ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلۇش نېرۋا سىستېمىسى ئاناتومىيىسى

بەدەننىڭ ئاڭسىز قوماندانى: ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلۇش نېرۋا سىستېمىسىغا بىر نەزەر

بىزنىڭ بەدىنىمىز بىر مۇرەككەپ ماشىنىغا ئوخشايدۇ، ئۇنىڭ ئىچىدە سان-ساناقسىز پائالىيەتلەر ھەر دەقىقە ئۈزۈلمەي داۋاملىشىدۇ. يۈرىكىمىزنىڭ سوقۇشى، نەپەس ئېلىشىمىز، يېمەكلىكلەرنى ھەزىم قىلىشىمىز ۋە بەدەن تېمپېراتۇرىمىزنى مۇقىم ساقلىشىمىز قاتارلىق ھاياتلىق ئۈچۈن زۆرۈر بولغان بۇ جەريانلارنىڭ ھېچقايسىسى بىزنىڭ ئاڭلىق كونتروللۇقىمىزغا موھتاج ئەمەس. بۇ ئاپتوماتىك پائالىيەتلەرنىڭ ھەممىسىنى ئارقا سەھنىدە جىمجىت باشقۇرۇپ تۇرىدىغان بىر سىرلىق سىستېما بار، ئۇ بولسىمۇ «ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلۇش نېرۋا سىستېمىسى» ياكى ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسى (Autonomic Nervous System, ANS) دۇر.

بۇ سىستېما بىزنىڭ ئىچكى مۇھىتىمىزنىڭ مۇقىملىقىنى (homeostasis) ساقلاشتىكى ھالقىلىق رولچى بولۇپ، ئاساسلىقى ئىككى چوڭ، بىر-بىرىگە قارشى ئەمما بىر-بىرىنى تولۇقلايدىغان تارماققا بۆلۈنىدۇ: سىمپاتىك نېرۋا سىستېمىسى ۋە پاراسىمپاتىك نېرۋا سىستېمىسى. سىمپاتىك سىستېما «ئۇرۇش ياكى قېچىش» (fight or flight) ئىنكاسىغا مەسئۇل بولۇپ، جىددىي ئەھۋاللاردا بەدەننى ھەرىكەتكە تەييارلايدۇ. پاراسىمپاتىك سىستېما بولسا «ئارام ئېلىش ۋە ھەزىم قىلىش» (rest and digest) فۇنكسىيەسىنى ئۈستىگە ئېلىپ، بەدەننىڭ ئېنېرگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشى ۋە ساقلىشىغا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ئىككى سىستېمىنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ئىشلىشى ئارقىلىق، بەدىنىمىز ھەر خىل تاشقى ۋە ئىچكى ئۆزگىرىشلەرگە ئۈنۈملۈك ماسلىشالايدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلۇش نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرى ۋە فۇنكسىيەلىرى

ئۆزلۈكىدىن باشقۇرۇلۇش نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئومۇمىي كۆرۈنۈشى
(General Overview of the Autonomic Nervous System, 自主神经系概观)

بۇ سىستېما مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىدىن چىقىپ، پۈتۈن بەدەنگە تارقالغان كەڭ دائىرىلىك نېرۋا تورى بولۇپ، ئىچكى ئەزالار، بەزلەر ۋە راۋان مۇسكۇللارنىڭ پائالىيىتىنى ئاڭسىز ھالدا باشقۇرىدۇ. ئۇ يۈرەك سوقۇش تېزلىكى، قان بېسىمى، ھەزىم قىلىش، نەپەس ئېلىش ۋە تەرلەش قاتارلىق ھاياتلىق ئاساسى بولغان فۇنكسىيەلەرنى تەڭشەيدۇ. بۇ سىستېما سىمپاتىك ۋە پاراسىمپاتىك دەپ ئىككىگە بۆلۈنۈپ، بىرى بەدەننى جىددىيلەشتۈرسە، يەنە بىرى خاتىرجەم قىلىش ئارقىلىق ئىچكى مۇھىتنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلايدۇ. ئۇنىڭ نورمال ئىشلىشى ساغلاملىقنىڭ ئاساسىي كاپالىتىدۇر.

• ئوتتۇرا مېڭە (Midbrain, 中脑)
  مېڭە غولىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، كۆز قارىچۇقىنىڭ كىچىكلىشىشى قاتارلىق بىر قىسىم پاراسىمپاتىك رېفلېكسلارنىڭ مەركىزىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• كۆۋرۈك مېڭە (Pons, 脑桥)
  مېڭە غولىنىڭ بۇ قىسمىدا ياش ۋە شۆلگەي بېزىنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى كونترول قىلىدىغان پاراسىمپاتىك يادرولار بار.
• ئۇزۇنچاق مېڭە (Medulla Oblongata, 延髓)
  يۈرەك سوقۇشى، نەپەس ئېلىش ۋە قان بېسىمى قاتارلىق ھاياتلىق ئۈچۈن ھالقىلىق بولغان ئاپتوماتىك فۇنكسىيەلەرنى كونترول قىلىدىغان ئاساسلىق مەركەز.
• 1-بويۇن نېرۋىسى (First Cervical Nerve, 第一颈神经)
  بۇ ۋە باشقا يۇلۇن نېرۋىلىرى سىمپاتىك ۋە پاراسىمپاتىك نېرۋا تالالىرىنىڭ مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىدىن چىقىپ بەدەنگە تارقىلىشىدىكى يول ھېسابلىنىدۇ.
• كۈلرەڭ قاتناش شېخى (Gray Ramus Communicans, 灰交通支)
  بۇ نېرۋا تالاسى تۇتامى سىمپاتىك غول تۈگۈنىدىكى تۈگۈندىن كېيىنكى نېرۋا تالالىرىنى قايتىدىن يۇلۇن نېرۋىسىغا ئۇلاپ، ئۇلارنىڭ تەر بېزى ۋە قان تومۇرلارغا بېرىشىغا يول ئاچىدۇ.
• ئاق قاتناش شېخى (White Ramus Communicans, 白交通支)
  بۇ نېرۋا تالاسى تۇتامى يۇلۇндин чиққан تۈگۈندىن بۇرۇنقى سىمپاتىك نېرۋا تالالىرىنى يۇلۇن نېرۋىسىدىن سىمپاتىك غول تۈگۈنىگە ئۇلايدۇ. ئۇلار پەقەت يۇلۇнниң T1-L2 بۆләклиридәلا بار.
• 1-كۆكرەك نېرۋىسى (First Thoracic Nerve, 第一胸神经)
  سىمپاتىك نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق چىقىش ئېغىزى كۆكرەك ۋە بەل بۆلەكلىرىدىكى يۇلۇن نېرۋىلىرىدۇر. بۇ نېرۋىلار باش، بويۇن، كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• تەر بېزى (Sweat Gland, 汗腺)
  سىمپاتىك نېرۋا سىستېمىسى تەر بەزلىرىنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى غىدىقلاپ، بەدەن تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ.
• ئەتراپ قان تومۇرى (Peripheral Blood Vessel, 周围血管)
  سىمپاتىك نېرۋىلار تېرىدىكى ۋە ئىچكى ئەزالاردىكى قان تومۇرلارنى تارايتىپ، قاننى مۇسكۇل ۋە يۈرەككە يۆتكەيدۇ.
• تۈك تىكلىگۈچى مۇسكۇلى (Arrector Pili Muscle, 立毛肌)
  سىمپاتىك نېرۋىلارنىڭ غىدىقلىشى ئاستىدا بۇ كىچىك مۇسكۇللار قىسقىراپ، تۈكلەرنىڭ تىكلىنىشىنى («توخۇ تېرىسى» بولۇش) كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• سۆڭەك مۇسكۇلى (Skeletal Muscle, 骨骼肌)
  گەرچە ئاڭلىق كونترول قىلىنسىمۇ، سۆڭەك مۇسكۇلىدىكى قان تومۇرلار سىمپاتىك نېرۋا تەرىپىدىن كېڭەيتىلىپ، جىددىي ھالەتتە تېخىمۇ كۆپ ئوكسىگېن ۋە ئېنېرگىيە بىلەن تەمىنلىنىدۇ.
• 1-بەل نېرۋا (First Lumbar Nerve, 第一腰神经)
  بۇ نېرۋىلار قورساق بوشلۇقىنىڭ تۆۋەنكى قىسمى، چ pelvis ۋە تۆۋەنكى پۇت-قوللارنى سىمپاتىك نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• 1-توققۇز كۆز نېرۋا (First Sacral Nerve, 第一骶神经)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى يۇلۇننىڭ توققۇز كۆز بۆلىكىدىن چىقىپ، چوڭ ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمى، دوۋساق ۋە جىنسىي ئەزالارنى كونترول قىلىدۇ.
• ئەرلەر تاشقى جىنسىي ئەزالىرى (Male External Genitalia, 男性外生殖器)
  جىنسىي فۇنكسىيە سىمپاتىك ۋە پاراسىمپاتىك سىستېمىلارنىڭ مۇرەككەپ ھەمكارلىقى ئارقىلىق باشقۇرۇلىدۇ (مەسىلەن، پاراسىمپاتىك نېرۋا جىنسىي ئەزانىڭ تىكلىنىشىنى، سىمپاتىك نېرۋا مەنىي چىقىرىشنى كونترول قىلىدۇ).
• دوۋساق (Urinary Bladder, 膀胱)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا دوۋساق مۇسكۇلىنىڭ قىسقىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ سۈيدۈك چىقىرىشقا ياردەم بەرسە، سىمپاتىك نېرۋا ئۇنى بوشاشتۇرۇپ سۈيدۈك ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• ئۈچەي (Intestine, 肠)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا ئۈچەينىڭ لۆمۈلدىشىنى ۋە ھەزىم سۇيۇقلۇقىنىڭ ئاجرىلىشىنى ئىلگىرى سۈرسە، سىمپاتىك نېرۋا بۇ پائالىيەتلەرنى تورمۇزلايدۇ.
• قورساق قىسىم قان تومۇرى (Abdominal Blood Vessel, 腹部血管)
  سىمپاتىك نېرۋا ھەزىم قىلىش سىستېمىسىدىكى قان تومۇرلارنى تارايتىپ، جىددىي ھالەتتە قاننى باشقا مۇھىم ئەزالارغا يۆتكەيدۇ.
• بۆرەك (Kidney, 肾)
  سىمپاتىك نېرۋا بۆرەكتىكى قان ئېقىمىنى ۋە سۈيدۈك ھاسىل قىلىشنى تەڭشەيدۇ، ھەمدە رېنىن (renin) ھورمۇنىنىڭ ئاجرىلىشىنى غىدىقلاپ قان بېسىمىنى كونترول قىلىدۇ.
• بۆرەك ئۈستى بېزى (Adrenal Gland, 肾上腺)
  سىمپاتىك نېرۋا بىۋاسىتە بۆرەك ئۈستى بېزىنىڭ مېغىز قىسمىنى غىدىقلاپ، ئادرېنالىن (adrenaline) ۋە نورئادرېنالىن (noradrenaline) نىڭ قايناپ چىقىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، بۇ پۈتۈن بەدەندە كەڭ كۆلەملىك «ئۇرۇش ياكى قېچىش» ئىنكاسىنى قوزغايدۇ.
• ئاشقازان ئاستى بېزى (Pancreas, 胰腺)
  ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسى ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ھەزىم فېرمېنتلىرى ۋە ئىنسۇلىن قاتارلىق ھورمونلارنى ئاجرىتىشىنى تەڭشەيدۇ.
• ئۆت غول نەيچىسى (Common Bile Duct, 胆总管) / ئۆت (Gallbladder, 胆囊)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا ئۆت خالتىسىنىڭ قىسقىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ئۆت سۇيۇقلۇقىنىڭ ئون ئىككى بارماق ئۈچەيگە قويۇپ بېرىلىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
• جىگەر (Liver, 肝)
  سىمپاتىك نېرۋا جىگەردىكى گلىكوگېننىڭ گلۇكوزىغا پارچىلىنىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، قان شېكىرىنى ئۆستۈرۈپ، بەدەننى ئېنېرگىيە بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ئاشقازان (Stomach, 胃)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا ئاشقازاننىڭ ھەرىكىتىنى ۋە كىسلاتا ئاجرىتىشىنى كۈچەيتسە، سىمپاتىك نېرۋا ئۇنى تورمۇزلايدۇ.
• يۈرەك (Heart, 心)
  سىمپاتىك نېرۋا يۈرەك سوقۇشىنى تېزلەتسە ۋە كۈچەيتسە، پاراسىمپاتىك نېرۋا (ئاساسلىقى تېمتىراش نېرۋىسى) ئۇنى ئاستىلىتىدۇ.
• شاخچە كاناي (Bronchus, 支气管) / كاناي (Trachea, 气管)
  سىمپاتىك نېرۋا نەپەس يوللىرىنى كېڭەيتىپ، ئۆپكىگە كۆپرەك ھاۋا كىرىشىگە شارائىت ياراتسا، پاراسىمپاتىك نېرۋا ئۇنى تارايتىدۇ.
• كىكىرتەك (Larynx, 喉)
  بۇ قۇرۇلما ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسى تەرىپىدىن قىسمەن كونترول قىلىنىپ، نەپەس ئېلىش ۋە سۆزلەشنى ماسلاشتۇرىدۇ.
• باش قىسىم يۈزە قان تومۇرى (Superficial Blood Vessels of Head, 头部表面血管)
  بۇ قان تومۇرلارنىڭ تارىيىشى ۋە كېڭىيىشى ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسى تەرىپىدىن باشقۇرۇلۇپ، باش قىسمىدىكى قان ئايلىنىشى ۋە تېمپېراتۇرىنى تەڭشەيدۇ.
• تىل ئاستى بېزى (Sublingual Gland, 舌下腺) / تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى بېزى (Submandibular Gland, 下颌下腺) / گۈرەن بەز \ جاغ بېزى (Parotid Gland, 腮腺)
  بۇ شۆلگەي بەزلىرىنىڭ ھەممىسى پاراسىمپاتىك نېرۋا تەرىپىدىن غىدىقلىنىپ، ھەزىم قىلىشقا ياردەم بېرىدىغان شۆلگەي ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ.
• ياش بېزى (Lacrimal Gland, 泪腺)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا ياش ئاجرىتىشنى غىدىقلاپ، كۆزنى سىلىقلاش ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
• كۆز شارى (Eyeball, 眼球)
  پاراسىمپاتىك نېرۋا كۆز قارىچۇقىنى كىچىكلەتسە، سىمپاتىك نېرۋا ئۇنى چوڭايتىدۇ.
• باش ئىچى قان تومۇرى (Intracranial Blood Vessel, 颅内血管)
  مېڭىدىكى قان ئايلىنىشىنى تەڭشەش ئۈچۈن بۇ قان تومۇرلار ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسى تەرىپىدىن ئىنچىكە كونترول قىلىنىدۇ.
• A. كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنى (Ciliary Ganglion, 睫状神经节): كۆزنىڭ كەينىگە جايلاشقان پاراسىمپاتىك تۈگۈن. ئۇ كۆز قارىچۇقىنى كىچىكلىتىدىغان ۋە كىرپىكسىمان مۇسكۇلنى قىسقارتىپ يېقىننى كۆرۈشكە ياردەم بېرىدىغان نېرۋىلارنىڭ ۋوگزالى.
• B. قانات – تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنى (Pterygopalatine Ganglion, 翼腭神经节): ياش بېزى ۋە بۇرۇن بوشلۇقىدىكى بەزلەرنى كونترول قىلىدىغان پاراسىمپاتىك تۈگۈن.
• C. قۇلاق نېرۋا تۈگۈنى (Otic Ganglion, 耳神经节): گۈرەن (جاغ) بېزىنى كونترول قىلىدىغان پاراسىمپاتىك تۈگۈن.
• D. تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى نېرۋا تۈگۈنى (Submandibular Ganglion, 下颌下神经节): تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى بېزى ۋە تىل ئاستى بېزىنى كونترول قىلىدىغان پاراسىمپاتىك تۈگۈن.
• E. قورساق بوشلۇقى نېرۋا تۈگۈنى (Celiac Ganglion, 腹腔神经节): قورساق بوشلۇقىدىكى ئەڭ چوڭ سىمپاتىك تۈگۈنلەرنىڭ بىرى. ئۇ ئاشقازان، جىگەر، ئۆت، تال ۋە ئاشقازان ئاستى بېزى قاتارلىق ئەزالارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• F. ئۈچەي بېغىش پەردە يۇقارىقى نېرۋا تۈگۈنى (Superior Mesenteric Ganglion, 肠系膜上神经节): ئىنچىكە ئۈچەي ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ يۇقىرى قىسمىنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدىغان سىمپاتىك تۈگۈن.
• G. ئۈچەي بېغىش پەردە تۆۋەنكى نېرۋا تۈگۈنى (Inferior Mesenteric Ganglion, 肠系膜下神经节): چوڭ ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمى، دوۋساق ۋە جىنسىي ئەزالارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدىغان سىمپاتىك تۈگۈن.
• 1. ئىچكى ئەزا چوڭ نېرۋا (Greater Splanchnic Nerve, 内脏大神经): يۇلۇننىڭ T5-T9 بۆلەكلىرىدىن چىقىپ قورساق بوشلۇقى تۈگۈنىگە بارىدىغان سىمپاتىك نېرۋا تۇتامى.
• 2. ئىچكى ئەزا كىچىك نېرۋا (Lesser Splanchnic Nerve, 内脏小神经): يۇلۇننىڭ T10-T11 بۆلەكلىرىدىن چىقىپ ئۈچەي بېغىش پەردە يۇقارىقى تۈگۈنىگە بارىدىغان سىمپاتىك نېرۋا تۇتامى.
• 3. ئىچكى ئەزا ئەڭ كىچىك نېرۋا (Least Splanchnic Nerve, 内脏最下神经): يۇلۇننىڭ T12 بۆلىكىدىن چىقىپ بۆرەك ئەتراپىدىكى تۈگۈنلەرگە بارىدىغان سىمپاتىك نېرۋا تۇتامى.

ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسىنىڭ تەڭپۇڭلۇقى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئەڭ مۇھىم ئالاھىدىلىكى ئۇنىڭ ئىككى تارمىقىنىڭ ئۆزئارا تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاپ ئىشلىشىدۇر. نورمال ئەھۋالدا، پاراسىمپاتىك سىستېما ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلەپ، بەدەننى تىنچ ۋە ئېنېرگىيە ساقلاش ھالىتىدە تۇتىدۇ. جىددىي ئەھۋال ياكى جىسمانىي ھەرىكەتكە دۇچ كەلگەندە، سىمپاتىك سىستېma دەرھال قوزغىلىپ، بەدەننى يۈزلىنىۋاتقان خىرىسقا تاقابىل تۇرۇشقا تەييارلايدۇ. خىرىس ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن، پاراسىمپاتىك سىستېما قايتىدىن ئىشقا كىرىشىپ، بەدەننى نورمال ھالەتكە قايتۇرىدۇ. بۇ دىنامىكىلىق تەڭپۇڭلۇق ھاياتلىق ئۈچۈن ھالقىلىقتۇر.

بۇ نازۇك تەڭپۇڭلۇق بۇزۇلغاندا، «ئاپتوماتىك نېرۋا فۇنكسىيەسى قالايمىقانلىشىش» (dysautonomia) دەپ ئاتىلىدىغان بىر قاتار كېسەللىك ئالامەتلىرى كېلىپ چىقىدۇ. بۇنىڭ ئىپادىلىرى كۆپ خىل بولۇپ، تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

• يۈرەك قان تومۇر سىستېمىسى: ئورنىدىن تۇرغاندا قان بېسىمىنىڭ تۆۋەنلەپ بېشى قېيىش (orthostatic hypotension)، يۈرەك رىتىمىنىڭ قالايمىقانلىشىشى.
• ھەزىم قىلىش سىستېمىسى: قەۋزىيەت، ئىچ سۈرۈش، كۆڭلى ئېلىشىش، ھەزىم قىلىشنىڭ ئاستىلاپ كېتىشى.
• باشقا سىستېمىلار: ھەددىدىن زىيادە ياكى يېتەرلىك تەرلىمەسلىك، كۆز قۇرغاقلىشىش، دوۋساق فۇنكسىيەسىنىڭ قالايمىقانلىشىشى.

بۇ كېسەللىك ئالامەتلىرى دىئابېت، پاركىنسون كېسىلى قاتارلىق بىر قىسىم سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئەگەشمە كېسەللىكى سۈپىتىدە كۆرۈلۈشىمۇ، ياكى مۇستەقىل كېسەللىك سۈپىتىدە پەيدا بولۇشىمۇ مۇمكىن. شۇڭلاشقا، ئاپتوماتىك نېرۋا سىستېمىسىنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، كۆپلىگەن كېسەللىكلەرگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۇلارنى ئۈنۈملۈك داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.