پۇت بوغۇمى تاجىسىمان كەسمە يۈزى ئاناتومىيىسى

پۇت بوغۇمىنىڭ تاجىسىمان قۇرۇلمىسى: سۆڭەك، بوغۇم ۋە تارىمۇشلارنى چوڭقۇر چۈشىنىش

پۇت بوغۇمى ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم يۈك كۆتۈرۈش بوغۇملىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ماڭغاندا، يۈگۈرگەندە ۋە سەكرىگەندە بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ھەم ھەرىكەتنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇنىڭ ساغلاملىقى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزنىڭ سۈپىتىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇ مۇرەككەپ قۇرۇلمىنى چۈشىنىش ئۈچۈن، ئۇنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشىنى، يەنى سۆڭەك، بوغۇم ۋە ئۇلارنى مۇستەھكەم تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تارىمۇشلارنىڭ ئورنى ۋە ۋەزىپىسىنى بىلىش ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ ماقالىدە، بىز پۇت بوغۇمىنىڭ تاجىسىمان كەسمە يۈزى (ئالدىدىن كەينىگە قارىتا تىك كەسمە) ئاناتومىيەلىك رەسىمى ئارقىلىق، بۇ بوغۇمنى تەشكىل قىلغۇچى ھەربىر قىسىمنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز. بۇ رەسىم بىزگە پاقالچەك، يان پاقالچاق، ئوشۇق سۆڭىكى ۋە باشقا تاپان سۆڭەكلىرىنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى، شۇنداقلا ئۇلارنى بىرىكتۈرۈپ تۇرغان مۇھىم تارىمۇشلارنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ مەزمۇنلار تىببىي ساھەدىكى ئوقۇغۇچىلار، كەسپىي خادىملار ۋە پۇت ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلىدىغان ھەر بىر كىشى ئۈچۈن قىممەتلىك مەلۇمات بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پۇت بوغۇمى تاجىسىمان كەسمە يۈزى
(Coronal Section of the Ankle Joint, 足关节冠状切面)

پۇت بوغۇمىنىڭ تاجىسىمان كەسمە يۈزى پۇتنى ئالدىدىن كەينىگە قارىتا كېسىپ، ئۇنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى ئاشكارىلايدىغان ئاناتومىيەلىك كۆرۈنۈشتۇر. بۇ خىل كۆرۈنۈش ئارقىلىق، پاقالچەك، يان پاقالچاق ۋە ئوشۇق سۆڭىكىدىن تەشكىل تاپقان ئاساسلىق ئوشۇق-پاقالچەك بوغۇمىنىڭ بوغۇم يۈزى ماسلىقىنى، كېكىردەك قۇرۇلمىسىنى ۋە بوغۇم بوشلۇقىنى ئېنىق كۆزەتكىلى بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، بۇ كۆرۈنۈش ئوشۇق سۆڭىكى بىلەن پاشنا سۆڭىكى، قېيىقسىمان سۆڭەك ۋە باشقا تاپان سۆڭەكلىرى ئوتتۇرىسىدىكى مۇرەككەپ بوغۇم مۇناسىۋەتلىرىنى ۋە ئۇلارنى مۇقىملاشتۇرىدىغان ھالقىلىق تارىمۇشلارنى (مەسىلەن، شاخلىغان تارىمۇش) كۆرسىتىپ بېرىدۇ. كلىنىكىدا، ماگنىتلىق رېزونانس (MRI) ۋە كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT) قاتارلىق تەكشۈرۈشلەردە بۇ خىل كەسمە يۈزى سۆڭەك سۇنۇش، تارىمۇش ئۈزۈلۈش ۋە بوغۇم ياللۇغى قاتارلىق كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

• پاقالچەك سۆڭىكى (Tibia, 胫骨)
  پۇتنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان چوڭ، يۈك كۆتۈرىدىغان سۆڭەك. ئۇنىڭ تۆۋەنكى ئۇچى ئوشۇق سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ، پۇت بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق قىسمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• يان پاقالچاق سۆڭىكى (Fibula, 腓骨)
  پاقالچەك سۆڭىكىنىڭ سىرتىغا جايلاشقان نېپىز سۆڭەك. ئۇ پۇت بوغۇمىنىڭ سىرتىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• پاشنا سۆڭەك (Calcaneus, 跟骨)
  تاپاننىڭ ئارقا قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان ئەڭ چوڭ تاپان سۆڭىكى بولۇپ، يەرگە تەككەندە بەدەن ئېغىرلىقىنى بىۋاسىتە كۆتۈرىدۇ. ئاخىللېس پەيى مۇشۇ سۆڭەككە تۇتىشىدۇ.
• ئوشۇق پاقالچەك بوغۇمى (Talocrural Joint / Ankle Joint, 距小腿关节)
  بۇ ھەقىقىي مەنىدىكى پۇت بوغۇمى بولۇپ، پاقالچەك، يان پاقالچاق ۋە ئوشۇق سۆڭىكىدىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ھەرىكىتى (dorsiflexion and plantar flexion) گە مەسئۇل.
• ئوشۇق سۆڭىكى (Talus, 距骨)
  پاقالچەك بىلەن پاشنا سۆڭىكى ئارىسىغا جايلاشقان ئۆزگىچە سۆڭەك. ئۇ بەدەن ئېغىرلىقىنى پاقالچەكتىن پۇتنىڭ باشقا سۆڭەكلىرىگە يەتكۈزىدىغان كۆۋرۈكلۈك رولىنى ئوينايدۇ.
• پاقالچەك – يان پاقالچەك ئالدى تارىمۇشى (Anterior Tibiofibular Ligament, 胫腓前韧带)
  پاقالچەك بىلەن يان پاقالچاقنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىنى ئالدى تەرەپتىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تارىمۇش. ئۇ پۇت بوغۇمىنىڭ يۇقىرى قىسمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• ئوشۇق – پاشنا سۆڭەك ئارىلىق تارىمۇشى (Interosseous Talocalcaneal Ligament, 距跟骨间韧带)
  ئوشۇق سۆڭىكى بىلەن پاشنا سۆڭىكى ئارىسىدىكى بوشلۇققا جايلاشقان كۈچلۈك تارىمۇش. ئۇ پۇت ئارقا قىسمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.
• پاقالچەك قېيىق قىسمى (Tibionavicular Part of Deltoid Ligament, 胫舟部)
  بۇ پۇت بوغۇمى ئىچكى تەرىپىدىكى دېلتاسمان تارىمۇشنىڭ بىر قىسمى. ئۇ پاقالچەكنى قېيىقسىمان سۆڭەككە تۇتاشتۇرۇپ، پۇتنىڭ ئىچكى تەرىپىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• پاقالچەك – ئوشۇق ئالدى قىسمى (Anterior Tibiotalar Part of Deltoid Ligament, 胫距前部)
  بۇمۇ دېلتاسمان تارىمۇشنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، پاقالچەكنى ئوشۇق سۆڭىكىنىڭ ئالدى قىسمىغا تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ ھەددىدىن زىيادە سىرتقا بۇرۇلۇپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• شاخلىغان تارىمۇش (Bifurcate Ligament, 分岐韧带)
  بۇ پاشنا سۆڭىكىدىن باشلىنىپ ئىككى شاخقا ئايرىلىدىغان مۇھىم تارىمۇش. ئۇنىڭ بىر شاخچىسى كوبىكسىمان سۆڭەككە، يەنە بىر شاخچىسى قېيىقسىمان سۆڭەككە تۇتىشىدۇ.
• پاشنا كوبىك تارىمۇشى (Calcaneocuboid Ligament, 跟骰韧带)
  شاخلىغان تارىمۇشنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، پاشنا سۆڭىكى بىلەن كوبىكسىمان سۆڭەكنى تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ تاپان ئارقا توغرا بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىغا ياردەم بېرىدۇ.
• پاشنا قېيىق تارىمۇشى (Calcaneonavicular Ligament, 跟舟韧带)
  شاخلىغان تارىمۇشنىڭ يەنە بىر قىسمى بولۇپ، پاشنا سۆڭىكى بىلەن قېيىقسىمان سۆڭەكنى تۇتاشتۇرىدۇ. بۇ تارىمۇش پۇت ئوتتۇرا قىسمىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن مۇھىم.
• تاپان ئارقا توغرا بوغۇمى (Transverse Tarsal Joint / Chopart’s Joint, 跗横关节)
  بۇ پۇت ئارقا قىسمى (پاشنا ۋە ئوشۇق سۆڭىكى) بىلەن پۇت ئوتتۇرا قىسمىنى تۇتاشتۇرىدىغان بوغۇم. ئۇ پاشنا-كوبىك بوغۇمى ۋە ئوشۇق-قېيىق بوغۇمىدىن تەركىب تاپىدۇ.
• كوبىكسىمان سۆڭەك (Cuboid Bone, 骰骨)
  پۇتنىڭ سىرتقى تەرىپىگە جايلاشقان، كۇب شەكلىدىكى سۆڭەك. ئۇ پۇتنىڭ سىرتقى گىرۋىكىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• پۇت قېيىقسىمان سۆڭىكى (Navicular Bone, 足舟骨)
  پۇتنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان، كېمە شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ پۇت თاقىنىڭ (arch) تۈزۈلۈشى ۋە مۇقىملىقىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• شىنا – قېيىق بوغۇمى (Cuneonavicular Joint, 楔舟关节)
  قېيىقسىمان سۆڭەك بىلەن ئۈچ شىناسىمان سۆڭەك ئارىسىدىكى بوغۇم. بۇ بوغۇم پۇت ئوتتۇرا قىسمىنىڭ ھەرىكىتىگە قاتنىشىدۇ.
• ئىچكى تەرەپ شىناسىمان سۆڭەك (Medial Cuneiform, 内侧楔骨)
  ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ ئەڭ چوڭى ۋە ئەڭ ئىچكى تەرەپتىكىسى. ئۇ بىرىنچى تاپان سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• ئوتتۇرا شىناسىمان سۆڭەك (Intermediate Cuneiform, 中间楔骨)
  ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان ئەڭ كىچىك سۆڭەك. ئۇ ئىككىنچى تاپان سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• سىرتقى تەرەپ شىناسىمان سۆڭەك (Lateral Cuneiform, 外侧楔骨)
  ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ سىرتقى تەرىپىگە جايلاشقان سۆڭەك. ئۇ ئۈچىنچى تاپان سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• شىناسىمان سۆڭەكلەر ئارىلىق تارىمۇشى (Intercuneiform Ligament, 楔骨间韧带)
  ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان كىچىك تارىمۇشلار. بۇلار پۇت ئوتتۇرا قىسمىنىڭ توغرا مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• تاپان ئارقا سۆڭەكلىرى – تاپان سۆڭەكلىرى بوغۇمى (Tarsometatarsal Joints / Lisfranc Joint, 跗蹠关节)
  تاپان ئارقا سۆڭەكلىرى (شىناسىمان ۋە كوبىكسىمان سۆڭەكلەر) بىلەن بەش تاپان سۆڭىكى ئارىسىدىكى بوغۇملار. بۇ بوغۇملارنىڭ زەخىملىنىشى ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• تاپان سۆڭەكلىرى ئارىلىق بوغۇمى (Intermetatarsal Joints, 蹠骨间关节)
  قوشنا تاپان سۆڭەكلىرىنىڭ ئاساسى قىسمى ئارىسىدىكى بوغۇملار. ئۇلار پۇتنىڭ ئالدى قىسمىنىڭ مۇقىملىقىغا ياردەم بېرىدۇ.
• تاپان سۆڭەكلىرى ئارىلىق تارىمۇشى (Intermetatarsal Ligaments, 蹠骨间韧带)
  قوشنا تاپان سۆڭەكلىرىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تارىمۇشلار. ئۇلار پۇتنىڭ توغرا كەڭلىكىنى ساقلاپ، پۇت თاقىنى قوللايدۇ.

خۇلاسە ۋە قوشۇمچە چۈشەنچىلەر

پۇت بوغۇمىنىڭ تاجىسىمان كەسمە يۈزى بىزگە بۇ بوغۇمنىڭ نەقەدەر مۇرەككەپ ۋە نازۇك لايىھەلەنگەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ئۇ پەقەت بىر قانچە سۆڭەكنىڭ ئاددىي بىرىكىشى بولماستىن، بەلكى كۆپلىگەن سۆڭەك، بوغۇم ۋە تارىمۇشلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ئىشلەيدىغان بىر پۈتۈن سىستېمىسىدۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەربىرىنىڭ ئۆز ۋەزىپىسى بولۇپ، بىرەرسى زەخىملەنسە پۈتكۈل پۇتنىڭ فۇنكسىيەسىگە تەسىر يېتىدۇ.

كلىنىكىلىق جەھەتتىن ئېيتقاندا، پۇت بوغۇمى ئەڭ كۆپ زەخىملىنىدىغان بوغۇملارنىڭ بىرى. پۇتنىڭ قايرىلىپ كېتىشى (ankle sprain) دەل سىرتقى ياكى ئىچكى تەرەپتىكى تارىمۇشلارنىڭ سوزۇلۇشى ياكى ئۈزۈلۈپ كېتىشىنى كۆرسىتىدۇ. ئېغىر دەرىجىدىكى زەخىملىنىش بولسا پاقالچەك، يان پاقالچاق ياكى ئوشۇق سۆڭىكىنىڭ سۇنۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. تاجىسىمان كەسمە يۈزىنى چۈشىنىش دوختۇرلارنىڭ بۇ خىل زەخىملىنىشلەرنىڭ ئورنى ۋە ئېغىرلىق دەرىجىسىنى توغرا ئايرىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

پۇت بوغۇمىنىڭ بىئومېخانىكىسىمۇ ئىنتايىن مۇھىم. ئۇنىڭ تۇراقلىقلىقى بىلەن جانلىقلىقى ئوتتۇرىسىدا مۇكەممەل بىر تەڭپۇڭلۇق ساقلانغان بولۇشى كېرەك. تارىمۇشلار بوغۇمنىڭ ھەددىدىن زىيادە ھەرىكەت قىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ تۇراقلىقلىقنى كاپالەتلەندۈرسە، بوغۇم يۈزىدىكى سىلىق كېكىردەكلەر ھەرىكەتنىڭ راۋان بولۇشىغا شارائىت يارىتىدۇ.

پۇت بوغۇمى ساغلاملىقى ئۈچۈن مۇھىم نۇقتىلار:

• توغرا ئاياغ كىيىش: پۇت თاقىنى ياخشى تىرەيدىغان، راھەت ئاياغلارنى تاللاش پۇت بوغۇمىغا چۈشىدىغان بېسىمنى ئازايتالايدۇ.
• مۇۋاپىق چېنىقىش: پۇت ۋە پاچاق مۇسكۇللىرىنى كۈچەيتىش بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرىدۇ ۋە زەخىملىنىش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىدۇ.
• ئارتۇق ئېغىرلىقتىن ساقلىنىش: بەدەن ئېغىرلىقىنى كونترول قىلىش پۇت بوغۇمىغا چۈشىدىغان يۈكنى يېنىكلىتىدۇ.
• زەخىملەنگەندە ۋاقتىدا داۋالىنىش: پۇت قايرىلىپ كەتكەندە ياكى باشقا زەخىملىنىش يۈز بەرگەندە، دەرھال ئىسپىرتلاپ، مۇز بېسىپ، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك.

خۇلاسىلىغاندا، پۇت بوغۇمىنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئۇنى ئاسراش ۋە قوغداشنىڭ بىرىنچى قەدىمىدۇر. بۇ ئاناتومىيەلىك بىلىملەر ئارقىلىق، بىز پۇتىمىزنىڭ ساغلاملىقىغا تېخىمۇ ئەھمىيەت بېرىپ، ھەرىكەت ئەركىنلىكىمىزدىن ئۇزۇن مۇددەت ھۇزۇرلىنالايمىز.