ئاياللار ئارىلىقى مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ ئاناتومىيىسى

ئاياللار ئارىلىقى مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

ئاياللارنىڭ ئارىلىق (Perineum) قىسمى، ئاناتومىيىلىك جەھەتتىن ئېيتقاندا، يوتىلارنىڭ ئارىلىقىغا جايلاشقان بولۇپ، ئالدى تەرەپتە يېرىق سۆڭەك بىرلەشمىسى، ئارقا تەرەپتە قۇيمۇچ سۆڭىكى بىلەن چەكلىنىدىغان، شەكلى ئالماس (رومبىسىمان) شەكلىدىكى مۇھىم رايوندۇر. بۇ رايون پەقەت تېرە قىسمىنىلا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ئاستىدىكى مۇرەككەپ مۇسكۇل قەۋىتى، فاسسىيە (سېرىقئەت پەردىسى)، قان تومۇر ۋە نېرۋا تورلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار داس بوشلۇقى ئەزالىرىنى تىرەپ تۇرۇش، سۈيدۈك ۋە تەرەتنى كونترول قىلىش، شۇنداقلا تۇغۇت جەريانىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

بۇ ماقالىدە تەمىنلەنگەن رەسىم ئارقىلىق ئاياللار ئارىلىقىنىڭ يۈزە ۋە چوڭقۇر قەۋەتلىرىدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار تەپسىلىي كۆرسىتىلگەن. رەسىمدە ئوڭ تەرەپتە يۈزە قەۋەتتىكى مۇسكۇل ۋە تومۇرلار ئېلىۋېتىلىپ، چوڭقۇر قاتلامدىكى سۈيدۈك-تاناسىل دىئافراگمىسى ۋە ئىچكى قان تومۇرلار ئاشكارىلانغان بولۇپ، بۇ ئارقىلىق بىز بۇ نازۇك رايوننىڭ قۇرۇلمىسىنى تېخىمۇ ئېنىق چۈشىنەلەيمىز. تۆۋەندە بىز رەسىمدىكى ھەر بىر بەلگىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئاياللار ئارىلىقى مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار
(Female Perineum Muscles, Vessels, and Nerves / 女性会阴肌肉、血管及神经)

بۇ ئاتالغۇ ئاياللارنىڭ سىرتقى جىنسىي ئەزاسى ۋە مەقەت ئەتراپىدىكى بارلىق يۇمشاق توقۇلمىلارنىڭ ئومۇمىي نامىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ رايون ئاناتومىيىلىك جەھەتتىن ئالدى تەرەپتىكى «سۈيدۈك-تاناسىل ئۈچبۇلۇڭى» ۋە ئارقا تەرەپتىكى «مەقەت ئۈچبۇلۇڭى» دەپ ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدىغان بولۇپ، ھەر بىر قىسمىدا ئۆزىگە خاس مۇسكۇل توپلىرى ۋە قان تومۇر سىستېمىسى مەۋجۇت. بۇ يەردىكى مۇسكۇل ۋە نېرۋىلارنىڭ ساغلاملىقى ئاياللارنىڭ جىنسىي تۇرمۇشى، تۇغۇت جەريانىدىكى بىخەتەرلىكى ۋە داس بوشلۇقى ئەزالىرىنىڭ نورمال ئورنىنى ساقلاشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. بولۇپمۇ ئەۋرەت نېرۋىسى ۋە ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسى بۇ رايوننىڭ ئاساسلىق تەمىنلىگۈچىسى بولۇپ، ئۇلارنىڭ تارقىلىشى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە ئىنچىكە بولىدۇ.

رەسىمدىكى باشقا ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئىزاھاتى:

2. دىلچىق (Clitoris / 阴蒂)
ئاياللارنىڭ ئەڭ سەزگۈر جىنسىي ئەزاسى بولۇپ، نۇرغۇنلىغان نېرۋا ئۇچلىرى توپلانغان. ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ئەرلەرنىڭ جىنسىي ئەزاسىغا ئوخشىشىپ كېتىدىغان بولۇپ، غىدىقلانغاندا قان بىلەن تولۇپ قوپىدۇ.

3. سۈيدۈك يول سىرتقى ئاغزى (External urethral orifice / 尿道外口)
دىلچىقنىڭ ئاستى تەرىپىگە، جىنسىي يول ئاغزىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان كىچىك تۆشۈك. دوۋساقتىكى سۈيدۈك مۇشۇ يەر ئارقىلىق بەدەن سىرتىغا چىقىرىلىدۇ.

4. دالان شارچىسى (Bulb of vestibule / 前庭球)
جىنسىي يول ئاغزىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان، يۇمغاقسىمان توقۇلمىدىن تۈزۈلگەن ئەزا. جىنسىي ھاياجانلىنىش ۋاقتىدا قان بىلەن تولۇپ كۆپىدۇ ۋە جىنسىي يول ئاغزىنى تارايتىش رولىنى ئوينايدۇ.

5. سۈيدۈك تاناسىل ئەزا پاسىل ئۈستۈنكى سىرىقئەت پەردىسى (Superior fascia of urogenital diaphragm / 尿生殖膈上筋膜)
سۈيدۈك-تاناسىل دىئافراگمىسىنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋىتى بولۇپ، مۇسكۇللارنى يېپىپ تۇرىدۇ. ئۇ داس بوشلۇقىنىڭ ئاستىنقى قىسمىنى تىرەپ تۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

6. دىلچىق چوڭقۇر ئارتېرىيىسى (Deep artery of clitoris / 阴蒂深动脉)
ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، دىلچىقنىڭ يۇمغاقسىمان تەنچىسىگە كىرىدۇ. ئۇ دىلچىقنىڭ ئېررېكسىيە (قوپۇش) بولۇشى ئۈچۈن كېرەكلىك قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

7. دىلچىق دۈمبە نېرۋىسى (Dorsal nerve of clitoris / 阴蒂背神经)
دىلچىقنىڭ سەزگۈسىگە مەسئۇل بولغان ئىنتايىن مۇھىم نېرۋا. ئۇ جىنسىي غىدىقلىنىش سىگناللىرىنى مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىغا يەتكۈزىدۇ.

8. ئارىلىق چوڭقۇر توغرا مۇسكۇل (Deep transverse perineal muscle / 会阴深横肌)
ئارىلىق (چاتراق) نىڭ مەركىزىي قىسمىنى مۇقىملاشتۇرىدىغان مۇسكۇل بولۇپ، سۈيدۈك-تاناسىل دىئافراگمىسىنىڭ بىر قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ داس بوشلۇقىنىڭ تىرەكلىك كۈچىنى ئاشۇرىدۇ.

9. دالان چوڭ بەز (Greater vestibular gland / Bartholin’s gland / 前庭大腺)
جىنسىي يول ئاغزىنىڭ ئىككى يېنىغا، دالان شارچىسىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان بەز. جىنسىي ئالاقە جەريانىدا سىلىقلاش سۇيۇقلۇقى ئاجرىتىپ چىقىرىپ، جىنسىي يولنى نەم دەيدۇ.

10. ئارىلىق ئارتېرىيە (Perineal artery / 会阴动脉)
ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، ئارىلىقنىڭ يۈزە مۇسكۇللىرى ۋە تېرىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە چوڭ-كىچىك جىنسىي لەۋلەرگىمۇ تارماق چىقىرىدۇ.

11. ئەۋرەت نېرۋىسى (Pudendal nerve / 阴部神经)
ئارىلىق رايونىنىڭ ئەڭ ئاساسلىق نېرۋىسى بولۇپ، ھەم ھەرىكەت (مۇسكۇللارنى باشقۇرۇش) ھەم سەزگۈ (تېرە سېزىمى) ئىقتىدارىغا ئىگە. تۇغۇت جەريانىدا ئاغرىق توختىتىش ئۈچۈن كۆپىنچە مۇشۇ نېرۋا نىشان قىلىنىدۇ.

12. ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيە (Internal pudendal artery / 阴部内动脉)
داس بوشلۇقىدىن چىقىپ ئارىلىق قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇر غولى. ئۇ مەقەت، جىنسىي ئەزالار ۋە مۇسكۇللارنى ئوزۇقلاندۇرىدۇ.

13. مەقەت ئارتېرىيە (Inferior rectal artery / Anal artery / 肛动脉)
مەقەت ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى مۇسكۇللارنى، شۇنداقلا تېرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ ئادەتتە ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ دەسلەپكى تارمىقى ھېسابلىنىدۇ.

14. مەقەت نېرۋا (Inferior rectal nerve / Anal nerve / 肛神经)
مەقەت قورىغۇچى مۇسكۇلىنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ ۋە مەقەت ئەتراپى تېرىسىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ. بۇ نېرۋا تەرەت قىلىش فۇنكسىيەسىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

15. ساغرا چوڭ مۇسكۇلى (Gluteus maximus muscle / 臀大肌)
بەدەننىڭ ئارقا تەرىپىدىكى ئەڭ چوڭ مۇسكۇل بولۇپ، رەسىمدە ئۇنىڭ ئاستىنقى قىسمى كۆرۈنگەن. ئۇ يانپاشنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ۋە داس بوشلۇقىنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

16. مەقئەتنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلى (Levator ani muscle / 肛提肌)
داس بوشلۇقى دىۋارىنى تەشكىل قىلىدىغان ئەڭ مۇھىم مۇسكۇل توپى بولۇپ، ئىچكى ئەزالارنىڭ چۈشۈپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. ئۇ يەنە تەرەت قىلىش ۋە تۇغۇت جەريانىدا قىسقىرىپ ياردەم بېرىدۇ.

17. مەقئەت سىرتقى قورىغۇچى مۇسكۇلى (External anal sphincter / 肛门外括约肌)
مەقەتنى ئوراپ تۇرىدىغان ھالقىسىمان مۇسكۇل بولۇپ، چوڭ تەرەتنىڭ چىقىشىنى ئىختىيارىي كونترول قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ بىزنىڭ تەرەتنى قىسىپ تۇرۇشىمىزغا مەسئۇل.

18. يۈزە ئارىلىق سېرىقئەت پەردە كەسمە گىرۋىكى (Cut edge of superficial perineal fascia / 浅会阴筋膜切缘)
بۇ يەردە تېرىنىڭ ئاستىدىكى يۈزە سېرىقئەت پەردىسىنىڭ كېسىۋېتىلگەن چېتى كۆرسىتىلگەن. بۇ پەردە يۈزە ئارىلىق خالتىسىنى ھاسىل قىلىپ، مۇسكۇللارنى ئوراپ تۇرىدۇ.

19. ئارىلىق يۈزە توغرا مۇسكۇلى (Superficial transverse perineal muscle / 会阴浅横肌)
ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنىدىن باشلىنىپ ئارىلىق مەركىزىگە تۇتىشىدىغان نېپىز مۇسكۇل. ئۇ ئارىلىق مەركىزىي تېنىنى مۇقىملاشتۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.

20. ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنى (Ischial tuberosity / 坐骨结节)
يانپاش سۆڭىكىنىڭ ئەڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى قاتتىق دۆڭچە بولۇپ، بىز ئولتۇرغاندا ئېغىرلىق چۈشىدىغان ئورۇن. كۆپلىگەن ئارىلىق مۇسكۇللىرى مۇشۇ سۆڭەككە چاپلىشىپ تۇرىدۇ.

21. سۈيدۈك تاناسىل ئەزا پاسىل ئاستىنقى سېرىقئەت پەردىسى (Inferior fascia of urogenital diaphragm / 尿生殖膈下筋膜)
بۇ يەنە «ئارىلىق پەردىسى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ ئىنتايىن پۇختا توقۇلما بولۇپ، تاشقى جىنسىي ئەزالارنىڭ مۇقىم تۇرۇشىغا ئاساس سالىدۇ.

22. جىنسى لەۋ ئارقا شېخى (Posterior labial nerves / 阴唇后神经 / 阴唇后支)
ئارىلىق نېرۋىسىنىڭ تارماقلىرى بولۇپ، چوڭ ۋە كىچىك جىنسىي لەۋلەرنىڭ ئارقا قىسمىغا تارقىلىدۇ. بۇ نېرۋىلار جىنسىي لەۋ قىسمىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ.

23. جنسىي يول ئاغزى (Vaginal orifice / 阴道口)
جىنسىي يولنىڭ سىرتقا ئېچىلغان قىسمى بولۇپ، قىزلىق پەردىسى (ئەگەر بار بولسا) مۇشۇ يەرگە جايلاشقان بولىدۇ. تۇغۇت ۋاقتىدا بۇ ئېغىز كېڭىيىپ بوۋاقنىڭ چىقىشىغا يول بېرىدۇ.

24. كىچىك جىنسىي لەۋ (Labia minora / 小阴唇)
چوڭ جىنسىي لەۋنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان نېپىز تېرە قاتلىمى. ئۇ سۈيدۈك يولى ئاغزى ۋە جىنسىي يول ئاغزىنى يېپىپ قوغداپ تۇرىدۇ.

25. شار شەكىللىك بۇلۇتسىمان تەنچە مۇسكۇلى (Bulbospongiosus muscle / 球海绵体肌)
جىنسىي يول ئاغزىنى ئىككى تەرەپتىن ئوراپ تۇرىدىغان مۇسكۇل. ئۇ قىسقارغاندا جىنسىي يول ئاغزىنى تارايتىدۇ ۋە دالان شارچىسىدىكى قاننى دىلچىققا ھەيدەپ ئېررېكسىيەگە ياردەم بېرىدۇ.

26. ئولتۇرغۇچ سۆڭەك بۇلۇتسىمان مۇسكۇلى (Ischiocavernosus muscle / 坐骨海绵体肌)
ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنىدىن باشلىنىپ دىلچىقنىڭ يىلتىزىنى ئوراپ تۇرىدىغان مۇسكۇل. ئۇ دىلچىقتىكى قاننىڭ قايتىپ كېتىشىنى توسۇپ، قوپۇش ھالىتىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئاياللار ئارىلىقى ئاناتومىيىسىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە فىزىئولوگىيىلىك ئەھمىيىتى

ئاياللار ئارىلىقى (Perineum) پەقەت بىر تېرە رايونىلا ئەمەس، بەلكى كۆپىيىش ۋە سۈيدۈك ئاجرىتىش سىستېمىسىنىڭ تاشقى دەرۋازىسىدۇر. بۇ رايوندىكى مۇسكۇللارنىڭ ئورۇنلىشىشى «سۈيدۈك-تاناسىل ئۈچبۇلۇڭى» ۋە «مەقەت ئۈچبۇلۇڭى» دەپ ئىككى فۇنكسىيەلىك رايوننى شەكىللەندۈرىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن «ئارىلىق مەركىزىي تېنى» (Perineal body) نۇرغۇن مۇسكۇللارنىڭ كېسىشىش نۇقتىسى بولۇپ، داس بوشلۇقىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. تۇغۇت جەريانىدا يىرتىلىپ كېتىش ئېھتىماللىقى ئەڭ يۇقىرى بولغان ئورۇن دەل مۇشۇ يەردۇر، شۇڭا قىسمەن ئەھۋاللاردا دوختۇرلار «ئارىلىقنى كېسىش» (Episiotomy) ئارقىلىق كونترولسىز يىرتىلىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ئەۋرەت نېرۋىسى (Pudendal nerve) ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرىنىڭ بۇ رايوندىكى تارقىلىشى تىببىي جەھەتتە ئىنتايىن ئەھمىيەتلىك. تۇغۇت جەريانىدىكى ئاغرىقنى يېنىكلىتىش ئۈچۈن قىلىنىدىغان «ئەۋرەت نېرۋىسىنى توسۇش» (Pudendal block) تېخنىكىسى دەل مۇشۇ نېرۋىنىڭ ئورنىغا ئاساسەن ئېلىپ بېرىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، بۇ نېرۋىنىڭ زەخىملىنىشى چوڭ-كىچىك تەرەت تۇتالماسلىق ياكى جىنسىي ئىقتىدار توسالغۇسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

قان تومۇرلارغا كەلسەك، ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسى ۋە ئۇنىڭ دىلچىق، مەقەت ۋە ئارىلىققا بارىدىغان تارماقلىرى بۇ رايوننى مول قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ مول قان ئايلىنىش تۇغۇت ياكى ئوپېراتسىيەدىن كېيىنكى جاراھەتلەرنىڭ تېز ساقىيىشىغا پايدىلىق بولسىمۇ، ئەمما يەنە بىر تەرەپتىن زەخىملەنگەندە قاناش مىقدارىنىڭ كۆپ بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بولۇپمۇ دالان شارچىسى (Vestibular bulb) زەخىملەنسە قان ئىششىقى (Hematoma) ئاسان پەيدا بولىدۇ.

مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرى، بولۇپمۇ «مەقئەتنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل» ۋە «ئارىلىق توغرا مۇسكۇللىرى» داس بوشلۇقى ئەزالىرىنى (بالىياتقۇ، دوۋساق، تۈز ئۈچەي) تۆۋەندىن يۆلەپ تۇرىدۇ. ئاياللارنىڭ يېشىنىڭ چوڭىيىشى ياكى كۆپ قېتىم تۇغۇش سەۋەبىدىن بۇ مۇسكۇللار بوشىشىپ كەتسە، بالىياتقۇ تۆۋەنلەش (Prolapse) ياكى سۈيدۈك تۇتالماسلىق قاتارلىق كېسەللىكلەر كېلىپ چىقىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ مۇسكۇللارنى چېنىقتۇرۇش (Kegel exercises) ئاياللار ساغلاملىقى ئۈچۈن تەۋسىيە قىلىنىدۇ.

خۇلاسىلەپ ئېيتقاندا، ئاياللار ئارىلىقىنىڭ ئاناتومىيىسى مۇرەككەپ ۋە نازۇك بولۇپ، ھەر بىر مۇسكۇل، نېرۋا ۋە قان تومۇرنىڭ ئۆزىگە خاس ۋەزىپىسى بار. بۇ قۇرۇلمىلارنى توغرا چۈشىنىش، ئاياللارنىڭ جىنسىي ساغلاملىقى، تۇغۇت بىخەتەرلىكى ۋە تاشقى كېسەللىكلەر ئوپېراتسىيىسىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشى ئۈچۈن ئىلمىي ئاساس ھېسابلىنىدۇ.