پاقالچەك سۆڭەك يۇقىرىقى قىسمىنىڭ ئاناتومىيەسى

پاقالچەك سۆڭەك (Tibia) ئادەم بەدىنىدىكى مۇھىم ھەم چوڭ سۆڭەكلەرنىڭ بىرى بولۇپ، تىز بوغۇمىنىڭ ئاستى تەرىپىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش، ھەرىكەت قىلىش ۋە مۇقىملىقنى ساقلاشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. پاقالچەك سۆڭەكنىڭ يۇقىرىقى قىسمى مۇرەككەپ قۇرۇلمىغا ئىگە بولۇپ، ئۇ تۈرلۈك بوغۇم يۈزلىرى، دۆڭچىلەر ۋە رايونلاردىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار يوتا سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ، تىز بوغۇمىنىڭ توغرا ئىقتىدارىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

بۇ ماقالىدە، پاقالچەك سۆڭەكنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىكى ئاساسلىق قۇرۇلمىلار، يەنى رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ئوخشاش قىسىملار تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. بۇ تونۇشتۇرۇش ھەربىر قىسمىنىڭ نامى، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلىرى، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى ھەققىدە چۈشەنچە بېرىدۇ. تىببىي ساھەدىكى ئوقۇغۇچىلار، خادىملار ۋە قىزىقىدىغان كىشىلەر ئۈچۈن پايدىلىق مەلۇمات بىلەن تەمىنلەشنى مەقسەت قىلىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پاقالچەك سۆڭەك يۇقىرىقى قىسمى تۈزۈلمىسى:

• پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشى (Tibial Plateau, 胫骨上面观):
  بۇ پاقالچەك سۆڭەكنىڭ ئەڭ يۇقىرى، ياپىلاق قىسمى بولۇپ، يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچى بىلەن بىرلىشىپ تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ ئىككى چوڭ بوغۇم يۈزىدىن تەركىب تاپىدۇ ھەمدە تىز بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق ئېغىرلىق كۆتۈرۈش يۈزى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى بەدەن ئېغىرلىقىنى يوتا سۆڭىكىدىن قوبۇل قىلىپ، پاقالچەك سۆڭىكى ئارقىلىق ئاستى پۇت سۆڭەكلىرىگە يەتكۈزۈش ۋە تىز بوغۇمىنىڭ ھەرىكىتىگە مۇقىملىق يارىتىشتۇر. شۇنداقلا ئۇنىڭ ئۈستىدىكى بوغۇم خالتىسى (meniscus) تىز بوغۇمىغا زەربە سۈمۈرۈش ۋە سۈركىلىشنى ئازايتىش رولىنى ئوينايدۇ.
• پاقالچەك سۆڭەك ھۆررىگى (Tibial Tuberosity, 胫骨粗隆):
  پاقالچەك سۆڭەكنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان بىر تۈگۈنچەك بولۇپ، پاتېللا (تىز قاپقىچىقى) نىڭ تاندۇنى ئۇنىڭغا چاپلىشىدۇ. بۇ تۈگۈنچەك پۇتنى ئالدىغا سوزۇش ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تۆپۈلۈك ئارا ئالدىنقى رايون (Anterior Intercondylar Area, 髁间前区):
  پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى تۆپۈلۈك ئارىلىق دۆڭچىسىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان رايون. بۇ رايوندىن ئالدى كېسىشمە باغلام (Anterior Cruciate Ligament, ACL) پەيدا بولىدۇ.
• يۇقىرىقى بوغۇم يۈزى (Superior Articular Surface, 上关节面):
  پاقالچەك سۆڭەكنىڭ يۇقىرىقى ئۇچىدىكى ياپىلاق بوغۇم يۈزىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ يۈز يوتا سۆڭىكى بىلەن تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈك ئارىلىق تۈگۈنى (Lateral Intercondylar Tubercle, 外侧髁间结节):
  پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشىنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى بوغۇم يۈزلىرى ئارىسىغا جايلاشقان كىچىك دۆڭچە. بۇ تۈگۈنچەكلەر بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىغا ياردەم بېرىدۇ.
• تۆپۈلۈك ئارا دۆڭچە (Intercondylar Eminence, 髁间隆起):
  پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئىككى بوغۇم يۈزىنى ئايرىپ تۇرىدىغان ئۆسكۈنچە. ئۇ ئىچكى ۋە سىرتقى تۆپۈلۈك ئارىلىق تۈگۈنلىرىدىن تەركىب تاپىدۇ.
• ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈك ئارىلىق تۈگۈنى (Medial Intercondylar Tubercle, 内侧髁间结节):
  پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى بوغۇم يۈزلىرى ئارىسىغا جايلاشقان كىچىك دۆڭچە. بۇ تۈگۈنچەكلەر بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• تۆپۈلۈك ئارا ئارقا رايون (Posterior Intercondylar Area, 髁间后区):
  پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى تۆپۈلۈك ئارىلىق دۆڭچىسىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان رايون. بۇ يەردىن ئارقا كېسىشمە باغلام (Posterior Cruciate Ligament, PCL) پەيدا بولىدۇ.

پاقالچەك سۆڭەك ۋە تىز بوغۇمىنىڭ ئەھمىيىتى

پاقالچەك سۆڭەك پۇتنىڭ ئاساسلىق تايانچ سۆڭىكى بولۇپ، تىز بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. ئۇنىڭ يۇقىرىقى قىسمى، يەنى پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشى، مۇرەككەپ يۈزلەر ۋە باغلام چاپلىشىش نوقتىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

• ئېغىرلىق كۆتۈرۈش: پاقالچەك سۆڭەك پۈتۈن بەدەن ئېغىرلىقىنى يوتا سۆڭىكىدىن قوبۇل قىلىپ، ئاستى پۇتقا يەتكۈزۈشتىكى ئاساسلىق قۇرۇلما.
• ھەرىكەتچانلىق: تىز بوغۇمىنىڭ پاقالچەك سۆڭىكى ئۈستىدىكى تۈرلۈك بوغۇم يۈزلىرىنىڭ لايىھەسى سەۋەبىدىن، پۇتنى ئېگىش ۋە سوزۇش ھەرىكەتلىرى سىلىق ۋە كەڭ دائىرىدە ئېلىپ بېرىلىدۇ.
• مۇقىملىق: پاقالچەك سۆڭىكىدىكى دۆڭچىلەر ۋە باغلاملارنىڭ چاپلىشىش نوقتىلىرى تىز بوغۇمىنىڭ يان تەرەپ ۋە ئالدى-كەينى يۆنىلىشلىرىدىكى مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. ئالدى ۋە ئارقا كېسىشمە باغلاملار پاقالچەك سۆڭىكىنىڭ يوتا سۆڭىكىگە نىسبەتەن ئالدى-كەينىگە سىيرىلىپ كېتىشىنى كونترول قىلىدۇ.
• زەخمىلىنىش ۋە كېسەللىكلەر: پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى قىسمى تىز بوغۇمىدىكى ئەڭ كۆپ زەخمىلىنىدىغان رايونلارنىڭ بىرى. مەسىلەن، يىقىلىش ياكى بىۋاسىتە زەربە بېرىش نەتىجىسىدە سۆڭەك سۇنۇش، بوغۇم يۈزىنىڭ بۇزۇلۇشى كېلىپ چىقىدۇ. سۆڭەك بوغۇم ياللۇغى (Osteoarthritis) قاتارلىق كېسەللىكلەرمۇ بۇ رايونغا تەسىر قىلىپ، ئاغرىق ۋە ھەرىكەت چەكلىمىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• تېببىي داۋالاش: پاقالچەك سۆڭەك ئۈستىنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش سۆڭەك سۇنۇشى، باغلام يىرتىلىش ۋە بوغۇم كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ناھايىتى مۇھىم. زامانىۋى تېببىي تېخنىكىلار ئارقىلىق، بۇ رايوندىكى زەخمىلەرنى ئوپېراتسىيە ئارقىلىق ئەسلىگە كەلتۈرۈش، سۆڭەك يۆتكەش ۋە سۈنئىي بوغۇم قويۇش قاتارلىق ئۇسۇللار قوللىنىلىدۇ.
• ئاناتومىيىلىك ئەھمىيىتى: پاقالچەك سۆڭەك ئۈستىدىكى ھەربىر قۇرۇلما ئۆزىنىڭ ئاناتومىيىلىك ۋە فۇنكسىيىلىك ئەھمىيىتىگە ئىگە. بۇلارنىڭ ئورنى ۋە رولىنى ئايدىڭلاشتۇرۇش، تىز بوغۇمىنىڭ فىزىئولوگىيەسى ۋە پاتولوگىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش ئۈچۈن زۆرۈر.

خۇلاسە قىلغاندا، پاقالچەك سۆڭەكنىڭ يۇقىرىقى قىسمى، يەنى پاقالچەك سۆڭەك ئۈستى كۆرۈنۈشى، ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسىدىكى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم بىر قۇرۇلما. ئۇنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، تىز بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ۋە داۋالاشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.