۇمكىن.

تۆۋەندىكى ئەھۋاللاردىمۇ دوختۇر بىلەن كۆرۈشۈپ بېقىشىڭىز تەۋسىيە قىلىنىدۇ:

• ئىششىق بىلەن بىللە نەپەس سىقىلىش، كۆكرەك ئاغرىقى كۆرۈلسە (بۇ يۈرەك ياكى ئۆپكە مەسىلىسى بولۇشى مۇمكىن).
• ئىششىق ئۇزۇن داۋاملاشسا ياكى كۈچىيىپ كەتسە.
• ئىششىغان قىسىم قىزىرىپ، ئىسسىپ، ئاغرىسا (بۇ يۇقۇملىنىشنىڭ ئالامىتى بولۇشى مۇمكىن).
• جىگەر ياكى بۆرەك كېسىلى بولسا.

دىئاگنوز قويۇش

دوختۇر ئالدى بىلەن سىزنىڭ كېسەللىك تارىخىڭىزنى سوراپ، فىزىكىلىق تەكشۈرۈش ئېلىپ بارىدۇ. ئىششىقنىڭ ئورنى، شەكلى ۋە ئويمانلىشىش دەرىجىسىنى كۆزىتىدۇ. سەۋەبىنى ئېنىقلاش ئۈچۈن تۆۋەندىكى تەكشۈرۈشلەرنى ئېلىپ بېرىشى مۇمكىن:

• قان تەكشۈرۈش  : بۆرەك ۋە جىگەر ئىقتىدارى، ئاقسىل سەۋىيىسىنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن.
• سۈيدۈك تەكشۈرۈش  : بۆرەك مەسىلىسىنى ئېنىقلاش ئۈچۈن.
• كۆكرەك رېنتگېنى  : يۈرەك ۋە ئۆپكىنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن.
• ئېلېكتروكاردىئوگرامما (ECG or EKG): يۈرەك رىتىمىنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن.
• ئېكو كاردىئوگرامما (Echocardiogram): يۈرەكنىڭ پومپا ئىقتىدارىنى ۋە قۇرۇلمىسىنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن.
• دوپلېر ئۇلتىرا ئاۋاز دولقۇنى : پۇتتىكى قان تومۇرلىرىنى تەكشۈرۈپ، قان نۆكچىسى ياكى ۋېنا ئىقتىدارى يېتەرسىزلىكىنى ئېنىقلاش ئۈچۈن.

داۋالاش ئۇسۇللىرى

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىقنى داۋالاش ئۇنى كەلتۈرۈپ چىقارغان ئاساسلىق سەۋەبنى داۋالاشنى مەقسەت قىلىدۇ. ئومۇمىي داۋالاش ۋە ئالامەتلەرنى يېنىكلىتىش ئۇسۇللىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

1. ئاساسلىق كېسەللىكنى داۋالاش : دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە يۈرەك، بۆرەك، جىگەر كېسەللىكلىرىنى ياكى باشقا سەۋەبلەرنى داۋالاش.
2. سۈيدۈك ماڭدۇرۇش دورىلىرى  : دوختۇر بەدەندىكى ئارتۇقچە سۈيدۈك ھەيدەش ۋە تۇزنى چىقىرىشقا ياردەم بېرىدىغان دورىلارنى يېزىپ بېرىشى مۇمكىن.
3. پۇتنى ئېگىز كۆتۈرۈش  : ئىمكانقەدەر ئىششىغان پۇت ياكى قولنى يۈرەك سەۋىيىسىدىن يۇقىرى كۆتۈرۈپ يېتىش ياكى ئولتۇرۇش سۇيۇقلۇقنىڭ قايتىشىغا ياردەم بېرىدۇ.
4. ھەرىكەت قىلىپ بېرىش : ئۇزۇن ئولتۇرۇش ياكى تۇرۇشتىن ساقلىنىپ, مۇۋاپىق ھەرىكەت قىلىش پۇت مۇسكۇللىرىنى ئىشلىتىپ، سۇيۇقلۇقنىڭ قايتىشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.
5. چىڭ پايپاقلار (Compression stockings): بۇ خىل پايپاقلار پۇتقا بېسىم بېرىپ، سۇيۇقلۇقنىڭ يىغىلىپ قېلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ ۋە قان ئايلىنىشنى ياخشىلايدۇ.
6. تۇز ئىستېمالىنى ئازايتىش  : يېمەك-ئىچمەكتىكى تۇز مىقدارىنى كونترول قىلىش بەدەننىڭ سۇيۇقلۇق تۇتۇپ قېلىشىنى ئازايتىدۇ.
7. تېرە ئاسراش  : ئىششىغان تېرىنى قۇرغاق ۋە پاكىز تۇتۇش، يارىلانماسلىقىغا دىققەت قىلىش كېرەك.

ئالدىنى ئېلىش ۋە تۇرمۇش ئۇسۇلىدىكى ئۆزگەرتىشلەر

گەرچە بارلىق ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىقلارنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولمىسىمۇ، بەزى تەدبىرلەر ئارقىلىق خەۋپنى ئازايتقىلى بولىدۇ:

• تۇز ئىستېمالىنى كونترول قىلىڭ.
• ساغلام بەدەن ئېغىرلىقىنى ساقلاڭ.
• دائىم ھەرىكەت قىلىڭ، ئۇزۇن مۇددەت ئولتۇرۇش ياكى تۇرۇشتىن ساقلىنىڭ.
• ئەگەر ئۇزۇن ئولتۇرۇشقا توغرا كەلسە، ئارىلاپ ئورنىڭىزدىن تۇرۇپ مېڭىپ بېرىڭ.
• دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە دورىلىرىڭىزنى ۋاقتىدا ئىچىڭ.
• ئىسپىرتلىق ئىچىملىكلەردىن ۋە تاماكىدىن يىراق تۇرۇڭ.

خۇلاسە

ئويمانلىشىدىغان سۇلۇق ئىششىق (Pitting Edema) كۆپ ئۇچرايدىغان بىر ئالامەت بولۇپ، ئۇنىڭ ئارقىسىدا يوشۇرۇنغان ھەر خىل ساغلاملىق مەسىلىلىرى بولۇشى مۇمكىن. ئەگەر سىزدە بۇ خىل ئىششىق كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، سەۋەبىنى ئېنىقلاپ، مۇۋاپىق داۋالاش ئېلىپ بېرىش ئىنتايىن مۇھىم. ساغلام تۇرمۇش ئۇسۇلىنى قوللىنىش ۋە دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىلىرىگە ئەمەل قىلىش ئارقىلىق، ئىششىقنى كونترول قىلىش ۋە ئومۇمىي ساغلاملىقىڭىزنى ياخشىلاش مۇمكىن.