قىزىلئۆڭگەچ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيىسى

قىزىلئۆڭگەچ ئادەم بەدىنىدىكى ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر ئەزاسى بولۇپ، يۇتۇلغان يېمەكلىكلەرنى ئېغىز بوشلۇقىدىن ئاشقازانغا يەتكۈزۈش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. بۇ يېرىم-ئېلاستىكىلىق مۇسكۇل نەيچىسى نەپەسلىنىش ۋە ھەزىم قىلىش سىستېمىسى ئوتتۇرىسىدىكى ئالاقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ ئادەم بەدىنىنىڭ ئىچكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ.

بۇ ماقالىدە، بىز قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئاناتومىيىسى، ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى مۇھىم ئەزالار ۋە قان تومۇرلارنى ئومۇميۈزلۈك تونۇشتۇرىمىز. شۇنداقلا، قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئۈچ ئاساسلىق تارچۇق قىسمىنى ۋە ئۇلارنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى بايان قىلىمىز. بۇ ئۇچۇرلار قىزىلئۆڭگەچكە ئالاقىدار كېسەللىكلەرنى چۈشىنىش ۋە داۋالاشتا ئاساسلىق بىلىم بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

قىزىلئۆڭگەچ (Oesophagus / 食管)
قىزىلئۆڭگەچ ئادەم بەدىنىدىكى يۇتقۇنچاق بىلەن ئاشقازاننى تۇتاشتۇرىدىغان، تەخمىنەن 25-30 سانتىمېتىر ئۇزۇنلۇقتىكى مۇسكۇل نەيچىسىدۇر. ئۇ ئاساسلىقى يۇتۇلغان يېمەكلىكلەرنى قىمىرلاش شەكلىدە ھەرىكەت قىلىپ، ئېغىز بوشلۇقىدىن ئاشقازانغا توشۇش فۇنكسىيىسىنى ئۆتەيدۇ. قىزىلئۆڭگەچنىڭ تېمى تۆت قەۋەتتىن تەركىب تاپقان: شىللىق پەردە، شىللىق پەردە ئاستى قەۋىتى، مۇسكۇل قەۋىتى ۋە تاشقى پەردە. بۇ قەۋەتلەر يېمەكلىكلەرنى ئاشقازانغا ئوڭۇشلۇق يەتكۈزۈشنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. قىزىلئۆڭگەچنىڭ يۇقىرى ۋە تۆۋەن ئۇچىدا ئىككى خىل قۇرىغۇچى مۇسكۇل (سىفىنكتېرى) بار بولۇپ، يۇقىرى قىزىلئۆڭگەچ قۇرىغۇچى مۇسكۇلى (سىفىنكتېرى) يېمەكلىكلەرنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنى توسىدۇ، تۆۋەن قىزىلئۆڭگەچ قۇرىغۇچى مۇسكۇلى (سىفىنكتېرى) بولسا ئاشقازان كىسلاتاسىنىڭ قىزىلئۆڭگەچكە قايتىشىنى كونترول قىلىدۇ.

يۇقىرىقى ئېڭەك ئۇدۇل چىشتىن (From Upper Incisor / 自上颌切牙)
بۇ ئۆلچەش نۇقتىسى قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئۇزۇنلۇقىنى ۋە ئۇنىڭدىكى تارچۇق (تار قىسىم) لارنىڭ ئورنىنى ئېنىقلاشتا ئاساس قىلىنىدۇ. كلىنىكىلىق ئەمەلىيەتتە، مەسىلەن، ئەينەك ئارقىلىق تەكشۈرۈشتە، چىشتىن باشلاپ ھېسابلىنىدىغان بۇ ئارىلىق ئېنىق ئورۇن بەلگىلەشتە ئىنتايىن مۇھىم.

يۇتقۇنچاق (Pharynx / 咽)
يۇتقۇنچاق بۇرۇن بوشلۇقى، ئېغىز بوشلۇقى ۋە كېكىردەك ئارقىسىغا جايلاشقان، ھەم نەپەسلىنىش ھەم ھەزىم قىلىش يولىنىڭ بىر قىسمى. ئۇ يېمەكلىكلەرنى ئېغىزدىن قىزىلئۆڭگەچكە، ھاۋانى بۇرۇندىن كېكىردەككە يەتكۈزىدۇ.

سول بويۇن ئومۇمىي ئارتېرىيىسى (Left Common Carotid Artery / 左颈总动脉)
بۇ چوڭ ئارتېرىيە يۈرەكتىن چىقىپ، باش ۋە بويۇن قىسىملىرىغا قان يەتكۈزىدۇ. ئۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ يېنىدىن ئۆتىدۇ ۋە ئۇنىڭ ئورنىنىڭ بەلگىلىنىشىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

1 – تارچۇق (First Constriction / 第一狭窄)
بۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى بىرىنچى تار قىسىم بولۇپ، يۇتقۇنچاق-قىزىلئۆڭگەچ تۇتاشما قىسمىغا جايلاشقان. بۇ يەر قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئەڭ تار يېرى بولۇپ، چىشتىن تەخمىنەن 15 سانتىمېتىر يىراقلىقتا.

سول ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيىسى (Left Subclavian Artery / 左锁骨下动脉)
بۇ ئارتېرىيە سول قول ۋە مېڭىنىڭ بىر قىسمىغا قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇمۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ، ئورنىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ.

2 – تارچۇق (Second Constriction / 第二狭窄)
بۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى ئىككىنچى تار قىسىم بولۇپ، ئائورتا يايى ۋە سول غول شاخچە كاناي تەرىپىدىن بېسىلىپ شەكىللىنىدۇ. بۇ قىسىم چىشتىن تەخمىنەن 25 سانتىمېتىر يىراقلىقتا.

سول غول شاخچە كاناي (Left Main Bronchus / 左主支气管)
سول غول شاخچە كاناي كېكىردەكتىن بۆسۈلۈپ چىقىپ، سول ئۆپكىگە تۇتىشىدىغان چوڭ ھاۋا نەيچىسى. ئۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ، قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئىككىنچى تارچۇقىنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتناشقان.

3 – تارچۇق (Third Constriction / 第三狭窄)
بۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى ئۈچىنچى تار قىسىم بولۇپ، دىيافراگما (كۆكرەك پەردىسى) نىڭ قىزىلئۆڭگەچ ئۆتۈشمىسىگە جايلاشقان. بۇ قىسىم چىشتىن تەخمىنەن 40 سانتىمېتىر يىراقلىقتا.

قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus / 食管)
بۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئومۇمىي ئىسمى بولۇپ، ھەزىم قىلىش يولىنىڭ بىر قىسمى.

كىرىش ئاغزى (Cardia / 贲门)
كىرىش ئاغزى ئاشقازاننىڭ قىزىلئۆڭگەچ بىلەن تۇتىشىدىغان ئېغىزى. بۇ يەردە تۆۋەن قىزىلئۆڭگەچ سىفىنكتېرى جايلاشقان بولۇپ، ئاشقازان كىسلاتاسىنىڭ قىزىلئۆڭگەچكە قايتىشىنى توسىدۇ.

ئاشقازان (Stomach / 胃)
ئاشقازان ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ كېڭەيگەن قىسمى بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى ساقلاش، ئارىلاشتۇرۇش ۋە ھەزىم قىلىش خىزمىتىنى ئۆتەيدۇ.

باش بىلەك غولى (Brachiocephalic Trunk / 头臂干)
بۇ ئارتېرىيە ئائورتا يايىدىن چىقىپ، ئوڭ ئومۇمىي بويۇن ئارتېرىيىسى بىلەن ئوڭ ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيىسىگە بۆلۈنىدۇ. ئۇ بېشىمىز، بويۇنىمىز ۋە ئوڭ قولىمىزغا قان يەتكۈزىدۇ.

كاناي (Trachea / 气管)
كاناي كېكىردەكتىن باشلىنىپ، ئىككى ئاساسلىق كانايغا بۆلۈنىدىغان ھاۋا نەيچىسى. ئۇ ھاۋانى ئۆپكىگە يەتكۈزىدۇ.

ئائورتا يايى (Aortic Arch / 主动脉弓)
ئائورتا يايى يۈرەكتىن چىقىپ، بىر قانچە چوڭ ئارتېرىيەلەرنى تارقاتقان چوڭ قان تومۇر. ئۇ بەدەننىڭ يۇقىرى قىسىملىرىغا قان يەتكۈزىدۇ.

ئوڭ غول شاخچە كاناي (Right Main Bronchus / 右主支气管)
ئوڭ غول شاخچە كاناي كېكىردەكتىن بۆلۈنۈپ چىقىپ، ئوڭ ئۆپكىگە تۇتىشىدىغان ھاۋا نەيچىسى.

ئائورتىنىڭ كۆكرەك قىسمى (Thoracic Aorta / 主动脉胸部)
ئائورتىنىڭ كۆكرەك قىسمى يۈرەكتىن چىقىپ، كۆكرەك قىسمىدا تۆۋەنگە قاراپ سوزۇلغان ئائورتىنىڭ بىر قىسمى. ئۇ كۆكرەك قىسمىدىكى ئەزالارغا قان يەتكۈزىدۇ.

تاق ۋېنا (Azygos Vein / 奇静脉)
تاق ۋېنا كۆكرەك قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، يۇقىرى كونا ۋېناغا قۇيىدىغان چوڭ ۋېنا. ئۇ قىزىلئۆڭگەچنىڭ يېنىدا ماڭىدۇ.

كۆكرەك نەيچىسى (Thoracic Duct / 胸导管)
كۆكرەك نەيچىسى لىمفا سىستېمىسىنىڭ ئەڭ چوڭ نەيچىسى بولۇپ، بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسىملىرىدىكى ۋە سول تەرەپ يۇقىرى قىسمىدىكى لىمفانى يىغىپ، سىستېمىلىق قان ئايلىنىشقا قۇيىدۇ.

دىيافراگما (Diaphragm / 膈)
دىيافراگما كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان چوڭ مۇسكۇل. ئۇ نەپەسلىنىش جەريانىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئائورتىنىڭ قورساق قىسمى (Abdominal Aorta / 主动脉腹部)
ئائورتىنىڭ قورساق قىسمى دىيافراگمادىن ئۆتۈپ، قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارغا قان يەتكۈزىدىغان ئائورتىنىڭ بىر قىسمى.

ئومۇمىي تونۇشتۇرۇش:

قىزىلئۆڭگەچ ئاناتومىيىسىنى چۈشىنىش تېببىي ساھەدىكىلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم، چۈنكى ئۇ نۇرغۇن كېسەللىكلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك.

• ئاناتومىيىلىك ئورنى: قىزىلئۆڭگەچ ئومۇرتقا بىلەن كاناي ئارىلىقىغا، يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان. ئۇ بويۇن، كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىن ئۆتىدۇ.
• قىزىلئۆڭگەچ تارچۇقلىرىنىڭ ئەھمىيىتى: قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئۈچ تارچۇق قىسمى يېمەكلىكلەرنىڭ ئۆتۈشىگە بىر ئاز توسالغۇ بولۇشى مۇمكىن، ئەمما ئۇلارنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ئىنتايىن چوڭ. سىرتتىن كىرگەن جىسىملار بۇ تارچۇقلاردا قاپسىلىپ قېلىشى مۇمكىن. شۇنداقلا، قىزىلئۆڭگەچ ياللۇغى ياكى راك كېسەللىكلىرى سەۋەبىدىن بۇ قىسىملاردا تارىيىش كېلىپ چىقىپ، يېمەكلىكلەرنى يۇتۇشتا قىيىنچىلىق پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
• مۇناسىۋەتلىك ئەزالار: رەسىمدىن كۆرۈۋالغىلى بولىدۇكى، قىزىلئۆڭگەچ باشقا نۇرغۇن مۇھىم ئەزالار ۋە قان تومۇرلار بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە. بۇلارغا ئائورتا يايى، كاناي، شاخچە كانايلار، ئارتېرىيەلەر ۋە ۋېنا قاتارلىقلار كىرىدۇ. بۇ ئەزالار بىلەن بولغان يېقىن ئالاقە قىزىلئۆڭگەچ كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا پۇختا بىلىملەرنى تەلەپ قىلىدۇ. مەسىلەن، ئائورتا يايىنىڭ كېڭىيىشى قىزىلئۆڭگەچنى بېسىپ، يۇتۇش قىيىنلىشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• كلىنىكىلىق قوللىنىشچانلىقى: قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئاناتومىيىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، قىزىلئۆڭگەچ راكى، قىزىلئۆڭگەچتىن قان كېتىش، قىزىلئۆڭگەچ رېفلىيۇكسىيىسى (كۈيۈش)، ياكى سىرتتىن كىرگەن جىسىملارنى ئېلىۋېتىش قاتارلىق ئەھۋاللاردا توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاش ئۇسۇللىرىنى تاللاشقا ياردەم بېرىدۇ. ئەينەك تەكشۈرۈش جەريانىدا، تارچۇقلارنى ئېنىقلاش ئەينىكنى بىخەتەر ئۆتكۈزۈشنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
• يېمەكلىك توشۇش مېخانىزمى: قىزىلئۆڭگەچنىڭ مۇسكۇل تېمىدىكى قىمىرلاش ھەرىكىتى (Peristalsis) يېمەكلىكلەرنى تارتىش كۈچىگە تايانماي ئاشقازانغا يەتكۈزۈشنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ، ئىنساننىڭ ھەر قانداق ئورۇن (مەسىلەن، بېشىنى تۆۋەن قىلىپ تۇرۇش) دا يېمەكلىك يۇتالايدىغانلىقىنى ئىسپاتلايدۇ.

قىزىلئۆڭگەچ بەدىنىمىزدىكى ھەزىم قىلىش جەريانىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى بولۇپلا قالماي، بەلكى نەپەسلىنىش سىستېمىسى بىلەن بولغان زىچ مۇناسىۋىتىمۇ ئۇنى تېخىمۇ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم ئەزا قىلىدۇ. ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەر كۆپ ئۇچرايدىغان بولۇپ، بالدۇر دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش ھاياتىي كۈچكە تولغان.