ئانتروپوتومىيە دىگەن نىمە؟

ئانتروپوتومىيە : ئۇنىڭ مەنىسى ۋە ئىنسانشۇناسلىق بىلەن بولغان پەرقى

«ئانتروپوتومىيە» دېگەن سۆز نۇرغۇن كىشىلەرگە ناتونۇش تۇيۇلۇشى مۇمكىن، ھەتتا بەزىدە ئۇنى «ئانتروپولوگىيە» (ئىنسانشۇناسلىق) بىلەن ئارىلاشتۇرۇپ قويىدىغان ئەھۋاللارمۇ ئۇچرايدۇ. گەرچە ھەر ئىككى سۆزنىڭ يىلتىزى ئىنسانغا بېرىپ تاقالسىمۇ، لېكىن ئۇلارنىڭ مەنىسى ۋە تەتقىقات دائىرىسى پۈتۈنلەي ئوخشىمايدۇ. بۇ ماقالىدە بىز «ئانتروپوتومىيە» سۆزىنىڭ ئېنىق مەنىسىنى، ئۇنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشىنى ۋە ھازىرقى زامان ئىنسانشۇناسلىقى بىلەن بولغان ئاساسلىق پەرقىنى چوڭقۇرلاپ چۈشەندۈرۈپ بېرىمىز.

ئىنگلىزچە تەرجىمىسى: Anthropotomy
خەنزۇچە تەرجىمىسى: 人体解剖学

ئانتروپوتومىيە دېگەن نېمە؟

ئانتروپوتومىيە گرېكچىدىكى «anthropos» (ئىنسان) ۋە «tomia» (كېسىش، يېرىش) دېگەن ئىككى سۆزدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇنىڭ بىۋاسىتە مەنىسى «ئىنساننى يېرىپ تەكشۈرۈش» ياكى «ئىنسان ئاناتومىيەسى» دىن ئىبارەت.

بۇ سۆز تارىختا ئاساسلىقى ئىنسان بەدىنىنىڭ قۇرۇلمىسىنى، ئەزالىرىنىڭ ئورنىنى ۋە فۇنكسىيەسىنى تەتقىق قىلىش ئۈچۈن ئېلىپ بېرىلغان ئىنسانلارنى يېرىپ تەكشۈرۈش ئىلمىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ ھازىرقى زامان تېبابىتى ۋە بىئولوگىيە پەنلىرىنىڭ مۇھىم ئاساسى بولغان ئىنسانلار ئاناتومىيەسى (Human Anatomy) ئىلمىنىڭ دەسلەپكى ئاتىلىشىدۇر. قىسقىسى، ئانتروپوتومىيە ئىنساننىڭ فىزىكىلىق، يەنى جىسمانىي قۇرۇلمىسىنى تەتقىق قىلىشقا مەركەزلەشكەن.

ئانتروپوتومىيە بىلەن ئىنسانشۇناسلىق (ئانتروپولوگىيە) نىڭ پەرقى

بۇ ئىككى ئۇقۇمنى پەرقلەندۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم. ئۇلارنىڭ ئاساسلىق پەرقى تۆۋەندىكىچە:

1. تەتقىقات ئوبيېكتى:
   • ئانتروپوتومىيە: ئىنساننىڭ فىزىكىلىق بەدىنى، سۆڭەكلىرى، مۇسكۇللىرى، ئىچكى ئەزالىرى قاتارلىق جىسمانىي قۇرۇلمىسىنىلا تەتقىق قىلىدۇ. ئۇنىڭ مەقسىتى بەدەننىڭ قانداق تۈزۈلگەنلىكىنى چۈشىنىش.
   • ئانتروپولوگىيە (ئىنسانشۇناسلىق): ئىنسانىيەتنى بىر پۈتۈنلۈك سۈپىتىدە تەتقىق قىلىدۇ. ئۇ پەقەت جىسمانىي تەرەپنىلا ئەمەس، بەلكى ئىنسانلارنىڭ مەدەنىيىتى، جەمئىيىتى، تىلى، تارىخى، تەدرىجىي تەرەققىياتى ۋە ھەرىكىتى قاتارلىق بارلىق تەرەپلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
2. تەتقىقات دائىرىسى:
   • ئانتروپوتومىيە: دائىرىسى تار بولۇپ، ئاساسلىقى تېبابەت ۋە بىئولوگىيە پەنلىرىگە تەۋە. ئۇ كېسەللىكلەرنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشنىڭ ئاساسى.
   • ئانتروپولوگىيە: دائىرىسى ئىنتايىن كەڭ بولۇپ، ئۇ ئىجتىمائىي پەن ۋە تەبىئىي پەنلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كۆپ تەرەپلىمىلىك پەن. ئۇنىڭ ئارخېئولوگىيە، مەدەنىيەت ئىنسانشۇناسلىقى، تىلشۇناسلىق ئىنسانشۇناسلىقى ۋە بىئولوگىيەلىك ئىنسانشۇناسلىق قاتارلىق نۇرغۇن تارماقلىرى بار.
3. قوللىنىلىشى:
   • «ئانتروپوتومىيە» ھازىرقى زاماندا كۆپ قوللىنىلمايدىغان، ئاساسەن تارىخىي ئاتالغۇ بولۇپ، ئۇنىڭ ئورنىنى «ئىنسان ئاناتومىيەسى» دېگەن سۆز ئالغان.
   • «ئانتروپولوگىيە» بولسا ھازىرمۇ ئاكتىپ ۋە مۇھىم بىر پەن ساھەسى سۈپىتىدە مەۋجۇت.

ئانتروپوتومىيە ئىنسان بەدىنىنى يېرىپ تەكشۈرۈش ئارقىلىق ئۇنىڭ جىسمانىي قۇرۇلمىسىنى تەتقىق قىلىدىغان تارىخىي بىر ئاتالغۇ. ئۇ ھازىرقى زامان ئاناتومىيە ئىلمىنىڭ ئاساسى. بۇنىڭغا سېلىشتۇرغاندا، ئانتروپولوگىيە (ئىنسانشۇناسلىق) تېخىمۇ كەڭ دائىرىلىك بولۇپ، ئىنسانىيەتنىڭ بىئولوگىيەلىك، ئىجتىمائىي ۋە مەدەنىيەت جەھەتتىكى بارلىق تەرەپلىرىنى تەتقىق قىلىدىغان مۇھىم بىر پەن ساھەسىدۇر. بۇ ئىككى ئۇقۇمنى توغرا پەرقلەندۈرۈش ئىنسانىيەت ھەققىدىكى بىلىملەرنى سىستېمىلىق چۈشىنىشنىڭ بىرىنچى قەدىمىدۇر.