ساغرا ۋە يوتا ئارقا تەرەپ ئاناتومىيىسى: مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تەپسىلىي قۇرۇلمىسى

ئىنسان بەدىنىنىڭ ئارقا تەرەپ ھەرىكەت سىستېمىسىدا ساغرا (Gluteal region) ۋە يوتا (Thigh) قىسمى ئىنتايىن مۇھىم ئورۇننى ئىگىلەيدۇ. بۇ رايون بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش، مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە ئۆرە تۇرۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنىڭ ئاساسىي كۈچ مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ. بولۇپمۇ ساغرا قىسمىدىكى چوڭ مۇسكۇللار ۋە يوتا ئارقا تەرىپىدىكى ھامسترىڭ (Hamstring) مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرى كىلىنىكىلىق تەكشۈرۈش ۋە تەنتەربىيە تېببىي ئىلمىدە دائىم تىلغا ئېلىنىدىغان نۇقتىلاردۇر.

بۇ ماقالىدە بىز تەمىنلەنگەن ئاناتومىيىلىك رەسىمگە ئاساسەن، ساغرا ۋە يوتا ئارقا تەرىپىدىكى يۈزە ۋە چوڭقۇر قاتلاملىق قۇرۇلمىلارنى، جۈملىدىن مۇسكۇللارنىڭ ئورۇنلىشىشى، قان تومۇرلارنىڭ يۈرۈش يولى ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. بولۇپمۇ ئولتۇرغۇچ نېرۋىسى (Sciatic nerve) نىڭ يۆنىلىشى ۋە تىقىم (تىز ئارقىسى) قىسمىدىكى مۇھىم تومۇرلارنىڭ ئورنى ھەققىدە توختىلىمىز. بۇ بىلىملەر بەل ئاغرىقى، پۇت ئۇيۇشۇش ۋە مۇسكۇل زەخمىلىنىشىنى چۈشىنىشتە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ساغرا قىسىم يوتا ئارقا تەرەپنىڭ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلىرى ( Muscles, Blood Vessels, and Nerves of the Posterior Gluteal Region and Thigh | 臀部及大腿后面肌肉、血管和神经 )

بۇ كۆرۈنۈش ئىنسان بەدىنىنىڭ تۆۋەندىكى مۈچە ئارقا تەرىپىنىڭ تولۇق ئاناتومىيىلىك خەرىتىسى بولۇپ، ساغرا چوڭ مۇسكۇلىدىن تارتىپ تىقىم (Popliteal fossa) غىچە بولغان ئارىلىقنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ رايوندا بەدەننى تىك تۇتۇشقا ياردەم بېرىدىغان كۈچلۈك مۇسكۇللار ۋە پۇتنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدىغان تېرە نېرۋىلىرى (Clunial nerves) ئورۇنلاشقان. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، يوتا ئارقا تەرىپىدىكى مۇسكۇللار (يېرىم پەيلىك، يېرىم پەردىلىك ۋە يوتا ئىككى باشلىق مۇسكۇللىرى) تىزنى پۈكۈش ۋە يانپاشنى كېرىش رولىنى ئوينايدۇ. رەسىمدە يەنە تىقىم قىسمىدىكى قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭمۇ ئېنىق ئورنى كۆرسىتىلگەن.

2. ساغرا يۇقارىقى تېرە نېرۋا ( Superior clunial nerves | 臀上皮神经 )
بۇ نېرۋىلار بەل ئومۇرتقا نېرۋىلىرىنىڭ ئارقا تارماقلىرىدىن كەلگەن بولۇپ، يانپاش سۆڭەك قىرىدىن ئۆتۈپ ساغرا تېرىسىگە تارقىلىدۇ. ئۇلار ساغرىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىكى تېرىنىڭ سېزىش ئىقتىدارىنى تەمىنلەيدۇ.

3. يانپاش – پاقالچاق تۇتامى ( Iliotibial tract | 髂胫束 )
يانپاشتىن تىزغىچە سوزۇلغان، يوتىنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى ئىنتايىن قېلىن ۋە قاتتىق تالالىق توقۇلما (پەي). ئۇ تىز بوغۇمىنى تۇراقلاشتۇرۇشتا ۋە مېڭىش جەريانىدا بەدەن تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

4. يوتا ئىككى باشلىق مۇسكۇل ئۇزۇن بېشى ( Biceps femoris long head | 股二头肌长头 )
يوتا ئارقا تەرىپىدىكى (ھامسترىڭ) مۇسكۇللارنىڭ بىرى بولۇپ، ئولتۇرغۇچ سۆڭىكىدىن باشلىنىدۇ. ئۇ يانپاشنى كېرىش (ئارقىغا تارتىش) ۋە تىزنى پۈكۈش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ.

5. يوتا ئىككى باشلىق مۇسكۇل قىسقا بېشى ( Biceps femoris short head | 股二头肌短头 )
يوتا ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ چوڭقۇر قاتلامدىكى قىسمى بولۇپ، بىۋاسىتە يوتا سۆڭىكىدىن باشلىنىدۇ. ئۇ پەقەت تىز بوغۇمىنى پۈكۈشكە ياردەم بېرىدۇ، يانپاش ھەرىكىتىگە قاتناشمايدۇ.

6. پاقالچەك نېرۋا ( Tibial nerve | 胫神经 )
ئولتۇرغۇچ نېرۋىسىنىڭ (Sciatic nerve) بىر چوڭ تارمىقى بولۇپ، تىقىم (تىز ئارقىسى) دىن تىك تۆۋەنگە، پاقالچاقنىڭ ئارقا تەرىپىگە قاراپ ماڭىدۇ. ئۇ پاقالچاق ئارقا تەرەپ مۇسكۇللىرىنى ۋە تاپاننىڭ سەزگۈسىنى باشقۇرىدۇ.

7. يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋا ( Common peroneal nerve | 腓总神经 )
ئولتۇرغۇچ نېرۋىسىنىڭ يەنە بىر تارمىقى بولۇپ، تىقىمنىڭ سىرتقى تەرىپىگە قاراپ يانتۇ ماڭىدۇ. ئۇ يان پاقالچاق بېشىنى ئايلىنىپ ئۆتۈپ، پاقالچاقنىڭ ئالدى ۋە سىرتقى مۇسكۇللىرىنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.

8. يان پاقالچاق سىرتقى تەرەپ تېرە نېرۋا ( Lateral sural cutaneous nerve | 腓肠外侧皮神经 )
يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋىسىدىن ئايرىلىپ چىقىدىغان سەزگۈ نېرۋىسى بولۇپ، پاقالچاقنىڭ سىرتقى تەرەپ تېرىسىگە تارقىلىدۇ. ئۇ پاقالچاقنىڭ ئۈستۈنكى سىرتقى قىسمىدىكى تېرە سەزگۈسىگە مەسئۇل.

9. يان پاقالچاق بۇلجۇڭ مۇسكۇل سىرتقى تەرەپ بېشى ( Gastrocnemius lateral head | 腓肠肌外侧头 )
پاقالچاقنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى چوڭ مۇسكۇل (Gastrocnemius) نىڭ سىرتقى قىسمى. ئۇ تىزنىڭ سىرتقى دۆڭچىسىدىن باشلىنىپ، تاپانغا قاراپ ماڭىدۇ ۋە ئاخىل پەيىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.

10. كىچىك يوشۇرۇن ۋىناسى ( Small saphenous vein | 小隐静脉 )
پۇتنىڭ سىرتقى تەرىپىدىن باشلىنىپ، پاقالچاقنىڭ ئارقا تەرىپى بويلاپ يۇقىرىغا چىقىدىغان يۈزە ۋىنا. ئۇ تىز ئارقىسىدىكى تىقىم قىسمىدا تىقىم ۋىناسىغا قۇيۇلىدۇ.

11. يان پاقالچاق بولجۇڭ مۇسكۇل ئىچكى تەرەپ ( Gastrocnemius medial head | 腓肠肌内侧头 )
پاقالچاق ئارقا مۇسكۇلىنىڭ ئىچكى قىسمى بولۇپ، سىرتقى بېشىدىن سەل چوڭراق كېلىدۇ. بۇ مۇسكۇل پۇتنى پەسكە بېسىش (تاپاننى كۆتۈرۈش) ھەرىكىتىدە ئاساسلىق كۈچ مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ.

12. يان پاقالچاق ئىچكى تەرەپ تېرە نېرۋا ( Medial sural cutaneous nerve | 腓肠内侧皮神经 )
پاقالچەك نېرۋىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، پاقالچاقنىڭ ئارقا ئوتتۇرا قىسمىغا چۈشىدىغان سەزگۈ نېرۋىسى. ئۇ كىچىك يوشۇرۇن ۋىنا بىلەن بىللە يۈرىدۇ.

13. تىقىم ۋىنا ( Popliteal vein | 腘静脉 )
تىزنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى (تىقىم بوشلۇقىدىكى) چوڭقۇر ۋىنا بولۇپ، پاقالچاق ۋە پۇتتىن كەلگەن قاننى يىغىدۇ. ئۇ تىقىم ئارتېرىيىسىنىڭ يېنىغا جايلاشقان.

14. تىقىم ئارتېرىيە ( Popliteal artery | 腘动脉 )
يوتا ئارتېرىيىسىنىڭ داۋامى بولۇپ، تىزنىڭ ئارقا تەرىپىدىن ئۆتىدىغان چوڭ ئارتېرىيە. ئۇ تىز بوغۇمى ۋە پاقالچاق مۇسكۇللىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ، تىقىمدا ئۇنىڭ سوقۇشىنى سەزگىلى بولىدۇ.

15. تىقىم ( Popliteal fossa | 腘窝 )
تىز بوغۇمىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى ئالماس شەكىللىك بوشلۇق (ئويمانلىق). بۇ يەردىن مۇھىم قان تومۇرلار (تىقىم ئارتېرىيىسى، ۋىناسى) ۋە نېرۋىلار (پاقالچەك نېرۋىسى) ئۆتىدۇ.

16. يېرىم پەردىلىك مۇسكۇل ( Semimembranosus | 半膜肌 )
يوتا ئارقا تەرىپىنىڭ ئىچكى قىسمىغا جايلاشقان، يېرىم پەيلىك مۇسكۇلنىڭ ئاستىدىكى كەڭ، ياپىلاق مۇسكۇل. ئۇ تىزنى پۈكۈش ۋە يانپاشنى كېرىشكە ياردەم بېرىدۇ.

17. يېرىم پەيلىك مۇسكۇل ( Semitendinosus | 半腱肌 )
يوتا ئارقا تەرىپىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى يۈزە مۇسكۇل بولۇپ، ئۇزۇن پەيگە ئىگە. ئۇ يېرىم پەردىلىك مۇسكۇل ۋە يوتا ئىككى باشلىق مۇسكۇلى بىلەن بىرلىكتە «ھامسترىڭ» گۇرۇپپىسىنى تەشكىل قىلىدۇ.

18. يوتا نېپىز مۇسكۇل ( Gracilis | 股薄肌 )
يوتىنىڭ ئەڭ ئىچكى قىرىغا جايلاشقان ئۇزۇن ۋە نېپىز مۇسكۇل. ئۇ يوتىنى ئىچىگە يىغىش (Adduction) ۋە تىزنى پۈكۈش رولىنى ئوينايدۇ.

19. يوتا ئارقا تېرە نېرۋا ( Posterior femoral cutaneous nerve | 股后皮神经 )
ساغرا چوڭ مۇسكۇلىنىڭ ئاستىدىن چىقىپ، يوتىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى تېرىنىڭ ئوتتۇرىسى بىلەن تۆۋەنگە چۈشىدىغان نېرۋا. ئۇ يوتا ئارقا تەرىپى ۋە تىز ئارقىسىنىڭ تېرە سەزگۈسىگە مەسئۇل.

20. چوڭ يىغقۇچى مۇسكۇل ( Adductor magnus | 大收肌 )
يوتا ئىچكى قىسمىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە چوڭقۇر مۇسكۇل بولۇپ، رەسىمدە ئۇنىڭ ئارقا تەرەپتىن كۆرۈنۈشى تەسۋىرلەنگەن. ئۇ يوتىنى كۈچلۈك يىغىدۇ ۋە يانپاشنى كېرىشكە ياردەم بېرىدۇ.

21. ساغرا تۆۋەنكى تېرە نېرۋا ( Inferior clunial nerves | 臀下皮神经 )
يوتا ئارقا تېرە نېرۋىسىنىڭ تارماقلىرى بولۇپ، ساغرىنىڭ تۆۋەنكى قىسمى (ساغرا قىرى) ئەتراپىدىكى تېرىگە قايتىپ چىقىدۇ. ئۇلار ساغرىنىڭ ئاستىنقى قىسمىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ.

22. ساغرا چوڭ مۇسكۇل ( Gluteus maximus | 臀大肌 )
بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ قېلىن مۇسكۇل بولۇپ، ساغرىنىڭ شەكلىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ يانپاشنى كۈچلۈك كېرىش (ئارقىغا تارتىش) ۋە بەدەننى تىك تۇتۇشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ.

23. ساغرا ئوتتۇرا تېرە نېرۋا ( Middle clunial nerves | 臀中皮神经 )
قۇيمۇچ سۆڭەك نېرۋىلىرىنىڭ ئارقا شاخلىرىدىن كەلگەن بولۇپ، ساغرىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى تېرىگە تارقىلىدۇ. ئۇلار ساغرا رايونىنىڭ مەركىزىي قىسمىدىكى تېرە سەزگۈسىنى ئالىدۇ.

ساغرا ۋە يوتا ئارقا ئاناتومىيىسىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ساغرا ۋە يوتا ئارقا تەرەپ ئاناتومىيىسى تىببىي ئەمەلىيەتتە، بولۇپمۇ ئاغرىقنى داۋالاش، يىڭنە سانجىپ داۋالاش ۋە ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئىنتايىن مۇھىم. ساغرا چوڭ مۇسكۇلى (Gluteus maximus) مۇسكۇل ئوكۇلى ئۇرۇشتىكى ئەڭ كۆپ تاللىنىدىغان ئورۇنلارنىڭ بىرى. لېكىن، ئوكۇل ئۇرغاندا ئولتۇرغۇچ نېرۋىسىغا (Sciatic nerve) زەخمە يەتكۈزۈپ قويماسلىق ئۈچۈن، ئادەتتە ساغرىنىڭ «سىرتقى يۇقىرىقى تۆتتىن بىر قىسمى» تاللىنىدۇ. رەسىمدىكى نېرۋىلارنىڭ ئورۇنلىشىشى بۇ بىخەتەر رايوننى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ.

ھامسترىڭ مۇسكۇللىرى (يوتا ئىككى باشلىق مۇسكۇلى، يېرىم پەيلىك ۋە يېرىم پەردىلىك مۇسكۇل) تەنتەربىيە ھەرىكەتلىرىدە ئەڭ كۆپ زەخمىلىنىدىغان مۇسكۇللاردۇر. بولۇپمۇ تېز يۈگۈرگەندە ياكى پۇتبول ئوينىغاندا، بۇ مۇسكۇللارنىڭ تارتىشىپ قېلىشى (Hamstring strain) كۆپ ئۇچرايدۇ. بۇ مۇسكۇللارنىڭ باشلىنىش ۋە ئاخىرلىشىش نۇقتىلىرىنى بىلىش، زەخمىلىنىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مەشىقىنى توغرا ئېلىپ بېرىشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

تىقىم (Popliteal fossa) قىسمى يوتا بىلەن پاقالچاقنى تۇتاشتۇرىدىغان مۇھىم ئۆتەڭ بولۇپ، بۇ يەردىكى تىقىم ئارتېرىيىسى ۋە تىقىم ۋىناسى ناھايىتى مۇھىم. تىز بوغۇمى سۇنغاندا ياكى ئېغىر زەخمىلەنگەندە، بۇ قان تومۇرلار قىسىلىپ قېلىپ، پۇتنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشىگە خەۋپ يېتىشى مۇمكىن. شۇڭا، تىقىم قىسمىنىڭ ئاناتومىيىسى جىددىي قۇتقۇزۇشتا ئالاھىدە دىققەت قىلىنىدىغان رايوندۇر.

سەزگۈ نېرۋىلىرىنىڭ تارقىلىشى، مەسىلەن ساغرا تېرە نېرۋىلىرى ۋە يوتا ئارقا تېرە نېرۋىسى، بەل ئاغرىقى ۋە پۇت ئۇيۇشۇش كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇشتا ياردەم بېرىدۇ. ئەگەر بىمارنىڭ ساغرا ياكى يوتا ئارقا تېرىسىدە سېزىش ئىقتىدارى ئاجىزلىسا ياكى ئاغرىسا، بۇ نېرۋىلارنىڭ قەيەردىن كەلگەنلىكىگە قاراپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىدىكى قايسى بۆلەكتە مەسىلە بارلىقىنى پەرەز قىلغىلى بولىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، ساغرا ۋە يوتا ئارقا تەرەپ ئاناتومىيىسى ھەرىكەت ئىقتىدارى ۋە نېرۋا-قان تومۇر سىستېمىسىنىڭ بىر گەۋدىلەشكەن مۇرەككەپ تورىدۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنى تەپسىلىي چۈشىنىش، مەيلى كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى بەل-پۇت ئاغرىقلىرىنى ئالدىنى ئېلىشتا بولسۇن، ياكى كەسپىي داۋالاشتا بولسۇن، توغرا ھۆكۈم چىقىرىش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشنىڭ ئاساسىي شەرتىدۇر.