پۇت سۆڭەكلىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

پۇت سۆڭەكلىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسى

ئىنسان پۇتى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم ھەرىكەت ئورگانلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، پۈتۈن بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش، مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە سەكرەش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ 26 دانە سۆڭەك، 33 بوغۇم ھەمدە 100 دىن ئارتۇق مۇسكۇل، پەي ۋە بوغۇم توقۇلمىلىرىدىن تەركىب تاپقان ئىنتايىن نازۇك بىئولوگىيىلىك مېخانىزم ھېسابلىنىدۇ. بۇ مۇرەككەپ تۈزۈلۈش پۇتنىڭ ھەم تىرەش، ھەم ھەرىكەتلىنىش فۇنكسىيەسىنى ئۈنۈملۈك ئورۇندىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

بۇ ماقالىدە، تەمىنلەنگەن ئاناتومىيىلىك رەسىملەرگە ئاساسەن، پۇت سۆڭەكلىرىنىڭ تۈزۈلۈشى، ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتىلىشى ھەمدە ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پۇت سۆڭەكلىرىنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى

ئوشۇق سۆڭەك (Talus, 距骨)
ئوشۇق سۆڭەك پۇتتىكى ئەڭ ئۈستۈنكى سۆڭەك بولۇپ، ئۇ تۆۋەنكى پۇتنىڭ چوڭ ۋە كىچىك بالدۇر سۆڭەكلىرى بىلەن كاحىل بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ پۈتۈن بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى پۇتقا يەتكۈزۈشتىكى ھالقىلىق تۈگۈن ھېسابلىنىدۇ. باشقا سۆڭەكلەرگە ئوخشىمايدىغىنى، ئوشۇق سۆڭەككە ھېچقانداق مۇسكۇل ئۇلانمىغان بولۇپ، ئۇنىڭ ھەرىكىتى ۋە مۇقىملىقى پۈتۈنلەي ئەتراپىدىكى بوغۇملار ۋە پەيلەرگە تايىنىدۇ. بۇ ئالاھىدىلىك ئۇنى قان تومۇرلارنىڭ زەخىملىنىشىگە ئاسان ئۇچرايدىغان سۆڭەككە ئايلاندۇرۇپ قويغان.

پۇت سۆڭەكلىرى (Bones of the foot, 足骨)
پۇت سۆڭەكلىرى ئومۇمىي جەھەتتىن كاحىل سۆڭەكلىرى، تاپان سۆڭەكلىرى ۋە بارماق سۆڭەكلىرىدىن ئىبارەت ئۈچ چوڭ گۇرۇپپىغا ئايرىلىدۇ. ئۇلار بىرلىشىپ پۇتنىڭ گۈمبەزسىمان تۈزۈلۈشىنى ھاسىل قىلىپ، بەدەن ئېغىرلىقىنى تەڭپۇڭلاشتۇرىدۇ ۋە زەربىنى شۈمۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ.

ئىچكى ئوشۇق بوغۇم يۈزى (Medial Malleolar Facet of Talus, 内踝关节面)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، ئۇ چوڭ بالدۇر سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ئوشۇقى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ تۈزۈلۈش كاحىل بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئوشۇق سۆڭەك ئارقا ئۆسۈكى (Posterior Process of Talus, 距骨后突)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئارقا قىسمىدىكى ئىككى كىچىك دۆڭچە بولۇپ، بەزىدە ئايرىم سۆڭەك سۈپىتىدە مەۋجۇت بولىدۇ. ئۇ پۇت باش بارمىقىنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇلنىڭ پەيى ئۆتىدىغان ئېرىقنى شەكىللەندۈرىدۇ.

پاشنا سۆڭەك (Calcaneus, 跟骨)
پاشنا سۆڭەك پۇتتىكى ئەڭ چوڭ سۆڭەك بولۇپ، پاشنىنى شەكىللەندۈرىدۇ ۋە بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ زور بىر قىسمىنى بىۋاسىتە كۆتۈرىدۇ. ئۇ يەنە كۈچلۈك ئاخىللېس پەيىنىڭ ئۇلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، مېڭىش ۋە يۈگۈرۈش جەريانىدا ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ بىلەن تەمىنلەيدۇ.

سۆڭەك تۈگۈنى (Calcaneal Tuberosity, 跟骨结节)
بۇ پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئارقا-تۆۋەن قىسمىدىكى قوپال دۆڭچە بولۇپ، ئاخىللېس پەيى مۇشۇ يەرگە ئۇلىنىدۇ. ئۇ يەنە پۇت تېگىدىكى پەي ۋە مۇسكۇللارنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

ئوشۇق سۆڭەكنى كۆتۈرگۈچى ئۆسۈك (Sustentaculum Tali, 载距突)
بۇ پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى گورىزونتال ئۆسۈك بولۇپ، ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئوتتۇرا پاشنا بوغۇم يۈزىنى تىرەپ تۇرىدۇ. ئۇ كاحىل ئاستى بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

قىيىقسىمان سۆڭەك ھۈررىكى (Tuberosity of Navicular Bone, 舟骨粗隆)
بۇ قىيىقسىمان سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى كۆزگە كۆرۈنەرلىك دۆڭچە بولۇپ، بالدۇر ئارقا مۇسكۇلىنىڭ ئاساسلىق ئۇلىنىش نۇقتىسىدۇر. بۇ مۇسكۇل پۇت گۈمبىزىنى تىرەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئىچكى شىناسىمان سۆڭەك (Medial Cuneiform, 内侧楔骨)
ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ ئەڭ چوڭى بولۇپ، بىرىنچى تاپان سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ توغرا گۈمبىزىنى قۇرۇشقا قاتنىشىدۇ.

1-تاپان سۆڭەك تۈۋى (Base of the First Metatarsal, 第一蹠骨底)
بۇ بىرىنچى تاپان سۆڭىكىنىڭ پروكسىمال (بەدەنگە يېقىن) ئۇچى بولۇپ، ئىچكى شىناسىمان سۆڭەك بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ پۇت ئوتتۇرا قىسمىنىڭ مۇقىملىقىغا قاتنىشىدۇ.

1-تاپان سۆڭەك تېنى (Body of the First Metatarsal, 第一蹠骨体)
بۇ بىرىنچى تاپان سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرا قىسمى بولۇپ، پۇتنىڭ ئۇزۇنلۇقىنى ۋە تۈزۈلۈشىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ مېڭىش جەريانىدا ئېغىرلىقنى ئالدى پۇتقا يەتكۈزۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

1-تاپان سۆڭەك بېشى (Head of the First Metatarsal, 第一蹠骨头)
بۇ بىرىنچى تاپان سۆڭىكىنىڭ دىستال (بەدەندىن يىراق) ئۇچى بولۇپ، باش بارماقنىڭ پروكسىمال بارماق سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ مېڭىشتا يەرنى ئىتتىرىش ھەرىكىتىنىڭ ئاساسلىق نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

پۇت بارماق سۆڭەكلىرى (Phalanges of the Foot, 趾骨)
ھەر بىر پۇتتا 14 دانە بارماق سۆڭىكى بار بولۇپ، باش بارماقتا ئىككى، قالغان تۆت بارماقتا ئۈچتىن بار. ئۇلار مېڭىش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشتا ئىنچىكە تەڭشەش رولىنى ئوينايدۇ.

ئوتتۇرا شىناسىمان سۆڭەك (Intermediate Cuneiform, 中间楔骨)
ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ ئەڭ كىچىكى بولۇپ، ئىچكى ۋە تاشقى شىناسىمان سۆڭەكلەرنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ ئىككىنچى تاپان سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، پۇت گۈمبىزىنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرىدۇ.

پۇت قىيىقسىمان سۆڭىكى (Navicular Bone, 足舟骨)
بۇ سۆڭەك كاحىلنىڭ ئىچكى تەرىپىگە، ئوشۇق سۆڭەك بىلەن ئۈچ شىناسىمان سۆڭەكنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ پۇتنىڭ ئۇزۇنىسىغا گۈمبىزىنىڭ چوققىسىنى تەشكىل قىلىپ، پۇتنىڭ ھەرىكەتچانلىقى ۋە زەربە شۈمۈرۈش ئىقتىدارىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئوشۇق سۆڭەك بېشى (Head of Talus, 距骨头)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى يۇمىلاق قىسمى بولۇپ، قىيىقسىمان سۆڭەك بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم پۇتنىڭ ئىچىگە ۋە سىرتىغا مايىللىشىش ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئوشۇق سۆڭەك بوينى (Neck of Talus, 距骨颈)
بۇ ئوشۇق سۆڭەك بېشى بىلەن تېنىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان نىسبەتەن تار قىسمىدۇر. بۇ رايون سۇنۇش خەۋپى يۇقىرى بولغان ئورۇنلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

ئوشۇق سۆڭەك غالتىكى (Trochlea of Talus, 距骨滑车)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئۈستىدىكى غالتەكسىمان بوغۇم يۈزى بولۇپ، بالدۇر سۆڭەكلىرى بىلەن كاحىل بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ پۇتنىڭ ئۈستىگە ۋە ئاستىغا ئېگىلىش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

ئالدى پاشنا بوغۇم يۈزى (Anterior Calcaneal Articular Surface, 前跟关节面)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئاستىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئالدى قىسمى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ كاحىل ئاستى بوغۇمىنىڭ بىر قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ.

ئوتتۇرا پاشنا بوغۇم يۈزى (Middle Calcaneal Articular Surface, 中跟关节面)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئاستىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، پاشنا سۆڭىكىدىكى «ئوشۇق سۆڭەكنى كۆتۈرگۈچى ئۆسۈك» بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم پۇتنىڭ ئېۋەرسىيە (سىرتقا ئاغدۇرۇلۇش) ۋە ئىنۋېرسىيە (ئىچىگە ئاغدۇرۇلۇش) ھەرىكىتىدە مۇھىم.

ئوشۇق سۆڭەك سىرتقى ئۆسۈكى (Lateral Process of Talus, 距骨外突)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى ئۆسۈك بولۇپ، كىچىك بالدۇر سۆڭىكىنىڭ سىرتقى ئوشۇقى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ كاحىل بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى كۈچەيتىدۇ.

ئارقا پاشنا بوغۇم يۈزى (Posterior Calcaneal Articular Surface, 后跟关节面)
بۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئاستىدىكى ئەڭ چوڭ بوغۇم يۈزى بولۇپ، پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئارقا قىسمى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ بەدەن ئېغىرلىقىنى ئوشۇق سۆڭەكتىن پاشنا سۆڭىكىگە يەتكۈزۈشتىكى ئاساسلىق ئورۇن ھېسابلىنىدۇ.

پۇت باش بارمىقىنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پەي ئېرىقى (Groove for Tendon of Flexor Hallucis Longus, 拇长屈肌腱沟)
بۇ ئېرىق ئوشۇق سۆڭەك ئارقا ئۆسۈكىنىڭ ئىككى دۆڭچىسى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ پۇت باش بارمىقىنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇلنىڭ پەيىنى يۆتكەپ، ھەرىكەتنىڭ راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

ئوشۇق سۆڭەك ئېرىقى (Sulcus Tali, 距骨沟)
بۇ ئېرىق ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئوتتۇرا ۋە ئارقا پاشنا بوغۇم يۈزلىرى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ پاشنا سۆڭىكىدىكى ماس ئېرىق بىلەن بىرلىشىپ، كاحىل ئاستى بوشلۇقىنى (sinus tarsi) ھاسىل قىلىدۇ.

كۇبىكسىمان بوغۇم يۈزى (Articular Surface for Cuboid, 骰关节面)
بۇ پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، كۇبىكسىمان سۆڭەك بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم پۇتنىڭ تاشقى گۈمبىزىنىڭ مۇھىم بىر قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ.

پاشنا سۆڭەك ئېرىقى (Calcaneal Sulcus, 跟股沟)
بۇ ئېرىق پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئۈستى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئوشۇق سۆڭەكتىكى ئېرىق بىلەن بىرلىشىپ كاحىل ئاستى بوشلۇقىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوشلۇق ئىچىدە بوغۇم پەيلىرى ۋە قان تومۇرلار بار.

ئارقا ئوشۇق بوغۇم يۈزى (Posterior Talar Articular Surface, 后距骨关节面)
بۇ پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئۈستىدىكى ئەڭ چوڭ بوغۇم يۈزى بولۇپ، ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئارقا پاشنا بوغۇم يۈزى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ ئېغىرلىقنى كۆتۈرۈش ۋە تارقىتىشتىكى ئاساسلىق بوغۇم ھېسابلىنىدۇ.

پاشنا سۆڭەك تۈگۈنى سىرتقى تەرەپ ئۆسۈكى (Lateral Process of Calcaneal Tuberosity, 跟骨结节外侧突)
بۇ پاشنا سۆڭەك تۈگۈنىنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى كىچىكرەك دۆڭچە. ئۇ پۇت تېگىدىكى بەزى كىچىك مۇسكۇللارنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

پاشنا سۆڭەك تۈگۈنى (跟骨结节)
بۇ پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئارقا قىسمىدىكى ئومۇمىي تۈگۈنسىمان تۈزۈلۈش. ئۇ پاشنىنىڭ يەرگە تېگىپ تۇرىدىغان ئاساسلىق قىسمى.

پاشنا سۆڭەك تۈگۈنى ئىچكى تەرەپ ئۆسۈكى (Medial Process of Calcaneal Tuberosity, 跟骨结节内侧突)
بۇ پاشنا سۆڭەك تۈگۈنىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى چوڭراق دۆڭچە بولۇپ، پۇت تېگىدىكى كۆپ قىسىم مۇسكۇل ۋە پەيلەر مۇشۇ يەردىن باشلىنىدۇ. پۇت تېگى پەي ياللۇغى (plantar fasciitis) دەل مۇشۇ ئورۇندا كۆپ يۈز بېرىدۇ.

ئوتتۇرا ئوشۇق بوغۇم يۈزى (Middle Talar Articular Surface, 中距关节面)
بۇ پاشنا سۆڭىكىدىكى «ئوشۇق سۆڭەكنى كۆتۈرگۈچى ئۆسۈك» نىڭ ئۈستىدىكى بوغۇم يۈزىدۇر. ئۇ ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئوتتۇرا پاشنا بوغۇم يۈزى بىلەن ماسلىشىپ ھەرىكەتلىنىدۇ.

ئالدى ئوشۇق بوغۇم يۈزى (Anterior Talar Articular Surface, 前距关节面)
بۇ پاشنا سۆڭىكىنىڭ ئالدى-ئۈستى قىسمىدىكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، ئوشۇق سۆڭەكنىڭ ئالدى پاشنا بوغۇم يۈزى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ كاحىل ئاستى بوغۇمىنىڭ ئالدى قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ.

پۇت سۆڭەكلىرىنىڭ ئومۇمىي فۇنكسىيەسى ۋە ساغلاملىقى

پۇت سۆڭەكلىرى ئۆز-ئارا زىچ بىرلىشىپ، پۇتنىڭ ئۈچ ئاساسلىق رايونىنى ھاسىل قىلىدۇ: ئارقا پۇت (پاشنا سۆڭەك ۋە ئوشۇق سۆڭەك)، ئوتتۇرا پۇت (قىيىقسىمان، كۇبىكسىمان ۋە شىناسىمان سۆڭەكلەر)، ۋە ئالدى پۇت (تاپان ۋە بارماق سۆڭەكلىرى). بۇ تۈزۈلۈشلەر بىرلىشىپ، پۇتنىڭ ئىككى ئۇزۇنىسىغا گۈمبىزى ۋە بىر توغرىسىغا گۈمبىزىنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ گۈمبەزلەرنىڭ ئاساسلىق رولى:

• زەربىنى شۈمۈرۈش: مېڭىش ۋە يۈگۈرۈش جەريانىدا پەيدا بولغان زەربە كۈچىنى ئۈنۈملۈك تارقىتىپ، بوغۇم ۋە ئومۇرتقىلارنى قوغدايدۇ.
• ئېغىرلىقنى كۆتۈرۈش: پۈتۈن بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى تىرەپ، مۇقىم تۇرۇشقا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• ھەرىكەتكە ماسلىشىش: ئوخشىمىغان يەر يۈزىگە ماسلىشىپ، تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش ئىقتىدارى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ھاسىل قىلىش: مۇسكۇللارنىڭ كۈچىنى يەرگە يەتكۈزۈپ، بەدەننى ئالدىغا ئىتتىرىدىغان ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ھاسىل قىلىدۇ.

پۇت سۆڭەكلىرىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، مۇۋاپىق ئاياغ كىيىش، زۆرۈر تېپىلغاندا پۇت گۈمبىزىنى تىرەيدىغان تەگلەم ئىشلىتىش، دائىم پۇت مۇسكۇللىرىنى چېنىقتۇرۇش ۋە ئارتۇق ئېغىرلىقتىن ساقلىنىش ئىنتايىن مۇھىم. سۆڭەك شالاڭلىشىش، بوغۇم ياللۇغى، سۇنۇش ۋە تۈزۈلۈش غەيرىلىكلىرى (مەسىلەن، ياپىلاق تاپان) قاتارلىق كېسەللىكلەر پۇتنىڭ فۇنكسىيەسىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىپ، تۇرمۇش سۈپىتىنى تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ. شۇڭلاشقا، پۇتتىكى ھەرقانداق غەيرىي ئەھۋالغا بالدۇر دىققەت قىلىش ۋە كەسپىي داۋالاش ئېلىپ بېرىش زۆرۈردۇر.