قول توپ

قول توپ: تېز رىتىم، كۈچ ۋە ئەقىل-پاراسەتنىڭ جەڭ مەيدانى

قول توپ — يۈگۈرۈش، سەكرەش، ئېتىش ۋە كوماندا ھەمكارلىقىنى ئۆزىدە مۇجەسسەملىگەن، ئىنتايىن تېز رىتىملىق ۋە جەلپ قىلارلىق كوللېكتىپ تەنھەرىكەت تۈرى. ئۇ پۇتبولنىڭ ھۇجۇمچانلىقى ۋە ۋاسكېتبولنىڭ تېز ئالدى-كەينىگە ئۆتۈش تاكتىكىسىنى بىرلەشتۈرگەن بولۇپ، مەيداندا توپچىلارنىڭ چاققانلىقى، كۈچى ۋە ئىستراتېگىيەلىك ئەقلىنى تولۇق نامايان قىلىدۇ. بۇ تەنھەرىكەت پەقەت قىزىقارلىق مۇسابىقە بولۇپلا قالماي، بەدەننى ئومۇميۈزلۈك چېنىقتۇرۇپ، يۈرەك-قان تومۇر ساغلاملىقىنى ئىلگىرى سۈرىدىغان مۇكەممەل بىر پائالىيەتتۇر.

قول توپ دىگەن نېمە؟

قول توپ ( قولتوپ ) بولسا يەتتە كىشىلىك ئىككى كوماندا، يۇمىلاق توپنى قولدا پاس بېرىش، يەرگە ئۇرۇپ مېڭىش ۋە ئېتىش ئارقىلىق ئوينايدىغان تېز رىتىملىق زال ئىچى تەنھەرىكەت تۈرىدۇر. ئويۇننىڭ مەقسىتى توپنى قارشى تەرەپنىڭ ۋاراتاسىغا ئېتىپ كىرگۈزۈپ نومۇر ئېلىشتىن ئىبارەت. ئۇ پۇتبولنىڭ ھۇجۇم نىشانى بىلەن ۋاسكېتبولنىڭ ھەرىكەت ئەركىنلىكىنى بىرلەشتۈرگەن بولۇپ، توپچىلارنىڭ كۈچى، چاققانلىقى ۋە كوماندا ھەمكارلىقىنى سىنايدىغان جەلپكار بىر ئويۇندۇر.

ئۇيغۇرچە / Uyghurche : قول توپ
ئىنگىلىزچە / English : Handball
تۈركچە / Türkçe : Hentbol
خەنزۇچە / 汉语 : 手球

قول توپنىڭ كېلىپ چىقىشى ۋە تەرەققىياتى

ھازىرقى زامان قول توپى 19-ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىدا شىمالىي ياۋروپا، بولۇپمۇ دانىيە، شىۋېتسىيە ۋە گېرمانىيەدە شەكىللەنگەن. ئۇ ئەسلىدە ياز پەسلىدە پۇتبولچىلارنى چېنىقتۇرۇش ئۈچۈن ئىجاد قىلىنغان بىر ئويۇن ئىدى. 1936-يىلى بېرلىن ئولىمپىك يىغىنىدا تۇنجى قېتىم رەسمىي مۇسابىقە تۈرى سۈپىتىدە مەيدانغا چىققاندىن كېيىن، قول توپ دۇنيا مىقياسىدا تېز تەرەققىي قىلىپ، ياۋروپادا ئەڭ ئالقىشقا ئېرىشكەن زال ئىچى تەنھەرىكەت تۈرلىرىنىڭ بىرىگە ئايلاندى.

ئويۇننىڭ ئاساسىي قائىدىسى ۋە ئالاھىدىلىكى

• مەقسەت: يەتتە كىشىلىك ئىككى كوماندا (بىر ۋارتارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ) ئۆزئارا مۇسابىقىلىشىپ، توپنى قول بىلەن پاس بېرىش ۋە يۆتكەش ئارقىلىق، ئاخىرىدا قارشى تەرەپنىڭ ۋاراتاسىغا ئېتىپ كىرگۈزۈپ نومۇر ئېلىشنى مەقسەت قىلىدۇ.
• توپ بىلەن ھەرىكەتلىنىش: توپچىلار توپنى قولىدا ئۈچ سېكۇنتتىن ئارتۇق تۇتالمايدۇ، ھەمدە توپنى تۇتۇپ ئۈچ قەدەمدىن ئارتۇق ماڭالمايدۇ. ئەگەر داۋاملىق مېڭىشقا توغرا كەلسە، ۋاسكېتبولغا ئوخشاش توپنى يەرگە ئۇرۇپ مېڭىشى كېرەك.
• ۋاراتار رايونى: ھەر بىر ۋاراتارنىڭ ئالدىدا يېرىم ياي شەكىللىك بىر سىزىق بار (6 مېتىرلىق سىزىق)، بۇ «ۋاراتار رايونى» دەپ ئاتىلىدۇ. ھۇجۇم قىلغۇچى توپچىلار بۇ رايوننىڭ ئىچىگە كىرىپ توپ ئاتالمايدۇ، ئەمما توپنى ئېتىپ بولغاندىن كېيىن بۇ رايونغا سەكرەپ چۈشۈشكە بولىدۇ.
• جىسمانىي ئۇچرىشىش: قول توپتا مەلۇم دەرىجىدە جىسمانىي ئۇچرىشىشقا يول قويۇلىدۇ. مۇداپىئەچىلەر بەدىنى بىلەن ھۇجۇمچىنىڭ يولىنى توسسا بولىدۇ، ئەمما قارشى تەرەپنى ئىتتىرىش، تارتىش ياكى ئۇرۇش قائىدىگە خىلاپ ھېسابلىنىدۇ.

قول توپنىڭ ئاساسىي تېخنىكىلىرى

قول توپ ماھارىتى بىر قانچە ئاساسلىق تېخنىكىلىق ھەرىكەتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇلارنى پىششىق ئىگىلەش مۇسابىقىدە غەلىبە قىلىشنىڭ ئاساسى.

1. توپ تۇتۇش (Catching): ھەمراھىدىن كەلگەن ياكى ھاۋادىكى توپنى ئىككى قول بىلەن مۇقىم تۇتۇۋېلىش. ياخشى تۇتۇش كېيىنكى ھەرىكەتنىڭ (پاس بېرىش ياكى ئېتىش) راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
2. پاس بېرىش (Passing): توپنى ھەمراھىغا تېز ۋە توغرا يەتكۈزۈش. ئاساسلىقى مۈرە ئۈستىدىن، بېلەك بىلەن ۋە يەردىن سەكرىتىپ پاس بېرىش قاتارلىق ئۇسۇللار بار. پاس بېرىش سۈرئىتى ۋە توغرىلىقى كوماندىنىڭ ھۇجۇم ئۈنۈمىنى بەلگىلەيدۇ.
3. توپ ئۇرۇپ مېڭىش (Dribbling): توپچى توپنى قولىدا تۇتۇپ ئۈچ قەدەمدىن ئارتۇق ماڭالمايدۇ، شۇڭا داۋاملىق ھەرىكەتلىنىش ئۈچۈن توپنى ۋاسكېتبولغا ئوخشاش يەرگە ئۇرۇپ مېڭىش كېرەك. ئەمما قول توپتا كۆپ توپ ئۇرۇپ مېڭىش ئويۇن رىتىمىنى ئاستىلىتىدىغان بولغاچقا، پاس بېرىش تېخىمۇ تەشەببۇس قىلىنىدۇ.
4. توپ ئېتىش (Shooting): نومۇر ئېلىشنىڭ بىۋاسىتە ۋاسىتىسى. توپچىلار سەكرەپ، يۈگۈرۈپ كېلىپ ياكى تۇرغان ئورنىدا بار كۈچى بىلەن توپنى ۋاراتاغا ئاتىدۇ. ھۇجۇمنىڭ ئۈنۈملۈك بولۇشى ئۈچۈن كۈچ، تېزلىك ۋە ئېنىقلىق بىرلىشىشى كېرەك.
5. مۇداپىئەلىنىش (Defending): مۇداپىئەچىلەرنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى قول ۋە بەدىنىنى ئىشلىتىپ، قارشى تەرەپ توپچىلىرىنىڭ ئىلگىرىلىشىگە ۋە توپ ئېتىشىغا توسقۇنلۇق قىلىش. توغرا ئورۇن تاللاش ۋە ئالدىن ھۆكۈم قىلىش ناھايىتى مۇھىم.

توپ ۋە مەيدان ئۆلچىمى

قول توپىنىڭ ئۆلچىمى:

قول توپى خۇرۇم ياكى بىرىكمە ماتېرىيالدىن ياسالغان بولۇپ، قول بىلەن ئاسان تۇتقىلى بولىدۇ. ياش ۋە جىنسقا ئاساسەن ئۆلچىمى پەرقلىنىدۇ:

• ئەرلەر (16 ياشتىن يۇقىرى): ئايلانمىسى 58-60 سانتىمېتىر، ئېغىرلىقى 425-475 گرام.
• ئاياللار (14 ياشتىن يۇقىرى) ۋە ئۆسمۈر ئوغۇللار (12-16 ياش): ئايلانمىسى 54-56 سانتىمېتىر، ئېغىرلىقى 325-375 گرام.
• بالىلار (8-14 ياش): ئايلانمىسى 50-52 سانتىمېتىر، ئېغىرلىقى 290-330 گرام.

مۇسابىقە مەيدانىنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە ئۆلچىمى:

• مەيدان ئۆلچىمى: ئۇزۇنلۇقى 40 مېتىر، كەڭلىكى 20 مېتىر بولغان تىك تۆتبۇلۇڭ.
• ۋاراتا: ئېگىزلىكى 2 مېتىر، كەڭلىكى 3 مېتىر.
• ۋاراتار رايونى (6 مېتىرلىق سىزىق): ۋاراتارنىڭ ئالدىدىكى يېرىم ياي شەكىللىك سىزىق. پەقەت ۋاراتارلا بۇ رايوندا ھەرىكەت قىلالايدۇ. ھۇجۇم قىلغۇچىلار بۇ سىزىقنىڭ سىرتىدىن توپ ئېتىشى كېرەك.
• ئەركىن توپ سىزىقى (9 مېتىرلىق سىزىق): ۋاراتار رايونى سىزىقىغا پاراللېل بولغان، ئۈزۈك سىزىق. قائىدىگە يېنىك خىلاپلىق قىلىنغاندا، توپ مۇشۇ سىزىقنىڭ سىرتىدىن قايتا باشلىنىدۇ.
• جازا توپ سىزىقى (7 مېتىرلىق سىزىق): ۋاراتا بىلەن بولغان ئارىلىقى 7 مېتىر بولۇپ، ئېغىر قائىدىگە خىلاپلىق قىلىنغاندا جازا توپى ئېتىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ.

نومۇر ھېسابلاش ۋە جازالاش

• نومۇر ھېسابلاش: توپ پۈتۈنلەي ۋاراتا سىزىقىدىن ئۆتۈپ، ۋاراتا ئىچىگە كىرسە بىر نومۇر ھېسابلىنىدۇ. مۇسابىقە ۋاقتى ئاخىرلاشقاندا، كۆپ نومۇر ئالغان كوماندا غەلىبە قىلىدۇ. ئادەتتىكى مۇسابىقە ھەر بىرى 30 مىنۇتتىن ئىككى مەيدان ئوينىلىدۇ.
• جازالاش تۈرلىرى: قول توپ قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلغانلىقنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ ئوخشىمىغان جازالار بېرىلىدۇ:
  1. ئەركىن توپ (Free Throw): قائىدىگە يېنىكرەك خىلاپلىق قىلىنغاندا (مەسىلەن، ئۈچ قەدەمدىن ئارتۇق مېڭىش، توپنى قائىدىسىز تارتىۋېلىش)، قارشى تەرەپ قائىدىگە خىلاپلىق قىلىنغان جايدىن (ياكى 9 مېتىرلىق سىزىق سىرتىدىن) توپنى قايتا باشلايدۇ.
  2. 7 مېتىرلىق جازا توپى (7-meter Throw): ئېنىق نومۇر ئېلىش پۇرسىتىگە ئىگە توپچى قائىدىگە خىلاپلىق بىلەن توسۇپ قېلىنسا، ئۇنىڭ كوماندىسى 7 مېتىرلىق سىزىقتىن بىۋاسىتە ۋاراتارغا توپ ئېتىش ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ.
  3. تەرەققىي قىلغۇچى جازا (Progressive Punishments): تەكرار ياكى ئېغىر قائىدىگە خىلاپلىق قىلغان توپچىلارغا بېرىلىدۇ:
     • سېرىق كارتا (Warning): رەسمىي ئاگاھلاندۇرۇش.
     • 2 مىنۇتلۇق جازا (2-minute Suspension): توپچى 2 مىنۇت مەيداندىن چىقىپ تۇرىدۇ، بۇ جەرياندا ئۇنىڭ كوماندىسى بىر ئادەم كەم ئوينايدۇ.
     • قىزىل كارتا (Disqualification): توپچى شۇ مەيدان مۇسابىقىدىن چېكىندۈرۈلىدۇ. كوماندىسى 2 مىنۇتتىن كېيىن باشقا بىر توپچىنى مەيدانغا چۈشۈرسە بولىدۇ.

دىققەت قىلىدىغان ئىشلار

قول توپ بىلەن شۇغۇللانغاندا ساغلاملىق ۋە بىخەتەرلىك ئۈچۈن تۆۋەندىكىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك:

1. تولۇق قىزىنىش: ئويۇندىن بۇرۇن بەدەننى، بولۇپمۇ مۈرە، بېلەك، تىرناق، تىز ۋە ھوشۇق بوغۇملىرىنى تولۇق قىزىتىش، مۇسكۇل سوزۇلۇپ قېلىش ۋە بوغۇم زەخىملىنىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
2. توغرا تېخنىكىنى ئىگىلەش: توپ ئېتىش ۋە پاس بېرىشتە توغرا ھەرىكەتنى ئىشلىتىش مۈرە ۋە تىرناق بوغۇملىرىنى ئۇزۇن مۇددەتلىك زەخىملىنىشتىن ساقلايدۇ.
3. مۇداپىئە ئەسلىھەلىرى: تىزلىق ۋە تىرناقلىق قاتارلىق مۇداپىئە ئەسلىھەلىرىنى ئىشلىتىش، يىقىلغاندا ياكى سوقۇلۇپ كەتكەندە كېلىدىغان زەخىمنى يېنىكلىتىدۇ.
4. ھۆرمەت ۋە قائىدىگە ئەمەل قىلىش: قول توپ جىسمانىي ئۇچرىشىش كۆپ بولىدىغان تەنھەرىكەت. ھەر ۋاقىت رەقىبىنى ھۆرمەتلەش ۋە قائىدە دائىرىسىدە ئويناش، ئۆزى ۋە باشقىلارنى ئورۇنسىز زەخىملىنىشتىن ساقلايدۇ.
5. يېتەرلىك سۇ ئىچىش ۋە ئارام ئېلىش: يۇقىرى شىددەتلىك بۇ تەنھەرىكەتتە تەرلەش كۆپ بولىدۇ. چېنىقىشتىن بۇرۇن، جەريانىدا ۋە كېيىن يېتەرلىك سۇ ئىچىش، ھەمدە چېنىقىشتىن كېيىن تولۇق ئارام ئېلىش بەدەننىڭ ئەسلىگە كېلىشى ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىم.

قول توپنىڭ سالامەتلىككە بولغان كۆپ تەرەپلىمە پايدىسى

دوختۇرلار تور بېكىتىنىڭ ئوقۇرمەنلىرى ئۈچۈن، قول توپنىڭ ساغلاملىققا بولغان تۆۋەندىكىدەك روشەن ئەۋزەللىكلىرىنى بىلىش زۆرۈر:

1. يۈرەك-قان تومۇر سىستېمىسىنى كۈچەيتىدۇ: توختىماي يۈگۈرۈش، تېز ھۇجۇمغا ئۆتۈش ۋە مۇداپىئەگە قايتىش يۈرەك سوقۇشىنى ئۈنۈملۈك تېزلىتىپ، يۈرەكنىڭ خىزمەت ئىقتىدارىنى ۋە ئۆپكىنىڭ سىغىمچانلىقىنى زور دەرىجىدە ئۆستۈرىدۇ.
2. پۈتۈن بەدەن مۇسكۇللىرىنى چېنىقتۇرىدۇ: توپ ئېتىش ھەرىكىتى قول، مۈرە ۋە دۈمبە مۇسكۇللىرىنى كۈچەيتسە، يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە يۆنىلىش ئۆزگەرتىش پۇت ۋە بەل مۇسكۇللىرىنى چېنىقتۇرىدۇ. ئۇ پۈتۈن بەدەننى ماس ھالدا تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.
3. چاققانلىق، ماسلىشىشچانلىق ۋە ئىنكاس قايتۇرۇش سۈرئىتىنى ئۆستۈرىدۇ: مەيداندىكى تېز ئۆزگىرىشلەرگە ماسلىشىش، توپنى تۇتۇش ۋە پاس بېرىش قول-كۆز ماسلىقىنى ۋە بەدەننىڭ چاققانلىقىنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ.
4. ئەقىل-پاراسەت ۋە ئىستراتېگىيە تۈزۈش ئىقتىدارىنى يېتىلدۈرىدۇ: قول توپ پەقەت كۈچلا ئەمەس، بەلكى ئەقىل تەلەپ قىلىدىغان ئويۇن. ھۇجۇم ۋە مۇداپىئە تاكتىكىسىنى تۈزۈش، قارشى تەرەپنىڭ بوشلۇقىنى تېپىش ۋە توغرا قارار چىقىرىش مېڭىنى چېنىقتۇرىدۇ.
5. سۆڭەك زىچلىقىنى ئاشۇرىدۇ: يۈگۈرۈش ۋە سەكرەشنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئېغىرلىق كۆتۈرۈش ھەرىكەتلىرى سۆڭەكنىڭ ئۆسۈشىنى غىدىقلاپ، سۆڭەك زىچلىقىنى ئاشۇرۇشقا ۋە كەلگۈسىدە سۆڭەك شالاڭلىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا پايدىلىق.

بەزى كىچىك نۇقتىلار

• تېز ھۇجۇم (Fast Break): قول توپتىكى ئەڭ ھاياجانلىق مەنزىرىلەرنىڭ بىرى. بىر كوماندا توپنى ئالدىرغاندىن كېيىن، قارشى تەرەپ مۇداپىئە سېپىنى تۈزۈپ بولغۇچە تېز سۈرئەتتە ھۇجۇمغا ئۆتۈپ، ئاسان نومۇر ئېلىش پۇرسىتى يارىتىدۇ.
• جازا ئېتىش (7-meter throw): ئەگەر بىر توپچى ئېنىق نومۇر ئېلىش پۇرسىتىگە ئىگە بولغاندا قائىدىگە خىلاپلىق بىلەن توسۇپ قېلىنسا، ئۇنىڭ كوماندىسى 7 مېتىرلىق جازا توپى ئېتىش ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ. بۇ پۇتبولدىكى پېنالتىغا ئوخشايدۇ.
• ۋاقىتلىق چىقىرىۋېتىش (2-minute suspension): قائىدىگە ئېغىر خىلاپلىق قىلغان توپچىغا رېپىر ئىككى مىنۇتلۇق جازا بېرىدۇ. بۇ ۋاقىتتا ئۇ توپچى مەيداندىن چىقىپ تۇرىدۇ، كوماندىسى بىر ئادەم كەم ئوينايدۇ. بۇ مۇسابىقىنىڭ نەتىجىسىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.
• پاسسىپ ئويناش (Passive Play): ئەگەر بىر كوماندا توپنى كونترول قىلىپ، ھۇجۇم قىلىشقا ئاكتىپ تىرىشماي ۋاقىتنى سوزسا، رېپىر ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ ۋە ئاخىرىدا توپنى قارشى تەرەپكە ئېلىپ بېرىدۇ. بۇ ئويۇننىڭ رىتىمىنى ساقلاش ئۈچۈن مۇھىم قائىدە.

تېخىمۇ كۆپ تەنتەربىيە چېنىقىش تۈرلىرىنى ساپ ئۇيغۇر تىلىمىزدا چۈشەنمەكچى بولسىڭىز، تۆۋەندىكى ئادرىسقا قاراڭ:

تەنھەرىكەتلەر تۈرلىرى ئۇيغۇرچە، ئىنگىلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىسىملىرى سېلىشتۇرمىسى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى

https://dohturlar.com/tenheriketler-turliri-uyghurche-ingilizche-we-xenzuche-isimliri-selishturmisi/

تەنھەرىكەتلەر تۈرلىرى ئۇيغۇرچە، ئىنگىلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىسىملىرى سېلىشتۇرمىسى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى