تاڭلاي سۆڭەك ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئىچكى ۋە ئارقا كۆرۈنۈشى

ئىنساننىڭ يۈز-چىراي قۇرۇلمىسى نۇرغۇنلىغان سۆڭەكلەرنىڭ ئۆزئارا نازۇك ئۇلىنىشىدىن ھاسىل بولغان بىر مۆجىزىدۇر. بۇ سۆڭەكلەر ئىچىدە، گەرچە كىچىك ھەم كۆزگە كۆپ چېلىقمىسىمۇ، لېكىن ئورنى ئىنتايىن مۇھىم بولغان بىر جۈپ سۆڭەك بار، بۇ دەل تاڭلاي سۆڭىكىدۇر. ئۇ ئۈستۈنكى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ ئارقىسىغا، كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، «L» ھەرىپىگە ئوخشايدىغان ئۆزگىچە شەكلى بىلەن ئېغىز بوشلۇقى، بۇرۇن بوشلۇقى ۋە كۆز ئويمىنى قاتارلىق ئۈچ مۇھىم رايوننى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان كۆۋرۈكلۈك رولىنى ئوينايدۇ.

تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ گورىزونتال تاختىسى ئۈستۈنكى ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ قاتتىق تاڭلاينىڭ ئارقا قىسمىنى ھاسىل قىلسا، ئۇنىڭ تىك تاختىسى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يان تېمى ۋە كۆز ئويمىنىنىڭ بىر قىسمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇنىڭدىكى ئۆسۈك، قىر ۋە ئويۇقلار نۇرغۇنلىغان مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئۆتۈش يولى بولۇش بىلەن بىرگە، يۇمشاق تاڭلاي ۋە يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ كىچىك سۆڭەكنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، تاڭلاي يېرىقىغا ئوخشاش تۇغما كەمتۈكلۈكلەرنى داۋالاش، شۇنداقلا يۈز-چىراي رايونىدىكى ئوپېراتسىيەلەرنى ئېلىپ بېرىشتا ئىنتايىن زور ئەھميەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ۋە ئارقا تەرىپىدىكى ئاساسلىق قۇرۇلمىلار

تاڭلاي سۆڭەك (Palatine Bone ، 腭骨)
تاڭلاي سۆڭىكى يۈز سۆڭەكلىرىگە كىرىدىغان بىر جۈپ، L شەكىللىك مۇرەككەپ سۆڭەك. ئۇ ئاساسلىقى ئىككى قىسىمدىن، يەنى قاتتىق تاڭلاينىڭ ئارقا قىسمىنى ھاسىل قىلىدىغان گورىزونتال تاختا ۋە بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يان تېمىنى ھاسىل قىلىدىغان تىك تاختىدىن تەركىب تاپقان. بۇ ئىككى قىسىمنىڭ ئۇلاشقان جايىدىن يەنە كونۇسسىمان، چاناق ۋە كېپىنەك ئۆسۈكلىرى چىقىپ تۇرىدۇ. تاڭلاي سۆڭىكى ئېغىز بوشلۇقى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرۇش، ھەمدە كۆز ئويمىنىنىڭ شەكىللىنىشىگە قاتنىشىشتەك مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ.

تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ۋە ئارقا تەرەپتىن كۆرۈنۈشى

• غەلۋىر قىرى (Ethmoidal crest ، 筛嵴)
  تىك تاختىنىڭ ئىچكى يۈزىدە بولۇپ، ئۈستۈنكى بۇرۇن قالقىنى بىرىكىدىغان سۆڭەك قىرى. ئۇ بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى مۇستەھكەملەشتە رول ئوينايدۇ.
• بۇرۇن يۈزى (Nasal surface ، 鼻面)
  تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ بۇرۇن بوشلۇقىغا قارىغان يۈزى بولۇپ، تىك تاختا ۋە گورىزونتال تاختىنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ يۈز بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ شىللىق پەردىسى بىلەن قاپلىنىپ تۇرىدۇ.
• بۇرۇن قىرى (Nasal crest ، 鼻嵴)
  ئىككى تەرەپتىكى گورىزونتال تاختىنىڭ ئىچكى گىرۋىكى ئۆزئارا بىرىككەندە ھاسىل بولىدىغان سۆڭەك قىرى. ئۇ بۇرۇن توسمىسىنىڭ ئارقا-تۆۋەن قىسمى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• گورىزىنتال تاختا (Horizontal plate ، 水平板)
  تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى، گورىزونتال ھالەتتىكى قىسمى بولۇپ، قاتتىق تاڭلاينىڭ ئارقا تۆتتىن بىر قىسمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاستىنقى يۈزى ئېغىز بوشلۇقىغا، ئۈستۈنكى يۈزى بۇرۇن بوشلۇقىغا قارايدۇ.
• كونۇسسىمان ئۆسۈك (Pyramidal process ، 锥突)
  گورىزونتال ۋە تىك تاختىنىڭ ئۇلاشقان جايىدىن ئارقىغا، تۆۋەنگە ۋە سىرتقا قاراپ چىقىپ تۇرغان ئۆسۈك. ئۇ كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ قانات ئۆسۈكلىرى ئارىسىدىكى ئويۇققا كىرىپ تۇرىدۇ ۋە بەزى چايناش مۇسكۇللىرىغا بىرىكىش نۇقتىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• بۇرۇن قالقان قىرى (Conchal crest ، 鼻甲嵴)
  تىك تاختىنىڭ ئىچكى يۈزىدە، غەلۋىر قىرىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان توغرا سۆڭەك قىرى. تۆۋەنكى بۇرۇن قالقىنى مۇشۇ قىرغا بىرىكىدۇ.
• تىك تاختا (Perpendicular plate ، 垂直板)
  تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ تىك ھالەتتىكى، نېپىز سۆڭەك تەخسىسى. ئۇ بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يان تېمىنىڭ ئارقا قىسمىنى، شۇنداقلا قانات-تاڭلاي ئويمىنىنىڭ ئىچكى تېمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• كېپىنەك ئۆسۈكى (Sphenoidal process ، 蝶突)
  تىك تاختىنىڭ ئۈستى-ئارقا قىسمىدىكى كىچىك ئۆسۈك. ئۇ يۇقىرىغا ۋە ئىچكە قاراپ ئۆسۈپ، كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ تېنى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• كېپىنەك تاڭلاي ئويۇقى (Sphenopalatine notch ، 蝶腭切迹)
  چاناق ئۆسۈكى بىلەن كېپىنەك ئۆسۈكى ئارىسىدىكى چوڭقۇر ئويۇق. كېپىنەك سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ، كېپىنەك-تاڭلاي تۆشۈكىنى (Sphenopalatine foramen) ھاسىل قىلىدۇ، بۇ تۆشۈك ئارقىلىق مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلار بۇرۇن بوشلۇقىغا ئۆتىدۇ.
• چاناق سۆڭىكى (Orbital process ، 眶突)
  تىك تاختىنىڭ ئۈستى-ئالدى قىسمىدىكى چوڭراق ئۆسۈك. ئۇ كۆز ئويمىنىنىڭ ئاستىنقى تېمىنىڭ ئەڭ ئارقا قىسمىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.
• تاڭلاي چوڭ ئېرىقى (Greater palatine groove ، 腭大沟)
  تىك تاختىنىڭ سىرتقى يۈزىدىكى تىك ئېرىق. ئۇ ئۈستۈنكى ئېڭەك سۆڭىكىدىكى ماس ئېرىق بىلەن بىرلىشىپ، تاڭلاي چوڭ نەيچىسىنى (greater palatine canal) ھاسىل قىلىدۇ.

تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ كىچىك بولسىمۇ ئەمما ئىنتايىن مۇھىم سۆڭەكتۇر. ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنى ۋە قۇرۇلمىسى بىر قانچە مۇھىم كلىنىكىلىق ساھە بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك.

ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان ۋە ئەڭ مۇھىم كلىنىكىلىق مەسىلە تاڭلاي يېرىقى (Cleft palate) دۇر. تۆرەلمە تەرەققىياتى جەريانىدا، ئىككى تەرەپتىكى تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ گورىزونتال تاختىسى ئوتتۇرا سىزىقتا تولۇق بىرىكمىسە، قاتتىق تاڭلايدا يېرىق پەيدا بولىدۇ. بۇ ئەھۋالدا ئېغىز بوشلۇقى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقى ئۆزئارا تۇتۇشۇپ قېلىپ، بوۋاقنىڭ ئېمىشى، يۇتۇشى ۋە كېيىنچە سۆزلىشىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇنى تۈزىتىش ئۈچۈن مۇرەككەپ ئوپېراتسىيە قىلىشقا توغرا كېلىدۇ.

يەنە بىر جەھەتتىن، تاڭلاي سۆڭىكى يۈز-چىراي زەخىملىنىشلىرىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. گەرچە يالغۇز تاڭلاي سۆڭىكىنىڭ سۇنۇشى كەم ئۇچرايدىغان بولسىمۇ، لېكىن ئېغىر دەرىجىدىكى يۈز زەخىملىنىشلىرىدە (مەسىلەن، Le Fort I تىپلىق سۇنۇق) ئۇ دائىم ئۈستۈنكى ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن بىللە سۇنىدۇ. بۇنداق سۇنۇقلار تۆۋەندىكى ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن:

• نەپەس يولىنىڭ توسۇلۇشى: سۇنغان سۆڭەك پارچىلىرى بۇرۇن بوشلۇقىنى تارايتىۋېتىشى مۇمكىن.
• چىشلارنىڭ توغرا كەلمەسلىكى (Malocclusion): تاڭلاينىڭ سۇنۇشى چىشلارنىڭ رەتلىكلىكىنى بۇزۇپ، چايناش ئىقتىدارىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ.
• نېرۋا-قان تومۇرلارنىڭ زەخىملىنىشى: تاڭلاي چوڭ نەيچىسىدىن ئۆتىدىغان نېرۋا ۋە قان تومۇرلار زەخىملىنىپ، تاڭلاي قىسمىدا سەزگۈسىزلىك ياكى قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، قۇلاق-بۇرۇن-بوغۇز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ئۈچۈن كېپىنەك-تاڭلاي تۆشۈكى ئىنتايىن مۇھىم بىر ئاناتومىيىلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ. بۇرۇن ئىچكى ئەينىكى ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدىغان بەزى ئوپېراتسىيەلەردە (مەسىلەن، قانات-تاڭلاي ئويمىنىدىكى ئۆسمىنى ئېلىۋېتىش)، بۇ تۆشۈكنى توغرا تېپىش ئوپېراتسىيەنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشى ئۈچۈن ئاچقۇچلۇق ئەھمىيەتكە ئىگە.

خۇلاسىلىگەندە، تاڭلاي سۆڭىكى ئۆزىنىڭ كىچىك ھەجىمىگە ماس كەلمەيدىغان دەرىجىدە چوڭ ۋە كۆپ خىل ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ. ئۇ ئېغىز، بۇرۇن ۋە كۆز بوشلۇقلىرىنىڭ پۈتۈنلۈكىنى ساقلايدىغان «تىرەك»، ھەمدە نېرۋا-قان تومۇرلار ئۆتىدىغان «ئۆتەڭ» دۇر. ئۇنىڭ ئاناتومىيىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، يۈز-چىراي رايونىدىكى تۇغما ۋە كېيىن پەيدا بولغان كېسەللىكلەرنى داۋالاشنىڭ مۇھىم ئاساسى ھېسابلىنىدۇ.