كۆز ئالمىسى قان تومۇر، نېرۋىلىرىنىڭ تارقىلىش ئاناتومىيىسى

كۆزنىڭ جان تومۇرى: كۆز ئالمىسىدىكى قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشى

كۆز ئالمىسى گەرچە كىچىك بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئىچىدە كۆرۈش ھاسىل قىلىدىغان ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە جانلىق قۇرۇلمىلار بار. بۇ نازۇك توقۇلمىلارنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى ساقلاش ئۈچۈن، ئۇلارغا مول ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق يەتكۈزۈپ بېرىدىغان، شۇنداقلا مېتابولىزم قالدۇقلىرىنى توشۇپ كېتىدىغان زىچ قان تومۇر تورى ھەمدە كۆرۈش ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزىدىغان نېرۋا سىستېمىسى كەم بولسا بولمايدۇ. بۇ قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشى ئىنتايىن تەرتىپلىك ۋە ئۆزگىچە بولۇپ، ئۇلارنىڭ ساغلاملىقى بىۋاسىتە كۆرۈش قۇۋۋىتىمىزگە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

بۇ ماقالىدە، بىز كۆز ئالمىسىدىكى قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان مودىل رەسىمگە ئاساسلىنىپ، بۇ مۇرەككەپ تورنىڭ ھەر بىر تەركىبىي قىسمىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. ئارتېرىيە، ۋېنا ۋە نېرۋىلارنىڭ ئورنى، فۇنكسىيەسى ۋە ئۆز-ئارا مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، ئوقۇرمەنلەرنىڭ كۆز ساغلاملىقىغا بولغان تونۇشىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇپ، كۆز كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشنىڭ مۇھىملىقىنى ھېس قىلدۇرۇشنى مەقسەت قىلىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كۆز ئالمىسى قان تومۇر، نېرۋىلىرىنىڭ تارقىلىش مودىل رەسىمى
(Schematic Diagram of the Distribution of Blood Vessels and Nerves in the Eyeball, 眼球血管神经分布模式图)

بۇ مودىل رەسىم كۆز ئالمىسىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ ئۈچ ئۆلچەملىك تارقىلىش ئەھۋالىنى ئومۇملاشتۇرۇپ كۆرسىتىپ بېرىدۇ. رەسىمدە قىزىل رەڭ بىلەن ئارتېرىيەلەر، كۆك رەڭ بىلەن ۋېنالار ئىپادىلەنگەن بولۇپ، ئۇلارنىڭ كۆز ئالمىسىنىڭ ئارقا قۇتۇبىدىن كىرىپ، قانداق قىلىپ قان تومۇرلۇق پەردە ۋە رەڭدار پەردە قاتارلىق قۇرۇلمىلارغا شاخلاپ تارقىلىدىغانلىقى ئېنىق كۆرسىтилгән. بۇ مۇرەككەپ قان تومۇر تورى كۆزنىڭ ئالدى ۋە ئارقا بۆلەكلىرىنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەپ، كۆرۈش تورلۇق پەردىدىكى نېرۋىلارنىڭ نورمال ئىشلىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ. كۆرۈش نېرۋىسى بولسا بۇ بارلىق ئۇچۇرلارنى يىغىپ چوڭ مېڭىگە يوللايدىغان ئاخىرقى يول ھېسابلىنىدۇ.

مۈڭگۈز پەردە (Cornea, 角膜)
بۇ كۆزنىڭ ئەڭ ئالدىدىكى سۈزۈك قۇرۇلما بولۇپ، يورۇقلۇقنى سۇندۇرۇپ كۆزگە كىرگۈزىدۇ. ئۇنىڭدا قان تومۇر بولمىغاچقا، ئۆزىنىڭ سۈزۈكلۈكىنى ساقلاپ قالالايدۇ.

كۆز ئېقى ۋېنا سىنۇسى (كاۋىكى) (Scleral Venous Sinus / Canal of Schlemm, 巩膜静脉窦)
بۇ مۈڭگۈز پەردە بىلەن كۆز ئېقى تۇتاشقان يەردىكى ئايلانما قانال. ئۇ كۆزنىڭ ئالدى بۆلمىسىدىكى كۆز سۇيۇقلۇقىنى قايتا قوبۇل قىلىپ قان ئايلىنىشقا قوشۇپ، كۆز ئىچى بېسىمىنى تەڭشەيدۇ.

كۆز قارچۇقى (Pupil, 瞳孔)
بۇ رەڭدار پەردىنىڭ مەركىزىدىكى تۆشۈك بولۇپ، قان تومۇر تورى ئۇنى چۆرىدەپ تۇرىدۇ. كۆز قارچۇقى يورۇقلۇقنىڭ كۆزگە كىرىش مىقدارىنى كونترول قىلىدۇ.

كىرپىكسىمان ئارقا ئۇزۇن ئارتېرىيىسى (Long Posterior Ciliary Artery, 睫后长动脉)
بۇ ئادەتتە ئىككى تال بولۇپ، كۆز ئېقىنى تېشىپ ئۆتۈپ ئالدىغا قاراپ مېڭىپ، رەڭدار پەردە ئارتېرىيە چوڭ ھالقىسىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ. ئۇ كىرپىكسىمان گەۋدە ۋە رەڭدار پەردىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

كۆرۈش تورلۇق پەردە مەركەز ئارتېرىيىسى (Central Retinal Artery, 视网膜中央动脉)
بۇ كۆرۈش نېرۋىسىنىڭ مەركىزىدىن ئۆتۈپ كۆرۈش تورلۇق پەردىگە كىرىدىغان بىردىنبىر ئارتېرىيە. ئۇ كۆرۈش تورلۇق پەردىنىڭ ئىچكى قاتلاملىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق تومۇر.

كۆرۈش تورلۇق پەردە مەركەز ۋېناسى (Central Retinal Vein, 视网膜中央静脉)
بۇ كۆرۈش تورلۇق پەردىدىن كەلگەن ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، كۆرۈش نېرۋىسى بىلەن بىللە كۆزدىن چىقىپ كېتىدۇ. ئۇنىڭ توسۇلۇپ قېلىشى كۆرۈش تورلۇق پەردىدە قاناش ۋە ئىششىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

كىرپىكسىمان ئارقا قىسقا ئارتېرىيىسى (Short Posterior Ciliary Artery, 睫后短动脉)
بۇ 10 دىن 20 گىچە بولغان كۆپ ساندىكى ئىنچىكە ئارتېرىيەلەر بولۇپ، كۆرۈش نېرۋىسى ئەتراپىدىن كۆز ئېقىنى تېشىپ ئۆتۈپ، قان تومۇرلۇق پەردىنى مول قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

كۆز ئېقى (Sclera, 巩膜)
بۇ كۆز ئالمىسىنىڭ سىرتقى قوغدىغۇچى قەۋىتى بولغان ئاق، قاتتىق توقۇلما. قان تومۇرلار ئۇنى تېشىپ ئۆتۈپ، كۆزنىڭ ئىچكى قىسمىغا كىرىدۇ ياكى چىقىدۇ.

قاينام ۋېناسى (Vortex Vein / Vorticose Vein, 涡静脉)
بۇلار كۆز ئالمىسىنىڭ ھەر بىر چارىكىدىن بىردىن چىقىدىغان تۆت چوڭ ۋېنا بولۇپ، قان تومۇرلۇق پەردە، كىرپىكسىمان گەۋدە ۋە رەڭدار پەردىدىن كەلگەن قاننىڭ كۆپ قىسمىنى يىغىپ كۆزدىن چىقىرىدۇ.

كىرپىكسىمان ئالدى ئارتېرىيىسى (Anterior Ciliary Artery, 睫前动脉)
بۇ كۆز مۇسكۇللىرىنى تەمىنلەيدىغان ئارتېرىيەلەردىن كەلگەن تارماقلار بولۇپ، كۆز ئېقىنى تېشىپ ئۆتۈپ، رەڭدار پەردە ئارتېرىيە چوڭ ھالقىسىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.

رەڭدار پەردە ئارتېرىيە چوڭ ھالقىسى (Major Arterial Circle of the Iris, 虹膜动脉大环)
بۇ رەڭدار پەردىنىڭ يىلتىز قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، كىرپىكسىمان ئارقا ئۇزۇن ئارتېرىيە بىلەن كىرپىكسىمان ئالدى ئارتېرىيەسىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇ رەڭدار پەردە ۋە كىرپىكسىمان گەۋدىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەڭدار پەردە ئارتېرىيە كىچىك ھالقىسى (Minor Arterial Circle of the Iris, 虹膜动脉小环)
بۇ چوڭ ھالقىدىن چىققان تارماقلارنىڭ كۆز قارچۇقى ئەتراپىدا ھاسىل قىلغان كىچىكرەك ئارتېرىيە ھالقىسى. ئۇ كۆز قارچۇقى ئەتراپىدىكى توقۇلمىلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

كۆز قان تومۇر تورىنىڭ ئالاھىدىلىكى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

كۆز ئالمىسىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى باشقا ئەزالارغا ئوخشىمايدىغان بىر قانچە ئالاھىدىلىككە ئىگە. ئۇ ئاساسلىقى ئىككى مۇستەقىل سىستېمىدىن تەركىب تاپقان: بىرى، كۆرۈش تورلۇق پەردە قان ئايلىنىش سىستېمىسى (كۆرۈش تورلۇق پەردە مەركىزىي ئارتېرىيەسى ۋە ۋېناسى)؛ يەنە بىرى، قىزىل گۈل پەردە قان ئايلىنىش سىستېمىسى (كىرپىكسىمان ئارتېرىيەلەر ۋە قاينام ۋېنالىرى). بۇ ئىككى سىستېما ئارىسىدا نورمال ئەھۋالدا ئانچە كۆپ ئۇلىنىش بولمايدۇ، شۇڭا بىر سىستېمىدا مەسىلە كۆرۈلسە، يەنە بىر سىستېma ئۇنىڭ ئورنىنى تولۇق ئالالمايدۇ. بۇ كۆز قان تومۇر كېسەللىكلىرىنىڭ نېمە ئۈچۈن ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغانلىقىنىڭ سەۋەبىدۇر.

كۆز تېگىدىكى قان تومۇرلار پۈتۈن بەدەندە بىۋاسىتە، زەخىمسىز كۆزىتكىلى بولىدىغان بىردىنبىر قان تومۇرلاردۇر. شۇڭلاشقا، كۆز تېگىنى تەكشۈرۈش ئارقىلىق دوختۇرلار نۇرغۇنلىغان پۈتۈن بەدەن سىستېمىلىق كېسەللىكلىرىنىڭ دەسلەپكى ئالامەتلىرىنى بايقىيالايدۇ. بۇ كېسەللىكلەرنىڭ كۆزدىكى ئىپادىلىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

• كۆرۈش تورلۇق پەردە مەركىزىي ئارتېرىيەسىنىڭ توسۇلۇشى (CRAO): قان ئۇيۇقىقى ياكى باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن بۇ ئارتېرىيە توسۇلۇپ قالسا، كۆرۈش تورلۇق پەردىگە قان يېتىشمەي، نەچچە سائەت ئىچىدە كۆرۈش قۇۋۋىتى قايتىمسىز دەرىجىدە يوقىلىدۇ. بۇ كۆز كېسەللىكلىرىدىكى جىددىي قۇتقۇزۇشقا تېگىشلىك ئەھۋال.
• كۆرۈش تورلۇق پەردە مەركىزىي ۋېناسىنىڭ توسۇلۇشى (CRVO): بۇ ئەھۋالدا ۋېنا قېنىنىڭ قايتىشى توسقۇنلۇققا ئۇچراپ، كۆرۈش تورلۇق پەردىدە كەڭ كۆلەملىك قاناش، ئىششىق ۋە سۇ يىغىلىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، بۇمۇ كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ ئېغىر دەرىجىدە تۆۋەنلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• قىزىل گۈل پەردە ياللۇغى (Uveitis): قان تومۇرلارغا ئىنتايىن باي بولغان رەڭدار پەردە، كىرپىكسىمان گەۋدە ۋە قان تومۇرلۇق پەردىنىڭ ياللۇغلىنىشى بولۇپ، كۆپىنچە ئىممۇنىتېت سىستېمىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.
• دىئابېت ۋە يۇقىرى قان بېسىمى: بۇ ئىككى سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىك كۆزدىكى ئىنچىكە قان تومۇرلارنىڭ تېمىنى بۇزۇپ، ئۇلارنىڭ ئۆتكۈزۈشچانلىقىنى ئاشۇرۇۋېتىدۇ ياكى توسۇلۇپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

شۇڭلاشقا، كۆزنىڭ قان تومۇر ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش، بولۇپمۇ يۇقىرى قان بېسىمى، دىئابېت، يۇقىرى قان لىپىدى قاتارلىق خەتەرلىك ئامىللىرى بار كىشىلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. قەرەللىك ھالدا كۆز تېگىنى تەكشۈرتۈش ئارقىلىق، يوشۇرۇن كېسەللىكلەرنى بالدۇر بايقاپ، ئۆز ۋاقتىدا داۋالاش ئېلىپ بېرىش، كۆرۈش قۇۋۋىتىنى قوغداشتىكى ئەڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇللارنىڭ بىرىدۇر.