باش ئىچى ۋە سىرتىدىكى ۋىنالارنىڭ ئۆزئارا قاتنىشىشى ئاناتومىيىسى

باش ۋە بويۇننىڭ ۋېنا تورى: باش سۆڭەك ئىچى ۋە سىرتىدىكى ھاياتلىق يوللىرىنىڭ ئۆزئارا تۇتىشىشى

باش ۋە بويۇن رايونىنىڭ ۋېنا قېنىنىڭ قايتىشى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مول تۇتاشقان تور سىستېمىسى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇ. بەدەننىڭ باشقا جايلىرىغا ئوخشىمايدىغىنى، بۇ رايوندىكى ۋېنالارنىڭ كۆپىنچىسىدە ۋېنا قاپقىقى (valve) بولمايدۇ، بۇ قاننىڭ ئىككى يۆنىلىشتە ئېقىشىغا شارائىت ھازىرلايدۇ. بۇ ئۆزگىچە ئاناتومىيەلىك قۇرۇلما بىر تەرەپتىن، بىرەر ۋېنا يولى توسۇلۇپ قالغاندا باشقا ياندوش يوللار ئارقىلىق قان قايتىشنىڭ داۋاملىشىشىغا كاپالەتلىك قىلىپ، مېڭىنى قوغداش رولىنى ئوينىسا، يەنە بىر تەرەپتىن، باش سۆڭەك سىرتىدىكى (مەسىلەن، يۈز قىسمىدىكى) يۇقۇملىنىشنىڭ ئاسانلا باش سۆڭەك ئىچىگە تارقىلىپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش خەۋپىنىمۇ ئاشۇرىدۇ.

بۇ مۇرەككەپ سىستېما ئاساسلىقى ئىككى چوڭ قىسىمنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: بىرى، باش سۆڭەك ئىچىدىكى مېڭە قاتتىق پەردىسى ئىچىگە جايلاشقان دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرى؛ يەنە بىرى، باش سۆڭەك سىرتىدىكى يۈز، باش تېرىسى ۋە بويۇننىڭ يۈزەكى ۋە چوڭقۇر ۋېنالىرى. بۇ ئىككى سىستېما ئۆزئارا يالغۇز ئەمەس، بەلكى ئۆتكۈزگۈچى ۋېنالار (emissary veins) ۋە كۆز ۋېنالىرى قاتارلىق نۇرغۇن يوللار ئارقىلىق زىچ تۇتىشىپ تۇرىدۇ. بۇ ماقالىدە، باش سۆڭەك ئىچى ۋە سىرتىدىكى ۋېنالارنىڭ ئۆزئارا قاتنىشىش يوللىرى ۋە ئۇلارنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

باش ئىچى ۋە سىرتىدىكى ۋىنالارنىڭ ئۆزئارا قاتنىشىشى
(Craniocervical venous communication, 颅内外静脉交通)

باش سۆڭەك ئىچىدىكى دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرى بىلەن باش سۆڭەك سىرتىدىكى ۋېنالار ئوتتۇرىسىدا مول ۋە كۆپ يوللۇق ئۆزئارا قاتنىشىش مۇناسىۋىتى مەۋجۇت. بۇ تۇتاشما يوللار ئاساسلىقى ئۆتكۈزگۈچى ۋېنالار (باش سۆڭەك تۆشۈكچىلىرىدىن ئۆتىدۇ)، كۆز ۋېنالىرى (كۆز چاناپچىسىدىن ئۆتۈپ، يۈز ۋېناسى بىلەن غارسىمان سىنۇسنى تۇتاشتۇرىدۇ) ۋە قاناتسىمان چىگىش (چېكە ئاستى ئويمىنىدىكى چوڭقۇر ۋېنا تورى) ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇ. بۇ قاپقاقسىز ۋېنا يوللىرى باش سۆڭەك ئىچى ۋە سىرتىدىكى قان بېسىمىنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇش ۋە ياندوش قان قايتىشنى تەمىنلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئۇلار يۈز قىسمىدىكى «خەتەرلىك ئۈچبۇلۇڭ» رايونىدىكى يۇقۇملىنىشنىڭ بىۋاسىتە غارسىمان سىنۇسقا تارقىلىپ، ھاياتقا خەۋپ تۇغدۇرىدىغان غارسىمان سىنۇس ترومبوزىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشىدىكى ئاساسلىق ئاناتومىيەلىك ئاساس ھېسابلىنىدۇ.

• ئۈستۈنكى ۋاشاقسىمان كاۋاك (Superior Sagittal Sinus, 上矢状窦)
  بۇ چوڭ مېڭە ئورغىقىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىگە جايلاشقان ئەڭ چوڭ دۇرال سىنۇس. ئۇ چوڭ مېڭە يېرىم شارىنىڭ يۈزەكى ۋېنا قانلىرىنى ۋە مېڭە-يۇلۇن سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• غالتەك ئۈستى ۋىناسى (Supratrochlear Vein, 滑车上静脉)
  پىشانىنىڭ ئىچكى قىسمىدىن باشلىنىپ تۆۋەنگە مېڭىپ، كۆزنىڭ ئىچكى بۇلۇڭىدا چاناق ئۈستى ۋېناسى بىلەن بىرلىشىپ بۇلۇڭ ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• چاناق ئۈستى ۋىناسى (Supraorbital Vein, 眶上静脉)
  پىشانىنىڭ تاشقى قىسمىدىن باشلىنىپ، چاناق ئۈستى تۆشۈكىدىن ئۆتۈپ، غالتەك ئۈستى ۋېناسى بىلەن قوشۇلىدۇ.
• كۆز ئۈستى ۋىنا (Superior Ophthalmic Vein, 眼上静脉)
  كۆز چاناپچىسى ئىچىدىكى ئاساسلىق ۋېنا بولۇپ، يۈز قىسمىدىكى قاننى قوبۇل قىلىپ، ئارقىغا مېڭىپ غارسىمان سىنۇسقا ئېقىپ كىرىدۇ.
• بۇرۇن سىرتقى ۋىنا (External Nasal Vein, 鼻外静脉)
  بۇرۇننىڭ سىرتقى قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، يۈز ۋېناسىغا قۇيىدۇ.
• كۆز ئاستى ۋىنا (Inferior Ophthalmic Vein, 眼下静脉)
  كۆز چاناپچىسىنىڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، كۆز ئۈستى ۋېناسىغا ياكى بىۋاسىتە غارسىمان سىنۇسقا ئېقىپ كىرىدۇ.
• ئۈستۈنكى كالپۇك ۋىناسى (Superior Labial Vein, 上唇静脉)
  ئۈستۈنكى كالپۇك ۋە بۇرۇن ئەتراپىدىكى قاننى يىغىپ، يۈز ۋېناسىغا قۇيىدۇ.
• بۇلۇتسىمان كاۋاك (Cavernous Sinus, 海绵窦)
  تۈرك ئېگەرىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان ئىنتايىن مۇھىم بىر جۈپ دۇرال سىنۇس. ئۇنىڭ ئىچىدىن بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسى ۋە بىر قانچە مېڭە نېرۋىسى ئۆتىدۇ.
• ئاستىنقى كالپۇك ۋىنا (Inferior Labial Vein, 下唇静脉)
  ئاستىنقى كالپۇك ۋە ئىڭەكنىڭ قېنىنى يىغىپ، يۈز ۋېناسىغا قۇيىدۇ.
• يۈز توغرا ۋىناسى (Transverse Facial Vein, 面横静脉)
  يۈزنىڭ يان تەرىپىدىكى قاننى يىغىپ، ئادەتتە تۆۋەنكى ئىڭەك ئارقا ۋېناسىغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• قانات چىگىشى (Pterygoid Plexus, 翼丛)
  چېكە ئاستى ئويمىنىغا جايلاشقان مول ۋېنا تورى. ئۇ يۈزنىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى قانلارنى يىغىپ، غارسىمان سىنۇس ۋە تۆۋەنكى ئىڭەك ئارقا ۋېناسى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• بويۇن ئالدىنقى ۋىناسى (Anterior Jugular Vein, 颈前静脉)
  بويۇننىڭ ئالدى قىسمىدىكى يۈزەكى ۋېنا بولۇپ، ئاخىرىدا بويۇن سىرتقى ۋېناسىغا ياكى ئومۇرتقا ئاستى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.
• قالقانسىمان بەز يۇقارىقى ۋىناسى (Superior Thyroid Vein, 甲状腺上静脉)
  قالقانسىمان بەزنىڭ ئۈستۈنكى قىسمى ۋە كېكىردەكنىڭ قېنىنى يىغىپ، بويۇn ئىچكى ۋېناسىغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• قالقانسىمان بەز ئاستىنقى ۋىناسى (Inferior Thyroid Vein, 甲状腺下静脉)
  قالقانسىمان بەزنىڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، كۆپىنچە قول-باش ۋېناسىغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• بويۇن ئىچكى ۋىنا (Internal Jugular Vein, 颈内静脉)
  باش، يۈز ۋە بويۇننىڭ كۆپ قىسىم ۋېنا قېنىنى قايتۇرىدىغان ئاساسلىق، چوڭ ۋېنا. ئۇ S سىمان كاۋاكنىڭ داۋامى ھېسابلىنىدۇ.
• بويۇن سىرتقى ۋىنا (External Jugular Vein, 颈外静脉)
  باش تېرىسى ۋە يۈزنىڭ يۈزەكى قىسمىدىكى قاننى يىغىدىغان ئاساسلىق يۈزەكى ۋېنا. ئۇ ئومۇرتقا ئاستى ۋېناسىغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• ئومۇرتقا ۋىنا (Vertebral Vein, 椎静脉)
  بويۇن ئومۇرتقىسى ۋە ئەتراپتىكى چوڭقۇر مۇسكۇللارنىڭ قېنىنى قايتۇرىدۇ. ئۇ ئومۇرتقا ئارتېرىيەسىگە ھەمراھ بولۇپ ماڭىدۇ.
• تۆۋەنكى ئىڭەك ئارقا ۋىنا (Retromandibular Vein, 下颌后静脉)
  چىكە يۈزە ۋېناسى ۋە يۇقىرىقى ئىڭەك ۋېناسىنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇ ئالدىنقى ۋە ئارقا شاخلارغا بۆلۈنۈپ، ئايرىم-ئايرىم ھالدا يۈز ۋېناسى ۋە بويۇن سىرتقى ۋېناسى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• قۇلاق ئارقا ۋىناسى (Posterior Auricular Vein, 耳后静脉)
  قۇلاق ئارقىسىدىكى باش تېرىسىنىڭ قېنىنى يىغىپ، تۆۋەنكى ئىڭەك ئارقا ۋېناسىنىڭ ئارقا شېخى بىلەن بىرلىشىپ بويۇن سىرتقى ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• يۇقارىقى ئىڭەك ۋىناسى (Maxillary Vein, 上颌静脉)
  قانات چىگىشىدىكى قاننى يىغىدىغان قىسقا بىر ۋېنا. ئۇ چىكە يۈزە ۋېناسى بىلەن بىرلىشىپ تۆۋەنكى ئىڭەك ئارقا ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• گەجگە ۋىناسى (Occipital Vein, 枕静脉)
  باشنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى تېرىنىڭ قېنىنى يىغىدۇ. ئۇ چوڭقۇر بويۇn ۋېناسىغا ياكى بويۇن ئىچكى ۋېناسىغا قۇيۇلۇشى مۇمكىن.
• S سىمان كاۋاك (Sigmoid Sinus, 乙状窦)
  توغرا سىنۇسنىڭ داۋامى بولۇپ، S شەكىللىك ئېگىلىپ، بويۇن تۆشۈكىدىن ئۆتكەندىن كېيىن بويۇن ئىچكى ۋېناسىغا ئۇلىنىدۇ.
• گەجگە ئۆتكۈزۈش ۋىناسى (Occipital Emissary Vein, 枕导静脉)
  باش تېرىسىدىكى گەجگە ۋېناسىنى كاۋاكلار يىغىندىسى بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان ئۆتكۈزگۈچى ۋېنا.
• تاشلىق ئاستى كاۋىكى (Inferior Petrosal Sinus, 岩下窦)
  غارسىمان سىنۇسنىڭ قېنىنى بىۋاسىتە بويۇn ئىچكى ۋېناسىغا يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق يول.
• كاۋاكلار يىغىندىسى (Confluence of Sinuses, 窦汇)
  ئۈستۈنكى ۋاشاقسىمان سىنۇس، تۈز سىنۇس ۋە گەجگە سىنۇسى قاتارلىقلارنىڭ ئۆزئارا ئۇچرىشىش نۇقتىسى.
• تۈز كاۋاك (Straight Sinus, 直窦)
  چوڭ مېڭىنىڭ چوڭقۇر ۋېنا قېنىنى قوبۇل قىلىپ، كاۋاكلار يىغىندىسىغا يەتكۈزىدۇ.
• چوڭ مېڭە چوڭ ۋىنا (Great Cerebral Vein of Galen, 大脑大静脉)
  چوڭ مېڭىنىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، تۈز كاۋاكقا ئېقىپ كىرىدىغان ئاساسلىق ۋېنا.
• تاشلىق ئۈستى كاۋىكى (Superior Petrosal Sinus, 岩上窦)
  غارسىمان سىنۇس بىلەن توغرا سىنۇسنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرىدۇ.
• چىكە يۈزە ۋىناسى (Superficial Temporal Vein, 颞浅静脉)
  باش تېرىسىنىڭ يان تەرىپىدىكى قاننى يىغىپ، تۆۋەنكى ئىڭەك ئارقا ۋېناسىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.
• تۆۋەنكى ۋاشاقسىمان كاۋاك (Inferior Sagittal Sinus, 下矢状窦)
  چوڭ مېڭە ئورغىقىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىگە جايلاشقان. ئۇ تۈز كاۋاكقا ئېقىپ كىرىدۇ.

خۇلاسە ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

باش سۆڭەك ئىچى ۋە سىرتىدىكى ۋېنالارنىڭ ئۆزئارا تۇتىشىشىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ناھايىتى زور. بۇ قاپقاقسىز يوللارنىڭ مەۋجۇتلۇقى بىر قانچە مۇھىم كلىنىكىلىق ھادىسىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلەيدۇ.

ئەڭ مۇھىمى يۈزنىڭ خەتەرلىك ئۈچبۇلۇڭى (Danger Triangle of the Face) ئۇقۇمىدۇر. بۇ رايون ئاساسلىقى بۇرۇن يىلتىزى ۋە ئېغىزنىڭ ئىككى بۇلۇڭىنى تۇتاشتۇرۇش ئارقىلىق ھاسىل بولغان ئۈچبۇلۇڭلۇق رايوننى كۆرسىتىدۇ. بۇ رايوندىكى تېرە يۇقۇملىنىشى، مەسىلەن دانىخورەكنى سىقىش ياكى بۇرۇن ئىچىنى كولاشتىن كېلىپ چىققان يۇقۇملىنىش، باكتېرىيەنىڭ يۈز ۋېناسى ۋە كۆز ۋېنالىرى ئارقىلىق ئارقىغا ئېقىپ، بىۋاسىتە غارسىمان سىنۇسقا كىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ غارسىمان سىنۇس ترومبوزى (Cavernous Sinus Thrombosis) دەپ ئاتىلىدىغان ئېغىر، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان كېسەللىكنى پەيدا قىلىدۇ. بىماردا يۇقىرى قىزىش، كۆز چاناپچىسى ئاغرىش، كۆزنىڭ دومبىيىپ چىقىشى ۋە كۆز ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋىلارنىڭ پالەچلىنىشى قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، بۇ تۇتاشما يوللارنىڭ باشقا كلىنىكىلىق ئەھمىيەتلىرىمۇ بار:

• يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىش يولى: يۈزدىن باشقا، باش تېرىسى، ئوتتۇرا قۇلاق ياكى بۇرۇن يېنى كاۋاكلىرىدىكى يۇقۇملىنىشلارمۇ ئۆتكۈزگۈچى ۋېنالار ئارقىلىق باش سۆڭەك ئىچىگە تارقىلىپ، مېڭە قاتتىق پەردە ياللۇغى ياكى مېڭە يىرىڭلىق ئىششىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• ياندوش قان قايتىش يولى: ئەگەر بويۇن ئىچكى ۋېناسى توسۇلۇپ ياكى ئوپېراتسىيەدە باغلىنىپ قالسا، باش سۆڭەك ئىچىدىكى قان قېنى بويۇn سىرتقى ۋېناسى ۋە ئومۇرتقا ۋېنا چىگىشى قاتارلىق يوللار ئارقىلىق قايتىپ چىقالايدۇ. بۇ ياندوش يوللار باش سۆڭەك ئىچى بېسىمىنىڭ ئېشىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• باش سۆڭەك ئىچى بېسىمىنى تەڭشەش: بۇ ۋېنا يوللىرى يۆتەلگەندە، كۈچەنگەندە ياكى بەدەن ھالىتى ئۆزگەرگەندە باش سۆڭەك ئىچىدىكى قان مىقدارىنى ۋە بېسىمنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ.

خۇلاسىلىغاندا، باش سۆڭەك ئىچى ۋە سىرتىدىكى ۋېنالار ئوتتۇرىسىدىكى بۇ مۇرەككەپ مۇناسىۋەتنى چۈشىنىش، دوختۇرلارنىڭ يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىش يولىغا توغرا ھۆكۈم قىلىشى، ئوپېراتسىيە جەريانىدا قاناش خەۋپىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە بىر قىسىم كېسەللىكلەرنىڭ دىئاگنوزىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.