پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلەر: ئادەم بەدىنىدىكى مۇھىم تايانچ نۇقتىلىرى

پاقالچاق سۆڭەك (Tibia) ۋە يان پاقالچاق سۆڭەك (Fibula) ئادەم بەدىنىنىڭ ئاساسلىق ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش، ھەرىكەتچانلىقنى تەمىنلەش ۋە پۇت قىسمىغا مۇقىملىق بېرىشتە ھالقىلىق رول ئوينايدىغان مۇھىم سۆڭەكلەردۇر. بۇ ئىككى سۆڭەك ئۆز-ئارا گىرەلىشىپ، تىز بوغۇمىدىن تاپانغا قەدەر ئۇزۇنلۇققا سوزۇلۇپ، پۇتنىڭ ئاستى قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇلار پۇتنىڭ ئېگىلىش، سوزۇلۇش، ئايلىنىش قاتارلىق ھەرىكەتلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش بىلەن بىرگە، مۇسكۇللارنىڭ چاپلىشىش نۇقتىسى بولۇپ، پۇتنىڭ كۈچىنى ۋە چىدامچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ. بۇ ماقالىدە بىز پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلەرنىڭ قۇرۇلمىسى، فۇنكسىيەسى ۋە كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ھەققىدە تەپسىلىي توختىلىمىز.

بۇ ئىككى سۆڭەك ئارقىلىق پۇتنىڭ ئومۇمىي قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇستەھكەم ۋە مۇرەككەپ بىر سىستېمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇلار ئادەم بەدىنىنىڭ تىك تۇرۇشى، مېڭىشى، يۈگۈرۈشى ۋە سەكرىشى قاتارلىق بارلىق ھەرىكەتلىرىدە ئىنتايىن مۇھىم تايانچ ھەم ھەرىكەتچانلىقنى تەمىنلەيدۇ. پاقالچاق سۆڭەك، بولۇپمۇ، ئادەم بەدىنىنىڭ ئېغىرلىقىنى يوتقان سۆڭەكتىن تاپانغا يەتكۈزۈپ بېرىدىغان ئاساسلىق تۈۋرۈك ھېسابلىنىدۇ. يان پاقالچاق سۆڭەك بولسا پاقالچاق سۆڭەكنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئاساسلىقى تاپان بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ بۇنداق يېقىن مۇناسىۋىتى ۋە بىر-بىرىنى تولۇقلايدىغان فۇنكسىيەسى پۇتنىڭ ئۈنۈملۈك ئىشلىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پاقالچاق سۆڭەك ۋە يان پاقالچاق سۆڭەك قۇرۇلمىسىنىڭ تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىشى

پاقالچاق سۆڭەك (Tibia):
پاقالچاق سۆڭەك (Tibia) (Tibial bone, 胫骨) ئادەم بەدىنىدىكى ئىككىنچى چوڭ سۆڭەك بولۇپ، يوتقان سۆڭەكتىن كېيىنلا ئورۇن ئالىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ ئاستى قىسمىدىكى ئىككى سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان. بۇ سۆڭەكنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە ئۇنى تىز بوغۇمىدىن تاپان بوغۇمىغا يەتكۈزۈشتىن ئىبارەت. پاقالچاق سۆڭەك ئۈچ قىسىمدىن تەركىب تاپىدۇ: يۇقىرى ئۇچى، تېنى ۋە تۆۋەنكى ئۇچى. يۇقىرى ئۇچى يوتقان سۆڭەك بىلەن تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ، تۆۋەنكى ئۇچى بولسا تاپان سۆڭەكلىرى بىلەن تاپان بوغۇمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىدە يۇمىلاق شەكىللىك بوغۇم يۈزى بولۇپ، يوتا سۆڭەك بىلەن تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئىچكى تەرىپىدە ئىچكى ئوشۇق (Medial Malleolus) بار بولۇپ، تاپان بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. پاقالچاق سۆڭەك مۇسكۇللارنىڭ چاپلىشىش ئورنى بولۇش بىلەن بىرگە، پۇتنىڭ ئېگىلىش، سوزۇلۇش ۋە ئايلىنىش ھەرىكەتلىرىنى كونترول قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭ سۇنۇش ئەھۋالى پۇتنىڭ فۇنكسىيەسىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ ۋە ئۇزۇن مۇددەتلىك ئەسلىگە كېلىشنى تەلەپ قىلىدۇ.

يان پاقالچاق سۆڭەك بېشى ئۇچى (Head of fibula articular surface, 腓关节面)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، پاقالچاق سۆڭەك بىلەن تىز بوغۇمىغا يېقىن ئورۇنلاشتۇرۇلغان.

يان پاقالچاق سۆڭەك بېشى (Head of fibula, 腓骨头尖)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئەڭ ئۈستۈنكى قىسمى بولۇپ، پاقالچاق سۆڭەككە چاپلاشقان.

يان پاقالچاق سۆڭەك بوينى (Neck of fibula, 腓骨头)
يان پاقالچاق سۆڭەك بېشىنىڭ ئاستىدىكى تار قىسىم.

ئۇزۇقلىنىش تۆشۈگى (Nutrient foramen of fibula, 腓骨滋养孔)
يان پاقالچاق سۆڭەككە قان تومۇرلار كىرىدىغان كىچىك ئېغىز.

سۆڭەكلەر ئارا گىرۋىكى (Interosseous border of fibula, 腓骨骨间缘)
يان پاقالچاق سۆڭەك بىلەن پاقالچاق سۆڭەك ئوتتۇرىسىدىكى پەردە چاپلىشىدىغان گىرۋەك.

يان پاقالچاق سۆڭەك تېنى (Body of fibula, 腓骨体)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئوتتۇرا قىسمى، سۆڭەكنىڭ ئۇزۇن گەۋدىسى.

يان پاقالچاق ئارقا گىرۋىكى (Posterior border of fibula, 腓骨后)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى چىقىپ تۇرغان گىرۋەك.

يان پاقالچاق ئارقا يۈزى (Posterior surface of fibula, 腓骨后面)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى يۈز.

يان پاقالچاق ئويۇقى (Fibular notch, 腓切迹)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدىكى يان پاقالچاق سۆڭەككە ئۇدۇل كېلىدىغان ئويۇق.

يان پاقالچاق سىرتقى تۈپۈلۈكى (Lateral malleolus of fibula, 腓骨外踝)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدىكى سىرتقا چىقىپ تۇرغان قىسىم، تاپان بوغۇمىنىڭ سىرتقى قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

يان پاقالچاق سىرتقى ئوشۇق ئويمىنى (Fossa of lateral malleolus, 腓骨外踝窝)
يان پاقالچاق سىرتقى تۈپۈلۈكىنىڭ ئىچكى يۈزىدىكى ئويۇق.

ياق پاقالچاق بوغۇم يۈزى (Articular surface of fibula, 腓关节面)
يان پاقالچاق سۆڭەك بېشىدىكى بوغۇم يۈزى.

پاقالچاق تۆپۈلۈك ئارا بۆرتمە (Intercondylar eminence, 髁间隆起)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى، ئىككى تۆپۈلۈكنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئۆسۈنتا.

پاقالچاق ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈك (Medial malleolus, 内侧踝)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدىكى ئىچكى تەرەپكە چىقىپ تۇرغان قىسىم، تاپان بوغۇمىنىڭ ئىچكى قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

پاقالچاق سۆڭەك ھۆررىكى (Tibial tuberosity, 胫骨粗隆)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى يوغان ئۆسۈنتا بولۇپ، تىز قاپقىقىنىڭ پېيى شۇ يەرگە چاپلىشىدۇ.

پاقالچاق بېلىق گۆشى سىزىقى (Soleal line, 比目鱼肌线)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئارقا يۈزىدىكى گىرۋەك بولۇپ، بېلىق گۆشى مۇسكۇلى شۇ يەرگە چاپلىشىدۇ.

پاقالچاق ئۇزۇقلىنىش تۆشۈكى (Nutrient foramen of tibia, 胫骨滋养孔)
پاقالچاق سۆڭەككە قان تومۇرلار كىرىدىغان ئېغىز.

پاقالچاق سۆڭەك تېنى (Body of tibia, 胫骨体)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئوتتۇرا قىسمى، سۆڭەكنىڭ ئۇزۇن گەۋدىسى.

پاقالچاق ئارقا يۈزى (Posterior surface of tibia, 胫骨后面)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى يۈز.

پاقالچاق ئىچكى تەرەپ يۈزى (Medial surface of tibia, 胫骨内侧面)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى يۈز.

پاقالچاق سىرتقى تەرەپ يۈزى (Lateral surface of tibia, 胫骨外侧面)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى يۈز.

پاقالچاق ئىچكى تەرەپ گىرۋىكى (Medial border of tibia, 胫骨内侧缘)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى گىرۋەك.

ئوشۇق ئېرىقى (Malleolar groove, 踝沟)
تاپان سۆڭەكلىرىنىڭ ئارقىسىدىكى ئېرىق بولۇپ، پايچىلار شۇ يەردىن ئۆتىدۇ.

ئىچكى ئوشۇق (Medial malleolus, 内踝)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدىكى ئىچكى تەرەپكە چىقىپ تۇرغان قىسىم، تاپان بوغۇمىنىڭ ئىچكى قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

ئىچكى ئوشۇق بوغۇم يۈزى (Articular surface of medial malleolus, 内踝关节面)
ئىچكى ئوشۇقنىڭ تاپان سۆڭەكلىرى بىلەن تۇتىشىدىغان بوغۇم يۈزى.

پاقالچاق سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈك (Lateral condyle of tibia, 外侧髁)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى سىرتقى تەرەپكە چىقىپ تۇرغان قىسىم، يوتقان سۆڭەك بىلەن تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.

پاقالچاق يۇقىرى بوغۇم يۈزى (Superior articular surface of tibia, 胫骨上关节面)
پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئەڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، يوتقان سۆڭەك بىلەن تۇتىشىدۇ.

يان پاقالچاق ئالدى گىرۋىكى (Anterior border of fibula, 腓骨前缘)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى گىرۋەك.

يان پاقالچاق سۆڭەك باش بوغۇم يۈزى (Articular surface of fibular head, 腓骨头关节面)
يان پاقالچاق سۆڭەك بېشىدىكى بوغۇم يۈزى.

پاقالچاق سىرتقى تەرەپ يۈزى (Lateral surface of fibula, 腓骨外侧面)
يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى يۈز.

پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلەرنىڭ ئەھمىيىتى

پاقالچاق سۆڭەك بىلەن يان پاقالچاق سۆڭەك ئادەم بەدىنىدىكى ھەرىكەت سىستېمىسىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى بولۇپ، پۇتنىڭ ئومۇمىي فۇنكسىيەسىگە تۈرتكىلىك رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ بىئومېخانىكىلىق رولى كۆپ قىرلىق بولۇپ، بىر قانچە مۇھىم جەھەتلەردە گەۋدىلىنىدۇ:

• بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش: پاقالچاق سۆڭەك يوتقان سۆڭەكتىن كەلگەن بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ تەخمىنەن %85-90 ىنى تاپان بوغۇمىغا يەتكۈزۈش ئارقىلىق ئاساسلىق تايانچ رولىنى ئوينايدۇ. بۇ، تىك تۇرۇش ۋە مېڭىش جەريانىدا مۇقىملىقنى ساقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

• بوغۇم مۇقىملىقى:

  • تىز بوغۇمى: پاقالچاق سۆڭەكنىڭ يۇقىرى ئۇچى يوتقان سۆڭەك بىلەن بىرلىشىپ تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم پۇتنىڭ ئېگىلىش ۋە سوزۇلۇش ھەرىكەتلىرىنى كونترول قىلىدۇ.

  • تاپان بوغۇمى: پاقالچاق سۆڭەك ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكنىڭ تۆۋەنكى ئۇچلىرى تاپان سۆڭەكلىرى بىلەن بىرلىشىپ تاپان بوغۇمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ بوغۇم پۇتنىڭ ئالدى-كەينى، ئىچى-سىرتىغا ھەرىكەت قىلىشىغا يول قويىدۇ ۋە يەر بىلەن بولغان ئالاقىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.

• مۇسكۇل چاپلىشىش نۇقتىلىرى: ھەر ئىككى سۆڭەك نۇرغۇنلىغان پۇت مۇسكۇللىرىنىڭ چاپلىشىش نۇقتىسى بولۇپ، پۇت ۋە تاپاننىڭ ھەرىكەتلىرىنى باشقۇرىدۇ. بۇ مۇسكۇللار پۇتنىڭ كۈچلۈكلىكىنى ۋە چىدامچانلىقىنى تەمىنلەيدۇ.

• ھەرىكەتچانلىق: پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلىرىنىڭ تۈزۈلۈشى پۇتنىڭ ئېگىلىش، سوزۇلۇش، ئايلىنىش ۋە يان تەرەپكە ھەرىكەت قىلىشىغا يول قويىدۇ. بۇ ھەرىكەتچانلىق ئادەمگە يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە تۈرلۈك تەنتەربىيە پائالىيەتلىرىنى ئورۇنداش ئىقتىدارىنى بېرىدۇ.

• قوغداش: بۇ سۆڭەكلەر شۇ رايوندىكى قان تومۇرلار ۋە نېرۋىلارنى تاشقى زەخمىلەردىن قوغدايدۇ.

كېسەللىكلەر ۋە زەخمىلەر

پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلەر كۈچلۈك بولسىمۇ، تۈرلۈك سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن زەخىملىنىش ياكى كېسەللىككە گىرىپتار بولۇشى مۇمكىن:

• سۇنۇقلار: پاقالچاق ياكى يان پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ سۇنۇشى تۈرلۈك يارىلىنىشلار، مەسىلەن، يىقىلىش، قاتناش ۋەقەسى ياكى تەنتەربىيە جەريانىدىكى زەخمىلەر تۈپەيلىدىن كېلىپ چىقىدۇ. پاقالچاق سۆڭەك سۇنۇش كۆپىنچە ئېغىر بولۇپ، ھەرىكەتچانلىققا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ.

• بوغۇم ياللۇغى: تىز ياكى تاپان بوغۇمىدا ئارتىرىت (بوغۇم ياللۇغى) پەيدا بولۇشى مۇمكىن بولۇپ، بۇ ئاغرىق، ئىششىق ۋە ھەرىكەت چەكلىمىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• يۇقۇملىنىش: سۆڭەك ياللۇغى (Osteomyelitis) سۆڭەكنىڭ باكتېرىيە ياكى باشقا مىكرو ئورگانىزملار تەرىپىدىن يۇقۇملىنىشىدىن كېلىپ چىقىدۇ.

• سۆڭەك شالاڭلىشىش كېسەللىكى (Osteoporosis): سۆڭەكنىڭ زىچلىقى تۆۋەنلەپ، سۇنۇش خەۋپىنى ئاشۇرىدۇ، بۇ كېسەللىك ياشانغانلاردا كۆپ ئۇچرايدۇ.

داۋالاش ئۇسۇللىرى

پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلەرگە ئالاقىدار زەخمىلەر ياكى كېسەللىكلەرنى داۋالاش ئەھۋالغا قاراپ ئوخشىمايدۇ:

• سۇنۇقلاردا: سۇنۇقنىڭ ئېغىرلىقىغا قاراپ ئوپېراتسىيەسىز داۋالاش (گىپس ئارقىلىق) ياكى ئوپېراتسىيە (تاختاي، مىخ ياكى سىم قويۇش) قىلىنىدۇ. ئەسلىگە كېلىش جەريانىدا فىزىكىلىق داۋالاش ئىنتايىن مۇھىم.

• بوغۇم ياللۇغىدا: ئاغرىق توختىتىش دورىلىرى، ياللۇغ قايتۇرۇش دورىلىرى، فىزىكىلىق داۋالاش ۋە بەزىدە بوغۇم ئالماشتۇرۇش ئوپېراتسىيەسى قوللىنىلىدۇ.

• ئومۇمىي ساغلاملىق: سۆڭەكنى ساغلام ساقلاش ئۈچۈن كالىتسىي، D ۋىتامىنى مول بولغان يېمەكلىكلەرنى ئىستېمال قىلىش ۋە دائىملىق چېنىقىش كېرەك.

خۇلاسىلىگەندە، پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭەكلىرى ئادەم بەدىنىنىڭ تايانچ ۋە ھەرىكەت سىستېمىسىدا ئايرىلماس رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، تۈرلۈك زەخمىلەر ۋە كېسەللىكلەرنى توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.