ئومۇرتقا تۈۋرۈكى: بەل ئومۇرتقىسىنىڭ رېنتىگېن كۆرۈنۈشىنى چۈشىنىش

كىرىش سۆز

ئومۇرتقا تۈۋرۈكى ئىنسان بەدىنىدىكى مۇھىم تايانچ قۇرۇلمىسى بولۇپ، ئۇ بەدەننى تىك تۇتۇش، ھەرىكەت قىلىش ئىقتىدارىنى ساقلاش ۋە نېرۋا سىستېمىسىنى قوغداشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بەل ئومۇرتقىسى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، كۈندىلىك ھەرىكەت ۋە بەدەنگە چۈشىدىغان بېسىمغا ئاساسلىق تاقابىل تۇرىدۇ. ئۇنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بەل ئومۇرتقىسى رايونىدىكى مەسىلىلەر كۆپ ئۇچرايدىغان ئاغرىقلارنىڭ بىرى بولۇپ، بۇ خىل مەسىلىلەرنى تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇشتا رېنتىگېن نۇرى ئارقىلىق تەكشۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم تېببىي تەكشۈرۈش ئۇسۇلى ھېسابلىنىدۇ.

رېنتىگېن نۇرى ئارقىلىق تەكشۈرۈش بەل ئومۇرتقىسىنىڭ سۆڭەك قۇرۇلمىسىنى ئەتراپلىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بولۇپمۇ سۆڭەك شەكلى، ئومۇرتقا ئارىلىق بوشلۇقىنىڭ ھالىتى ۋە ھەرقانداق ئۆزگىرىشلەرنى بايقاشقا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ماقالىدە، بەل ئومۇرتقىسىنىڭ ئالدى-ئارقا ۋە قىيپاش ئورۇندىن ئېلىنغان رېنتىگېن كۆرۈنۈشلىرى ئاساسىدا، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى تەشكىل قىلغۇچى ئاساسلىق قۇرۇلما ئەزالىرى تونۇشتۇرۇلىدۇ. شۇنداقلا، ھەر بىر ئەزانىڭ رولى ۋە ئەھمىيىتى چۈشەندۈرۈلۈپ، رېنتىگېن تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى چۈشىنىشكە ياردەم قىلىنىدۇ.

بەل ئومۇرتقىسىنىڭ رېنتىگېن كۆرۈنۈشىدىكى ئاساسلىق ئەزالار ۋە ئۇلارنىڭ رولى

• بەل ئومۇرتقىسىنىڭ رېنتىگېنلىق كۆرۈنۈشى (ئالدى-ئارقا ئورۇندىن) (Lumbar Spine X-ray, Anteroposterior View, 腰椎X线像前后位): بۇ رېنتىگېن كۆرۈنۈشى بەل ئومۇرتقىسىنىڭ ئالدىدىن ياكى ئارقىدىن ئېلىنغان سۈرەتنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ ئومۇرتقىلارنىڭ توغرا تىزىلغانلىقىنى، ئۇلارنىڭ كەڭلىكىنى ۋە ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسىنىڭ بوشلۇقلىرىنى تەكشۈرۈشتە قوللىنىلىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ يان تەرەپكە قېيىشىپ كېتىش (سكولىئوز)، سۆڭەك سۇنۇش قاتارلىق مەسىلىلەرنى بايقاشتا ئىنتايىن مۇھىم.
• بەل ئومۇرتقىسىنىڭ رېنتىگېنلىق كۆرۈنۈشى (قىيپاش ئورۇندىن) (Lumbar Spine X-ray, Oblique View, 腰椎X线像斜位): بۇ رېنتىگېن كۆرۈنۈشى بەل ئومۇرتقىسىنىڭ قىيپاش يۆنىلىشتىن ئېلىنغان سۈرىتىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى «ئامۇتسىمان مۇسكۇل» دەپ ئاتالغان سۆڭەك قۇرۇلمىسىنى، يەنى ئومۇرتقا دوغا يىلتىزى ۋە ئومۇرتقا ئارىلىق ئۇلىنىشىنى ئەتراپلىق تەكشۈرۈشتە قوللىنىلىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ يېرىلىش (spondylolysis) ياكى سۈرۈلۈپ كېتىش (spondylolisthesis) قاتارلىق مەسىلىلەرنى بايقاشتا ئىنتايىن پايدىلىق.
• بىسلىق ئۆسۈك (Spinous Process, 棘突): بۇ، ھەر بىر ئومۇرتقىنىڭ ئارقا تەرىپىدىن چىققان ئۇچلۇق سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى ئارقا تەرەپتىن تۇتۇپ تۇرىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى مۇسكۇل ۋە باغلاملارنىڭ ئۇلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، بەدەننىڭ ھەرىكەتلىنىشى ۋە مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. بىسلىق ئۆسۈكلىرى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، تۇتۇپ تەكشۈرۈش ئارقىلىق ھېس قىلغىلى بولىدۇ. ئۇلار ئومۇرتقا قانىلىنى قوغداش ۋە دۈمبە مۇسكۇللىرىغا تايانچ بېرىشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• ئومۇرتقا تېنى (Vertebral Body, 椎体): بۇ، ھەر بىر ئومۇرتقىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى يۇمىلاق، چوڭ سۆڭەك قىسمى بولۇپ، بەدەننىڭ ئاساسلىق ئېغىرلىقىنى كۆتۈرىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى تىك بېسىمنى يۈتۈش ۋە يۈكلەرنى بىخەتەر يۆتكەش. ئومۇرتقا تېنىنىڭ زىچلىقى ۋە پۈتۈنلۈكى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ قىسىمدىكى سۇنۇش، ئىششىق ياكى ئاستا خاراكتېرلىك كېسەللىكلەر بەل ئاغرىقى ۋە باشقا جىددىي ئەھۋاللارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسى (Intervertebral Disc, 椎间盘): بۇ، ھەر ئىككى ئومۇرتقا تېنى ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان يۇمشاق، يۇمىلاق قۇرۇلما بولۇپ، سۆڭەكلەر ئارا سۈركىلىشنى ئازايتىش ۋە زەربىنى سۈمۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ جانلىقلىقىنى ساقلاپ، ھەرىكەت ئەركىنلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.  ئومۇرتقا تەخسىسى پۇلتىيىپ چىقىش (herniated disc) ياكى ئومۇرتقا تەخسىنىڭ خورىشى (degenerative disc disease) بەل ئاغرىقىنىڭ كۆپ ئۇچرايدىغان سەۋەبلىرىنىڭ بىرى.
• ئومۇرتقا ياي يىلتىزى (Pedicle, 椎弓根): بۇ، ھەر بىر ئومۇرتقا تېنىدىن ئارقا تەرەپكە سوزۇلغان قىسقا، كۈچلۈك سۆڭەك قىسمى بولۇپ، ئومۇرتقا يايى بىلەن تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى قوغداش ۋە ئومۇرتقا قانىلىنىڭ شەكىللىنىشىگە قاتنىشىش. ئومۇرتقا دوغا يىلتىزىدىكى مەسىلىلەر نېرۋا سىقىلىشقا سەۋەب بولۇشى مۇمكىن.
• كۆندىلەڭ ئۆسۈك (Transverse Process, 横突): بۇ، ھەر بىر ئومۇرتقىنىڭ يان تەرىپىدىن چىققان سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، مۇسكۇل ۋە باغلاملارنىڭ ئۇلىنىش نۇقتىسى بولۇپ خىزمەت قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى بەدەندىكى يان ھەرىكەتلەرگە ياردەم بېرىش ۋە ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاش. كۆندىلەڭ ئۆسۈكلەرگە ئورۇنلاشقان مۇسكۇللار بەل قىسمىنىڭ كۈچى ۋە چىدامچانلىقىغا تۆھپە قوشىدۇ.
• تۆۋەنكى بوغۇم ئۆسۈكى (Inferior Articular Process, 下关节突): بۇ، ھەر بىر ئومۇرتقىنىڭ تۆۋەنكى تەرىپىدىن چىققان سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، ئاستىدىكى ئومۇرتقىنىڭ يۇقىرىقى بوغۇم ئۆسۈكى بىلەن بوغۇم باغلايدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى ئومۇرتقىلارنىڭ توغرا تىزىلىشىنى ساقلاش ۋە ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ھەددىدىن زىيادە ھەرىكەت قىلىشىنى چەكلەش.
• يۇقىرى بوغۇم ئۆسۈكى (Superior Articular Process, 上关节突): بۇ، ھەر بىر ئومۇرتقىنىڭ يۇقىرى تەرىپىدىن چىققان سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، ئۈستىدىكى ئومۇرتقىنىڭ تۆۋەنكى بوغۇم ئۆسۈكى بىلەن بوغۇم باغلايدۇ. ئۇنىڭ رولى تۆۋەنكى بوغۇم ئۆسۈكى بىلەن ئوخشاش بولۇپ، ئومۇرتقىلارنىڭ توغرا تىزىلىشىنى ۋە بوغۇم مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ئىككى بوغۇم ئۆسۈكى فېسېت بوغۇملىرىنى ھاسىل قىلىدۇ، بۇ بوغۇملار ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ كەينىگە ئېگىلىش، ئالدىغا ئېگىلىش ۋە يانغا بۇرۇلۇش ھەرىكەتلىرىنى كونترول قىلىدۇ.

بەل ئومۇرتقىسىنىڭ رېنتىگېن كۆرۈنۈشى تېببىي دىئاگنوز قويۇشتا ناھايىتى مۇھىم ئۇچۇرلارنى بېرىدۇ. بۇ تەكشۈرۈش ئارقىلىق دوختۇرلار بىمارنىڭ بەل ئاغرىقى ياكى باشقا ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلىرىنى بايقالايدۇ. مەسىلەن، بەل ئومۇرتقىسىنىڭ رېنتىگېن كۆرۈنۈشى تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنى تەكشۈرۈشتە ئىنتايىن قىممەتلىك:

• سۆڭەك سۇنۇش ۋە يېرىلىشلار: ئومۇرتقا تېنى، بىسلىق ئۆسۈك، كۆندىلەڭ ئۆسۈك قاتارلىق قىسىملاردىكى سۇنۇشلارنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
• ئومۇرتقا قېيىش (Scoliosis) ۋە ئومۇرتقا ئارقىغا ئەگىرلىنىش(دوك بولۇپ قېلىش)  (Kyphosis): ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ نورمال ئەگرى سىزىقىدىكى ئۆزگىرىشلەرنى بايقاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• سۆڭەك شالاڭلىشىش (Osteoporosis): سۆڭەكلەرنىڭ زىچلىقى تۆۋەنلەپ، ئاسان سۇنۇشقا مايىل بولغان ئەھۋاللارنى ئومۇرتقا تېنىنىڭ كۆرۈنۈشىدىن پەرەز قىلغىلى بولىدۇ.
• بوغۇم ياللۇغى (Arthritis): ئومۇرتقا بوغۇملىرىدىكى ياللۇغلىنىش ۋە خورىشىش ئەھۋاللىرى، بولۇپمۇ ئومۇرتقا كىچىك بوغۇملىرىدىكى ئۆزگىرىشلەرنى كۆرسىتىدۇ.
• ئومۇرتقا تەخسە كېسەللىكلىرى: گەرچە رېنتىگېن نۇرى ئومۇرتقا ئارىلىق تەخسىسىنى بىۋاسىتە كۆرسىتەلمىسىمۇ (چۈنكى ئۇ يۇمشاق توقۇلما)، ئومۇرتقا ئارىلىق بوشلۇقىنىڭ تارىيىپ كېتىشى ئارقىلىق تەخسە پۇلتىيىپ چىقىش ياكى خورىشىنى پەرەز قىلغىلى بولىدۇ. بۇ ئەھۋاللاردا قوشۇمچە MRI ياكى CT تەكشۈرۈشلىرى تەلەپ قىلىنىدۇ.
• ئومۇرتقا سۈرۈلۈش (Spondylolisthesis): بىر ئومۇرتقىنىڭ يەنە بىر ئومۇرتقا ئۈستىدە ئالدىغا ياكى كەينىگە سۈرۈلۈپ كېتىشىنى ئېنىق بايقاشقا بولىدۇ. بۇنى قىيپاش ئورۇندىن ئېلىنغان رېنتىگېن كۆرۈنۈشىدە تېخىمۇ ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ.
• سۆڭەك ئۆسمىسى ياكى يامان ئۆسمىنىڭ يۆتكىلىشى : بەزىدە سۆڭەكلەردىكى نورمالسىز ئۆسۈشمىلەر ياكى باشقا جايدىن كەلگەن راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ تارقىلىشى (يۆتكىلىش، چاچراش Metastasis) رېنتىگېن كۆرۈنۈشىدە كۆرۈنۈشى مۇمكىن.
• تۇغما نۇقسانلار: ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ شەكىللىنىشىدىكى تۇغما غەيرىمىچىلىقلارمۇ رېنتىگېن ئارقىلىق بايقالسا بولىدۇ.

رېنتىگېن تەكشۈرۈشى ئومۇرتقا تۈۋرۈكى كېسەللىكلىرىنى دەسلەپكى قەدەمدە بايقاش ۋە داۋالاش پىلانى تۈزۈشتە ئىنتايىن مۇھىم. ئەمما، رېنتىگېن نۇرى يۇمشاق توقۇلمىلارنى (مۇسكۇل، نېرۋا، دىسكا قاتارلىقلارنى) ياخشى كۆرسىتەلمەيدىغانلىقى ئۈچۈن، بەزى ئەھۋاللاردا MRI (ماگنىتلىق رېزونانس تەسۋىر) ياكى CT (كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە) تەكشۈرۈشى قوشۇمچە تەلەپ قىلىنىشى مۇمكىن. دوختۇر بىمارنىڭ كونكرېت ئەھۋالىغا ئاساسەن ئەڭ مۇۋاپىق تەكشۈرۈش ئۇسۇلىنى تاللايدۇ.