پۇت تېگى تارىمۇشلىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

پۇت تېگى تارىمۇشلىرى: پۇت ئەگمىسى ۋە مۇقىملىقىنىڭ ئۇلى

پۇت تېگى ئىنسان بەدىنىنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈپ، ھەرىكەت جەريانىدىكى زەربىنى سۈمۈرىدىغان مۇرەككەپ ۋە مۇھىم قۇرۇلما. ئۇ نۇرغۇنلىغان كىچىك سۆڭەكلەر، بوغۇملار، مۇسكۇللار ۋە تارىمۇشلاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇلارنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى پۇتنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى ئىشقا ئاشۇرۇشنىڭ ئاساسىدۇر. پۇت تېگىدىكى بۇ قۇرۇلمىلار، بولۇپمۇ تارىمۇشلار ۋە مۇسكۇل پىيلىرى، پۇتنىڭ ئۇزۇنىسىغا ۋە كۆلەڭگە ئەگمىلىرىنى شەكىللەندۈرۈپ ۋە ساقلاپ، بىزنىڭ تىك تۇرۇشىمىز، مېڭىشىمىز ۋە يۈگۈرۈشىمىزگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

بۇ ماقالىدە، بىز پۇت تېگىدىكى ئاساسلىق تارىمۇشلار، مۇسكۇل پىيلىرى ۋە ئۇلارغا مۇناسىۋەتلىك سۆڭەك قۇرۇلمىلىرىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز. ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئورنى ۋە ۋەزىپىسىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، پۇت تېگى ساغلاملىقىنىڭ مۇھىملىقىنى تېخىمۇ چوڭقۇر ھېس قىلالايمىز ھەمدە كۈندىلىك تۇرمۇشتا ۋە تەنتەربىيە پائالىيەتلىرىدە پۇت تېگى زەخىملىنىشلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش توغرىسىدا پايدىلىق بىلىملەرگە ئىگە بولىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پۇت تېگى تارىمۇشلىرى (Plantar Ligaments, 足底韧带)
پۇت تېگى تارىمۇشلىرى پۇتنىڭ ئاستىنقى قىسمىغا جايلاشقان، سۆڭەكلەرنى بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان بىر گۇرۇپپا كۈچلۈك ۋە چىداملىق تالالىق توقۇلمىلاردۇر. ئۇلارنىڭ ئاساسلىق رولى پۇتنىڭ ئۇزۇنىسىغا ۋە كۆلەڭگە ئەگمىلىرىنى ساقلاش، بۇ ئارقىلىق پۇتنىڭ زەربە سۈمۈرۈش ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇش ۋە بەدەن ئېغىرلىقىنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇشتىن ئىبارەت. بۇ تارىمۇشلار بولمىغان بولسا، پۇتنىڭ قۇرۇلمىسى بوشاپ، تەكشى پۇت (flat foot) ھالىتىگە كېلىپ قېلىپ، مېڭىش ۋە تۇرۇش قىيىنلىشىپ كېتەتتى. ئۇلار پۇتنىڭ بىئومېخانىكىلىق مۇقىملىقى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئىچكى تەرەپ شىناسىمان سۆڭەك (Medial Cuneiform, 内侧楔骨)
بۇ سۆڭەك پۇتنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ ئەڭ چوڭى بولۇپ، پۇت تېگى ئەگمىسىنى قۇرۇشقا قاتنىشىدۇ. ئۇ پاقالچەك ئالدى مۇسكۇلى پېيىنىڭ ئاساسلىق تۇتاش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

پاقالچەك ئالدى مۇسكۇل پېيى (Tibialis Anterior Tendon, 胫骨前肌腱)
بۇ پىي پاقالچەك ئالدى مۇسكۇلىنىڭ داۋامى بولۇپ، پۇتنىڭ ئالدى تەرىپىدىن ئۆتۈپ، ئىچكى شىناسىمان سۆڭەك ۋە بىرىنچى تاپان سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى پۇتنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش (dorsiflexion) ۋە ئىچىگە ئۆرۈش (inversion) بولۇپ، پۇت تېگى ئەگمىسىنى تىرەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

شىنا-قېيىق پۇت تىگى تارىمۇشى (Plantar Cuneonavicular Ligament, 楔舟足底韧带)
بۇ تارىمۇشلار قېيىقسىمان سۆڭەك بىلەن ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنى پۇت تېگى تەرەپتىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇلار پۇت ئوتتۇرا قىسمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاپ، پۇت تېگى ئەگمىسىنى قوللاشقا ياردەم بېرىدۇ.

پۇت قىيىقسىمان سۆڭىكى (Navicular Bone, 足舟骨)
بۇ سۆڭەك پۇتنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى ئوشۇق سۆڭىكى بىلەن شىناسىمان سۆڭەكلەر ئارىسىغا جايلاشقان بولۇپ، پۇت تېگى ئۇزۇنىسىغا ئەگمىسىنىڭ ئەڭ يۇقىرى نۇقتىسىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ مۇقىملىقى ۋە ھەرىكەتچانلىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

كوبىك-قېيىق پۇت تىگى تارىمۇشى (Plantar Cuboideonavicular Ligament, 骰舟足底韧带)
بۇ تارىمۇش كۇبىكسىمان سۆڭەك بىلەن قېيىقسىمان سۆڭەكنى پۇت تېگى تەرەپتىن تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ كۆلەڭگە ئەگمىسىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىپ، پۇت ئوتتۇرا قىسمىنىڭ پۇختىلىقىنى ئاشۇرىدۇ.

پاقالچەك ئارقا مۇسكۇل پېيى (Tibialis Posterior Tendon, 胫骨后肌腱)
بۇ پۇت تېگى ئۇزۇنىسىغا ئەگمىسىنى ساقلاشتىكى ئەڭ مۇھىم پىيلارنىڭ بىرى بولۇپ، پۇتنىڭ ئىچكى تەرىپىدىن ئۆتۈپ، قېيىقسىمان سۆڭەككە ۋە باشقا نۇرغۇن سۆڭەكلەرگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئىقتىدارى ئاجىزلىغاندا، قازىنىلغان تەكشى پۇت كېلىپ چىقىشى مۇمكىن.

پۇت بارمىقىنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پېيى (Flexor Digitorum Longus Tendon, 趾长屈肌腱)
بۇ پىي پاقالچەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىن كېلىپ، پۇت تېگىدە تۆت كىچىك پىيغا بۆلۈنۈپ، 2-5-پۇت بارماقلىرىنى پۈكۈش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ يەنە مېڭىش ۋە يۈگۈرۈش جەريانىدا پۇت تېگى ئەگمىسىنى تىرەشكە ياردەم بېرىدۇ.

پۇت باش بارمىقىنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پېيى (Flexor Hallucis Longus Tendon, 𧿹长屈肌腱)
بۇ كۈچلۈك پىي پۇت تېگىدىن ئۆتۈپ باش بارماققا تۇتىشىدۇ، ئاساسلىقى باش بارماقنى پۈكۈش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ مېڭىش جەريانىدا يەردىن ئۈزۈلۈش باسقۇچىدا مۇھىم ئىتتىرىش كۈچى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
(ھازىر بۇ 𧿹 خەت ئىشلىتىلمەيدۇ)

پاشنا سۆڭەك (Calcaneus, 跟骨)
پاشنا سۆڭىكى پۇتتىكى ئەڭ چوڭ سۆڭەك بولۇپ، بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرىدىغان ئاساسلىق نۇقتا ھېسابلىنىدۇ. پۇت تېگىدىكى نۇرغۇن مۇھىم تارىمۇشلار ۋە پىيلەر مۇشۇ سۆڭەكتىن باشلىنىدۇ ياكى مۇشۇ سۆڭەككە تۇتىشىدۇ.

پۇت تېگى ئۇزۇن تارىمۇش (Long Plantar Ligament, 足底长韧带)
بۇ پۇت تېگىدىكى ئەڭ ئۇزۇن ۋە يۈزەكى تارىمۇش بولۇپ، پاشنا سۆڭىكىدىن باشلىنىپ كۇبىكسىمان سۆڭەك ۋە تاپان سۆڭەكلىرىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ سىرتقى تەرەپ ئۇزۇنىسىغا ئەگمىسىنى ساقلاشتىكى ئاساسلىق قۇرۇلما ھېسابلىنىدۇ.

يان پاقالچەك ئۇزۇن مۇسكۇل پېيى (Peroneus Longus Tendon, 腓骨长肌腱)
بۇ پىي پۇتنىڭ سىرتقى تەرىپىدىن ئايلىنىپ، پۇت تېگىنى توغرىسىغا كېسىپ ئۆتۈپ، ئىچكى شىناسىمان سۆڭەك ۋە بىرىنچى تاپان سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ پۇتنى سىرتقا ئۆرۈش (eversion) ۋە پۇت تېگى كۆلەڭگە ئەگمىسىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

يان پاقالچەك قىسقا مۇسكۇل پېيى (Peroneus Brevis Tendon, 腓骨短肌腱)
بۇ پىي يان پاقالچەك ئۇزۇن مۇسكۇل پېيى بىلەن بىللە مېڭىپ، بەشىنچى تاپان سۆڭىكىنىڭ تۈۋىگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى پۇتنى سىرتقا ئۆرۈش ۋە پۇتنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىش.

تاپان سۆڭەك پۇت تىگى تارىمۇشى (Plantar Metatarsal Ligaments, 蹠骨足底韧带)
بۇ تارىمۇشلار بەش تاپان سۆڭىكىنىڭ ئاساسىنى پۇت تېگى تەرەپتىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇلار پۇتنىڭ ئالدىنقى قىسمىدىكى كۆلەڭگە ئەگمىسىنى ساقلاپ، تاپان سۆڭەكلىرىنىڭ ئارىلىقىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.

پۇت تېگى تارىمۇشلىرى ئالاھىدىلىكى

پۇت تېگى تارىمۇشلىرى ۋە مۇسكۇل پىيلىرىنىڭ ساغلاملىقى پۇتنىڭ نورمال ئىقتىدارى ۋە ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ قۇرۇلمىلار زەخىملەنگەندە ياكى ھەددىدىن زىيادە ئىشلىتىلگەندە، پۇت تېگى ئاغرىقى، ياللۇغلىنىش (مەسىلەن، پۇت تېگى پەردە ياللۇغى – Plantar Fasciitis) ۋە پۇت قۇرۇلمىسىنىڭ ئۆزگىرىشى قاتارلىق مەسىلىلەر كېلىپ چىقىشى مۇمكىن. بۇ مەسىلىلەر كىشىلەرنىڭ كۈندىلىك ھەرىكىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇڭلاشقا، پۇت تېگى ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش ۋە ئۇنى ئاكتىپلىق بىلەن قوغداش زۆرۈر.

پۇت تېگى تارىمۇشلىرىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، بىرىنچىدىن، پۇتنىڭ بىئومېخانىكىلىق خۇسۇسىيىتىگە ماس كېلىدىغان، يېتەرلىك تىرەش كۈچىگە ئىگە ئاياغلارنى كىيىش كېرەك. بولۇپمۇ ئۇزۇن ۋاقىت تىك تۇرىدىغان ياكى كۆپ ماڭىدىغان كىشىلەر ئۈچۈن بۇ تېخىمۇ مۇھىم. ئىككىنچىدىن، بەدەن ئېغىرلىقىنى كونترول قىلىش پۇت تېگىگە چۈشىدىغان بېسىمنى ئازايتىپ، تارىمۇشلارنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىدۇ. ئېغىرلىق ھەددىدىن زىيادە ئېشىپ كەتسە، پۇت تېگى ئەگمىسىنىڭ تۆۋەنلىشىنى ۋە ئاغرىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

ئۇنىڭدىن باشقا، دائىم ھەرىكەت قىلىش ۋە مەشىق قىلىش ئارقىلىق پۇت ۋە پاچاق مۇسكۇللىرىنى كۈچەيتىش كېرەك. كۈچلۈك مۇسكۇللار تارىمۇشلارغا ياردەملىشىپ، پۇت ئەگمىسىنى تېخىمۇ ياخشى تىرەيدۇ. تۆۋەندىكى بىر قانچە ئاددىي ئۇسۇل پۇت تېگى ساغلاملىقىنى ئاسراشقا ياردەم بېرىدۇ:

• سوزۇش مەشىقى: پاچاق ۋە پۇت تېگى مۇسكۇللىرىنى دائىم سوزۇپ بېرىش، بولۇپمۇ ئەتىگەندە ئورۇندىن تۇرغاندا ۋە ھەرىكەتتىن بۇرۇن، تارىمۇشلارنىڭ جانلىقلىقىنى ئاشۇرىدۇ.
• كۈچەيتىش مەشىقى: پۇت بارماقلىرى بىلەن لۆڭگىنى تۇتۇش، تاپان بىلەن تىك تۇرۇپ مېڭىش قاتارلىق مەشىقلەر پۇتتىكى كىچىك مۇسكۇللارنى كۈچەيتىدۇ.
• يالاڭ ئاياغ مېڭىش: يۇمشاق ۋە بىخەتەر يەرلەردە (مەسىلەن، ئوتلاق ياكى قۇملۇقتا) يالاڭ ئاياغ مېڭىش پۇتتىكى سەزگۈ نېرۋىلىرىنى غىدىقلاپ، مۇسكۇللارنىڭ ماسلىشىش ئىقتىدارىنى ياخشىلايدۇ.
• ئارام ئېلىش: ھەددىدىن زىيادە ھەرىكەت قىلغاندىن كېيىن پۇتقا يېتەرلىك ئارام بېرىش، زۆرۈر تېپىلغاندا مۇز بىلەن سوۋۇتۇش ياللۇغلىنىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ئەگەر پۇت تېگىدە ئۇزۇنغا سوزۇلغان ئاغرىق ياكى بىئاراملىق سىزىلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، سەۋەبىنى ئېنىقلاپ، كەسپىي داۋالاش ۋە مەسلىھەت ئېلىش كېرەك. ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، پۇت تېگى تارىمۇشلىرىغا كۆڭۈل بۆلۈش پۇت ساغلاملىقىنىڭ، شۇنداقلا پۈتكۈل بەدەننىڭ ھەرىكەت ئىقتىدارىنىڭ مۇھىم كاپالىتىدۇر.