قاپقا ۋېنا بىلەن كاۋاك ۋېنا ئارىسىدىكى تۇتاشما يوللار ئاناتومىيىسى

قاپقا ۋېنا بىلەن كاۋاك ۋېنا ئارىسىدىكى تۇتاشما يوللار ۋە ئۇلارنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئىنسان بەدىنىنىڭ ۋېنا سىستېمىسى ئىككى چوڭ، ئاساسەن مۇستەقىل سىستېمىدىن تەركىب تاپقان: بىرى، بەدەننىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى ئوكسىگېنسىز قاننى بىۋاسىتە يۈرەككە قايتۇرىدىغان تەن ۋېنا سىستېمىسى (كاۋاك ۋېنا سىستېمىسى)؛ يەنە بىرى، ھەزىم قىلىش ئەزالىرى (ئاشقازان، ئۈچەي)، تال ۋە ئاشقازان ئاستى بېزىدىن كەلگەن ئوزۇقلۇققا باي قاننى ئاۋۋال جىگەرگە يەتكۈزۈپ بېرىدىغان قاپقا ۋېنا سىستېمىسىدۇر. نورمال ئەھۋالدا، بۇ ئىككى سىستېما جىگەر ئارقىلىق ۋاسىتىلىق ھالدا تۇتىشىدۇ. ئەمما، بۇ ئىككى سىستېما ئارىسىدا يەنە بىر قانچە يوشۇرۇن، ئىنچىكە تۇتاشما يوللارمۇ مەۋجۇت بولۇپ، بۇلار «قاپقا-كاۋاك ۋېنا تۇتاشمىسى» (Portocaval anastomosis) دەپ ئاتىلىدۇ.

بۇ تۇتاشما يوللار نورمال فىزىئولوگىيىلىك شارائىتتا ئېچىلمايدۇ ۋە قان ئېقىمى ئىنتايىن ئاز بولىدۇ. لېكىن، جىگەر قېتىشىشقا ئوخشاش سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن قاپقا ۋېنا سىستېمىسىدا بېسىم ئېشىپ كەتكەندە (قاپقا ۋېنا يۇقىرى بېسىمى)، بۇ تۇتاشما يوللار تەبىئىي ھالدا كېڭىيىپ، قاپقا ۋېنادىكى قاننىڭ جىگەرنى ئايلىنىپ ئۆتۈپ، بىۋاسىتە تەن ۋېنا سىستېمىسىغا قۇيۇلۇشى ئۈچۈن قوشۇمچە يول ھاسىل قىلىدۇ. بۇ ھادىسە گەرچە بەدەننىڭ بىر خىل تولۇقلاش مېخانىزمى بولسىمۇ، ئەمما ئۇ قىزىلئۆڭگەچ، ئاشقازان ۋە تۈز ئۈچەي قان تومۇرلىرىنىڭ كېڭىيىپ يېرىلىشىغا سەۋەب بولۇپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

قاپقا-كاۋاك ۋىنانى تۇتاشتۇرۇش رەسىمى (Schematic diagram of portocaval anastomosis, 门腔静脉吻合模式图)
بۇ رەسىم قاپقا ۋېنا سىستېمىسى بىلەن كاۋاك ۋېنا سىستېمىسى ئوتتۇرىسىدىكى ئاساسلىق تۇتاشما يوللارنى ئومۇملاشتۇرۇپ كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر مودېل سىزىلمىسىدۇر. ئۇ قاپقا ۋېنا بېسىمى ئۆرلىگەندە قاننىڭ قايسى قوشۇمچە يوللار ئارقىلىق ئايلىنىپ ئۆتۈپ، يۈرەككە قايتىدىغانلىقىنى چۈشىنىش ئۈچۈن مۇھىم ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ تۇتاشما يوللار ئاساسلىقى قىزىلئۆڭگەچنىڭ تۆۋەنكى قىسمى، كىندىك ئەتراپى، تۈز ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە قورساق پەردىسىنىڭ كەينىدىكى بوشلۇققا جايلاشقان بولۇپ، ھەر بىر يولنىڭ كېڭىيىشى ئۆزىگە خاس كلىنىكىلىق ئالامەتلەرنى پەيدا قىلىدۇ. بۇ رەسىمنى چۈشىنىش جىگەر كېسەللىكلىرىنىڭ ئەگەشمە كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قىلىش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

• ئومۇرتقا ئىچكى ۋە سىرتقى ۋىنا چىگىشى (Internal and external vertebral venous plexuses, 椎内与外静脉丛)
  بۇ ۋېنا تورلىرى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى ئوراپ تۇرىدۇ. قورساق پەردىسى كەينىدىكى قاپقا-كاۋاك تۇتاشمىسى ئارقىلىق، بۇ سىستېما قاپقا ۋېنادىكى قاننى يۇقىرى كاۋاك ۋېناغا يەتكۈزۈشتە رول ئوينايدۇ.
• بويۇن ئىچكى ۋىناسى (Internal jugular vein, 颈内静脉)
  باش ۋە بويۇن قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، باش-بىلەك ۋېناسىغا قۇيۇلىدىغان ئاساسلىق چوڭ ۋېنا. ئۇ كاۋاك ۋېنا سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى.
• تاق ۋىنا (Azygos vein, 奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئارقا تېمىدا يۇقىرىغا ماڭىدىغان ۋېنا. ئۇ قىزىلئۆڭگەچ ۋېنالىرىدىكى قاننى يىغىپ، يۇقىرى كاۋاك ۋېناغا قۇيىدۇ ۋە قىزىلئۆڭگەچتىكى قاپقا-كاۋاك تۇتاشمىسىنىڭ كاۋاك تەرىپىنى تەشكىل قىلىدۇ.
• قىزىلئۆڭگەچ ۋىنا چىگىشى (Esophageal venous plexus, 食管静脉丛)
  قىزىلئۆڭگەچنىڭ شىللىق پەردە ئاستىدا شەكىللەنگەن ۋېنا تورى. بۇ يەردە قاپقا سىستېمىسىدىكى ئاشقازان سول ۋېناسى بىلەن كاۋاك سىستېمىسىدىكى تاق ۋېنا ئۆزئارا تۇتىشىدۇ.
• قىزىلئۆڭگەچ ۋىناسى (Esophageal veins, 食管静脉)
  قىزىلئۆڭگەچتىكى قاننى يىغىپ، يۇقىرىدا بويۇن ۋېنالىرىغا، تۆۋەندە تاق ۋېنا ۋە ئاشقازان سول ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.
• يېرىم تاق ۋىنا (Hemiazygos vein, 半奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ سول تەرىپىدىكى قاننى يىغىپ، تاق ۋېناغا قۇيۇلىدۇ. ئۇمۇ قىزىلئۆڭگەچتىكى تۇتاشمىغا قاتنىشىدۇ.
• ئاشقازان ئوڭ ۋە سول ۋىناسى (Right and left gastric veins, 胃左与右静脉)
  بۇ ۋېنالار ئاشقازاننىڭ كىچىك ئەگمىسىدىكى قاننى يىغىپ، بىۋاسىتە قاپقا ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. ئاشقازان سول ۋېناسى قىزىلئۆڭگەچتىكى تۇتاشما يولنىڭ قاپقا تەرىپى ھېسابلىنىدۇ.
• تال ۋىناسى (Splenic vein, 脾静脉)
  تال، ئاشقازان ئاستى بېزى ۋە ئاشقازاننىڭ بىر قىسمىدىكى قاننى يىغىدۇ. ئۇ ئۈچەي بېغىش پەردە يۇقىرىقى ۋېناسى بىلەن بىرلىشىپ، قاپقا ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• قاپقا ۋىناسى (Portal vein, 门静脉)
  ھەزىم قىلىش يولى ۋە تالدىن كەلگەن ئوزۇقلۇققا باي قاننى جىگەرگە يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق قان تومۇر. ئۇنىڭ بېسىمىنىڭ ئۆرلىشى قاپقا-كاۋاك تۇتاشمىلىرىنىڭ ئېچىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• ئۈچەي بېغىش پەردە تۆۋەنكى ۋىناسى (Inferior mesenteric vein, 肠系膜下静脉)
  يوغۇن ئۈچەينىڭ سول يېرىمىدىكى قاننى يىغىپ، ئادەتتە تال ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. ئۇنىڭ شاخچىسى بولغان تۈز ئۈچەي يۇقىرىقى ۋېناسى تۈز ئۈچەيدىكى تۇتاشمىغا قاتنىشىدۇ.
• تۈز ئۈچەي يۇقارىقى ۋىناسى (Superior rectal vein, 直肠上静脉)
  تۈز ئۈچەينىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، ئۈچەي بېغىش پەردە تۆۋەنكى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. بۇ قاپقا ۋېنا سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى.
• يانپاش غول ۋىناسى (Common iliac vein, 髂总静脉)
  ئىچكى ۋە سىرتقى يانپاش ۋېنالىرىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى يانپاش غول ۋېناسى بىرلىشىپ تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
• يانپاش ئىچكى ۋىناسى (Internal iliac vein, 髂内静脉)
  داس بوشلۇقىدىكى ئەزالارنىڭ قانىنى يىغىدۇ. ئۇنىڭ شاخچىلىرى بولغان تۈز ئۈچەي ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى ۋېنالىرى تۈز ئۈچەيدىكى تۇتاشما يولنىڭ كاۋاك تەرىپى ھېسابلىنىدۇ.
• تۈز ئۈچەي ۋىنا چىگىشى (Rectal venous plexus, 直肠静脉丛)
  تۈز ئۈچەينىڭ شىللىق پەردە ئاستىدا شەكىللەنگەن ۋېنا تورى. بۇ يەردە قاپقا سىستېمىسىدىكى تۈز ئۈچەي يۇقىرىقى ۋېناسى بىلەن كاۋاك سىستېمىسىدىكى تۈز ئۈچەي ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى ۋېنالىرى ئۆزئارا تۇتىشىدۇ.
• تۈز ئۈچەي ئوتتۇرا ۋىناسى (Middle rectal vein, 直肠中静脉)
  تۈز ئۈچەينىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، يانپاش ئىچكى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.
• تۈز ئۈچەي تۆۋەنكى ۋىناسى (Inferior rectal vein, 直肠下静脉)
  تۈز ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە سىرتقى تۈگمە مۇسكۇلىدىكى قاننى يىغىپ، يانپاش ئىچكى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.
• يوتا ۋىناسى (Femoral vein, 股静脉)
  پۇتتىكى ئاساسلىق چوڭقۇر ۋېنا بولۇپ، يۇقىرىغا ماڭغاندىن كېيىن يانپاش سىرتقى ۋېناسىغا ئايلىنىدۇ.
• يانپاش سىرتقى ۋىنا (External iliac vein, 髂外静脉)
  يوتا ۋېناسىنىڭ داۋامى بولۇپ، پۇت ۋە قورساق تېمىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى قاننى يىغىدۇ.
• قورساق تام يۈزە ۋىناسى (Superficial epigastric vein, 腹壁浅静脉)
  قورساق تېمىنىڭ يۈزە قەۋىتىدىكى قاننى يىغىپ، يوتا ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. كىندىك ئەتراپىدىكى تۇتاشمىنىڭ كاۋاك تەرىپىگە قاتنىشىدۇ.
• قورساق تام تۆۋەنكى ۋىنا تومۇر (Inferior epigastric vein, 腹壁下静脉)
  قورساق تېمىنىڭ چوڭقۇر قەۋىتىدىكى قاننى يىغىپ، يانپاش سىرتقى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.
• تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا تومۇر (Inferior vena cava, 下腔静脉)
  بەدەننىڭ دیافراگمىدىن تۆۋەن قىسمىدىكى بارلىق ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەكنىڭ ئوڭ يۈرەكچىسىگە قۇيىدىغان ئەڭ چوڭ ۋېنا.
• ئۈچەي بېغىش پەردە يۇقارىقى ۋىنا تومۇر (Superior mesenteric vein, 肠系膜上静脉)
  ئىنچىكە ئۈچەي ۋە يوغۇن ئۈچەينىڭ ئوڭ يېرىمىدىكى قاننى يىغىدۇ. ئۇ تال ۋېناسى بىلەن بىرلىشىپ قاپقا ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• كىندىك ئەتراپ ۋىنا تومۇر (Paraumbilical veins, 附脐静脉)
  كىندىكنى چۆرىدەپ، قاپقا ۋېناسى بىلەن قورساق تېمىدىكى ۋېنالارنى تۇتاشتۇرىدۇ. قاپقا ۋېنا بېسىمى ئۆرلىگەندە كېڭىيىپ، «مېدۇزانىڭ بېشى» (Caput medusae) دەپ ئاتىلىدىغان ئالامەتنى پەيدا قىلىدۇ.
• جىگەر ۋىناسى (Hepatic veins, 肝静脉)
  جىگەر ئىچىدىكى قاننى يىغىپ، تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناسىغا قۇيىدۇ. بۇ قاپقا ۋېنا قانىنىڭ جىگەردىن ئۆتكەندىن كېيىنكى ئاخىرقى مەنزىلى.
• قورساق تام يۇقارىقى ۋىنا (Superior epigastric vein, 腹壁上静脉)
  قورساق تېمىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، ئىچكى كۆكرەك ۋېناسى ئارقىلىق يۇقىرى كاۋاك ۋېنا سىستېمىسىغا قۇيۇلىدۇ.
• كۆكرەك قورساق تام ۋىنا (Thoracoepigastric vein, 胸腹壁静脉)
  قورساق تېمىنىڭ يان تەرىپىدىكى يۈزە ۋېنا بولۇپ، تۆۋەندە قورساق تام يۈزە ۋېناسى، يۇقىرىدا قولتۇق ۋېناسى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• يۇقارىقى كاۋاك ۋىناسى (Superior vena cava, 上腔静脉)
  بەدەننىڭ دیافراگمىدىن يۇقىرى قىسمىدىكى بارلىق ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەككە قۇيىدۇ.
• قولتۇق ۋىنا تومۇر (Axillary vein, 腋静脉)
  قولتىكى ئاساسلىق ۋېنا. ئۇ كۆكرەك-قورساق تام ۋېناسى ئارقىلىق كىندىك ئەتراپىدىكى تۇتاشمىغا قاتنىشىدۇ.
• ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋىنا تومۇر (Subclavian vein, 锁骨下静脉)
  قولتۇق ۋېناسىنىڭ داۋامى بولۇپ، قول ۋە بويۇننىڭ بىر قىسمىدىكى قاننى يىغىدۇ.
• باش بىلەك ۋىنا تومۇر (Brachiocephalic vein, 头臂静脉)
  بويۇن ئىچكى ۋېناسى بىلەن ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋېناسىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى باش-بىلەك ۋېناسى بىرلىشىپ يۇقىرى كاۋاك ۋېناسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

قاپقا-كاۋاك ۋېنا تۇتاشمىسى ئىنسان بەدىنىدىكى مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلما بولۇپ، ئۇنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ئاساسلىقى قاپقا ۋېنا يۇقىرى بېسىمىدا گەۋدىلىنىدۇ. جىگەر قېتىشىش، قاپقا ۋېنا ترومبوزى ياكى باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن جىگەر ئارقىلىق ئۆتىدىغان قان ئېقىمى توسالغۇغا ئۇچرىغاندا، بۇ تۇتاشما يوللار قاننىڭ ئايلىنىپ ئۆتۈشى ئۈچۈن «قۇتقۇزۇش يولى» بولۇپ بېرىدۇ. لېكىن، بۇ يوللاردىكى قان ئېقىمىنىڭ كۆپىيىشى ۋە بېسىمنىڭ ئۆرلىشى بىر قاتار ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

قاپقا-كاۋاك تۇتاشمىسىنىڭ ئاساسلىق ئورۇنلىرى ۋە كلىنىكىلىق ئىپادىلىرى:

• قىزىلئۆڭگەچنىڭ تۆۋەنكى قىسمى: ئاشقازان سول ۋېناسى (قاپقا) بىلەن تاق/يېرىم تاق ۋېنا (كاۋاك) ئارىسىدىكى تۇتاشما. بۇ يول كېڭەيگەندە قىزىلئۆڭگەچ-ئاشقازان تېگى ۋېناسىنىڭ ئەگرى-بۈگرى كېڭىيىشى (esophagogastric varices) نى پەيدا قىلىدۇ. بۇ ئەڭ خەتەرلىك ئەگەشمە كېسەللىك بولۇپ، يېرىلغاندا كۆپ مىقداردا قان قۇسۇپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدۇ.
• كىندىك ئەتراپى: كىندىك ئەتراپى ۋېنالىرى (قاپقا) بىلەن قورساق تېمىدىكى يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى، شۇنداقلا يۈزە ۋېنالار (كاۋاك) ئارىسىدىكى تۇتاشما. بۇ يول كېڭەيگەندە كىندىك ئەتراپىدا كۆكۈچ، ئەگرى-بۈگرى ۋېنالار كۆرۈنۈپ، «مېدۇزانىڭ بېشى» (Caput medusae) دەپ ئاتىلىدىغان ئالاھىدە بەلگىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
• تۈز ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمى: تۈز ئۈچەي يۇقىرىقى ۋېناسى (قاپقا) بىلەن تۈز ئۈچەي ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى ۋېنالىرى (كاۋاك) ئارىسىدىكى تۇتاشما. بۇ يول كېڭەيگەندە تۈز ئۈچەي ۋېناسىنىڭ كېڭىيىشى (anorectal varices) نى پەيدا قىلىدۇ، بۇ ئادەتتىكى بوۋاسىرغا ئوخشىمايدۇ ھەمدە قاناش خەۋپى يۇقىرى بولىدۇ.
• قورساق پەردىسى كەينى: قاپقا سىستېمىسىنىڭ تارماقلىرى (مەسىلەن، تال ۋېناسى، ئۈچەي بېغىش پەردە ۋېنالىرى) بىلەن كاۋاك سىستېمىسىنىڭ تارماقلىرى (مەسىلەن، بۆرەك ۋېناسى، بەل ۋېنالىرى) ئارىسىدا نۇرغۇن كىچىك تۇتاشمىلار بار. بۇلار ئادەتتە كلىنىكىلىق ئالامەت پەيدا قىلمايدۇ.

شۇڭلاشقا، دوختۇرلار قاپقا ۋېنا يۇقىرى بېسىمى بار بىمارلارنى داۋالىغاندا، بۇ قوشۇمچە قان ئايلىنىش يوللىرىنىڭ پەيدا بولۇش ئېھتىماللىقىنى ۋە ئۇلار كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان خەۋپلەرنى تولۇق نەزەردە تۇتۇشى كېرەك. داۋالاشنىڭ مەقسىتى قاپقا ۋېنا بېسىمىنى تۆۋەنلىتىش، كېڭەيگەن ۋېنالاردىن قاناشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە قاناش يۈز بەرگەندە جىددىي قۇتقۇزۇشتىن ئىبارەت.

ئاچقۇچلۇق سۆزلەر:
قاپقا-كاۋاك ۋېنا تۇتاشمىسى، قاپقا ۋېنا يۇقىرى بېسىمى، جىگەر قېتىشىش، قىزىلئۆڭگەچ ۋېناسىنىڭ كېڭىيىشى، مېدۇزانىڭ بېشى، تۈز ئۈچەي ۋېناسى، قاپقا ۋېنا سىستېمىسى، كاۋاك ۋېنا، تاق ۋېنا، جىگەر كېسەللىكلىرى، ۋېنا ئاناتومىيەسى، قوشۇمچە قان ئايلىنىش، قان قۇسۇش، بوۋاسىر، تىببىي رەسىملەر