بەشىنچى بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ چوڭقۇر قاتلاملىق تەكشۈرۈشى

كىرىش سۆز

بويۇن ئىنسانلار بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە ھاياتىي مۇھىم قىسىملارنىڭ بىرى. ئۇ باش بىلەن تەن ئوتتۇرىسىدىكى كۆۋرۈك بولۇپ، باش سۆڭىكىنى تىرەپ تۇرۇش، ھەرىكەتلەندۈرۈش، نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئۆتۈشىگە شارائىت ھازىرلاش قاتارلىق نۇرغۇنلىغان مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ. بويۇن قىسمى نۇرغۇنلىغان مۇسكۇل، نېرۋا، قان تومۇر، لىمفا ۋە سۆڭەكلەردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەر بىرى ئۆز-ئارا ماسلىشىپ بەدەننىڭ نورمال فىزىئولوگىيەلىك پائالىيىتىنى ساقلايدۇ.

بۇ ئورگانلارنىڭ ئورنى ۋە مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش تىببىي دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. بولۇپمۇ بەشىنچى بويۇن ئومۇرتقىسى (C5) سەۋىيەسىدىكى توغرا كەسمە يۈزى بويۇندىكى مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئورۇنلىشىشىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ رەسىم ئارقىلىق بىز بويۇننىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى، مۇسكۇللارنىڭ قەۋەتلىرىنى، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشىنى چوڭقۇرراق چۈشىنەلەيمىز.

بويۇندىكى ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار:

• بەشىنچى بويۇن ئومۇرتقا ئېگىزلىكىدىكى بويۇن قىسمىنىڭ توغرا كەسمە يۈزى (Transverse section of the neck at the level of the fifth cervical vertebra, 平第五颈椎颈部横断面): بۇ، بەشىنچى بويۇن ئومۇرتقىسى ئورنىدىن ئېلىنغان توغرا كەسمە كۆرۈنۈش بولۇپ، بويۇندىكى مۇسكۇل، قان تومۇر، نېرۋا ۋە باشقا توقۇلمىلارنىڭ ئۆز-ئارا مۇناسىۋىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ سەۋىيە نېرۋا يىلتىزى ۋە قان تومۇرلىرىنىڭ مۇھىم ئۆتۈشمە نۇقتىسى بولغاچقا، كلىنىكىدا بويۇن كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. ئۇ بويۇن ئومۇرتقا كېسەللىكلىرى، مۇسكۇل جاراھەتلىرى ۋە قان تومۇر مەسىلىلىرىنى تەتقىق قىلىشتىكى ئاساسىي ئاناتومىيىلىك ئاساس ھېسابلىنىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ كۆرۈنۈش مېدىتسىنادىكى ئوقۇغۇچىلار ۋە مۇتەخەسسىسلەر ئۈچۈن بويۇن قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىشتىكى ئىنتايىن مۇھىم ماتېرىيالدۇر.

• تۆش سۆڭەك ئۈستى يوچۇقى (Suprasternal space, 胸骨上间隙): بۇ بوشلۇق تۆش سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، بويۇننىڭ يۈزە قەۋەت يۈزى بىلەن چوڭقۇر قەۋەت يۈزى ئارىسىدا شەكىللەنگەن. ئۇنىڭ ئىچىدە ئادەتتە بىر ئاز ياغ توقۇلمىسى ۋە كىچىك ۋېنالار بار.

• يۈزە قەۋەت (Superficial fascia, 浅层): تېرىنىڭ ئاستىدىكى بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما قەۋىتى بولۇپ، ياغ توقۇلمىسى، يۈزە قان تومۇرلار ۋە نېرۋىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ بەدەن تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەش ۋە تاشقى زەربىدىن مۇداپىئەلىنىشتە رول ئوينايدۇ.

• كاناي ئالدى قەۋىتى (Pretracheal fascia, 气管前层): بويۇننىڭ چوڭقۇر قەۋىتىنىڭ ئالدى بىر قىسمى بولۇپ، كاناي، قالقانسىمان بەز ۋە قىزىلئۆڭگەچ قاتارلىق ئەزالارنى ئوراپ تۇرىدۇ. بۇ قۇرۇلما يۇتۇش ۋە نەپەس ئېلىش جەريانىدا ئەزالارنىڭ ھەرىكىتىنى قوللايدۇ.

• كاناي ئالدى يوچۇقى (Pretracheal space, 气管前间隙): كاناي ئالدى قەۋىتى بىلەن كاناينىڭ ئالدى تېمى ئارىسىدىكى بوشلۇق. ئۇ كاناينىڭ كېڭىيىشى ۋە ھەرىكەتلىنىشىگە شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ.

• كاناي (Trachea, 气管): نەپەس يولىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى بولۇپ، ھاۋانىڭ ئۆپكىگە كىرىپ-چىقىشىنى تەمىنلەيدۇ. ئۇ كېكىردەكنىڭ ئاستىدىن باشلىنىپ، تۆش سۆڭىكىنىڭ ئارقىسىدا ئىككى شاخقا بۆلۈنىدۇ.

• قالقانسىمان بەز (Thyroid gland, 甲状腺): ئىچكى ئاجراتما سىستېمىسىنىڭ مۇھىم ئەزاسى بولۇپ، كاناينىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان. ئۇ مېتابولىزم، ئۆسۈپ-يېتىلىش ۋە بەدەننىڭ ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى كونترول قىلىدىغان ھورمونلارنى ئىشلەپچىقىرىدۇ.

• تۆش ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇلى (Sternocleidomastoid muscle, 胸锁乳突肌): بويۇننىڭ ئىككى تەرىپىدىكى چوڭ ۋە كۈچلۈك مۇسكۇل. ئۇ باشنى ئايلاندۇرۇش، ئېگىش ۋە يانغا يۆتكەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• بويۇن ئارتېرىيە غىلاپى (Carotid sheath, 颈动脉鞘): بويۇندىكى ئومۇمىي بويۇن ئارتېرىيەسى، ئىچكى بويۇن ۋېناسى ۋە ئاداشقان نېرۋىنى ئوراپ تۇرىدىغان تالالىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما. بۇ غىلاپ بۇ مۇھىم قۇرۇلمىلارنى قوغدايدۇ ۋە ئۇلارنىڭ جايىدا مۇقىم تۇرۇشىنى تەمىنلەيدۇ.

• قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus, 食管): ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، يۇتقۇنچاق بىلەن ئاشقازاننى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ يېمەكلىكلەرنى ئېغىزدىن ئاشقازانغا يەتكۈزۈش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ.

• ئومۇرتقا ئارتېرىيەسى (Vertebral artery, 椎动脉): بويۇن ئومۇرتقىلىرىنىڭ يان تەرىپىدىكى تۆشۈكلەردىن يۇقىرىغا قاراپ مېڭىپ، مېڭىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇرلارنىڭ بىرى. ئۇ چوڭ مېڭە، كىچىك مېڭە ۋە مېڭە غولىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشىگە مەسئۇل.

• يۇتقۇنچاق ئارقا يوچۇقى (Retropharyngeal space, 咽后间隙): يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقىسى بىلەن ئومۇرتقا ئالدى قەۋىتى ئارىسىدىكى بوشلۇق. بۇ بوشلۇق يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىشىغا يول ھازىرلاپ بېرىدىغان مۇھىم كىلىنىكىلىق رايون ھېسابلىنىدۇ.

• ئومۇرتقا ئالدى قەۋىتى (Prevertebral fascia, 椎前层): بويۇن ئومۇرتقىلىرى ۋە ئۇنىڭغا يېپىشىپ تۇرىدىغان چوڭقۇر مۇسكۇللارنى ئوراپ تۇرىدىغان يۈزەكى قەۋىتى. ئۇ بويۇننىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• بىسلىق ئۆسۈكچە (Spinous process, 棘突): ئومۇرتقا سۆڭىكىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى سۆڭەكلىك ئۆسۈكچە. ئۇ مۇسكۇل ۋە باغلاملارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، ئومۇرتقىنىڭ ھەرىكىتى ۋە مۇقىملىقىغا ياردەم بېرىدۇ.

• بويۇن يېرىم بىسلىق مۇسكۇلى (Semispinalis cervicis muscle, 颈半棘肌): بويۇننىڭ ئارقا قىسمىدىكى چوڭقۇر مۇسكۇل. ئۇ باشنى ئارقىغا ئېگىش ۋە ئايلاندۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

• تۆش تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Sternohyoid muscle, 胸骨舌骨肌): بويۇننىڭ ئالدى قىسمىدىكى نېپىز مۇسكۇل بولۇپ، تۆش سۆڭىكىدىن تىل سۆڭىكىگىچە تۇتىشىدۇ. ئۇ يۇتۇش ۋە سۆزلەش جەريانىدا تىل سۆڭىكىنى تۆۋەنگە تارتىدۇ.

• تۆش قالقانسىمان مۇسكۇلى (Sternothyroid muscle, 胸骨甲状肌): تۆش سۆڭىكى بىلەن قالقانسىمان كېكىردەكنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان مۇسكۇل. ئۇ كېكىردەكنى تۆۋەنگە تارتىپ، ئاۋاز چىقىرىش ۋە يۇتۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

• تارغاق – تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Omohyoid muscle, 肩胛舌骨肌): تارغاق سۆڭىكىدىن تىل سۆڭىكىگىچە سوزۇلغان ئۇزۇن مۇسكۇل. ئۇ تىل سۆڭىكىنى تۆۋەنگە ۋە ئارقىغا تارتىشقا مەسئۇل.

• بويۇن ئومۇمىي ئارتېرىيەسى (Common carotid artery, 颈总动脉): بويۇن ۋە باشنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە. ئۇ يۇقىرىغا قاراپ مېڭىپ ئىچكى ۋە تاشقى بويۇن ئارتېرىيەسىگە بۆلۈنىدۇ.

• بويۇن ئىچكى ۋېناسى (Internal jugular vein, 颈内静脉): مېڭە ۋە بويۇندىكى قاننى يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئاساسلىق ۋېنا تومۇرى. ئۇ بويۇن ئارتېرىيە غىلاپى ئىچىدە ئومۇمىي بويۇن ئارتېرىيەسى بىلەن بىللە ماڭىدۇ.

• بويۇن سىرتقى ۋېناسى (External jugular vein, 颈外静脉): باشنىڭ يۈزە قىسمى ۋە بويۇندىكى قاننى يىغىپ، چوڭقۇر ۋېنالارغا قۇيىدۇ. ئۇ تېرىنىڭ ئاستىدا ئاسانلا كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ.

•  ئاداشقان نېرۋا (X) (Vagus nerve (X), 迷走神经X): 10-جۈپ مېڭە نېرۋىسى بولۇپ، بەدەندىكى ئەڭ ئۇزۇن ۋە ئەڭ كەڭ تارقالغان نېرۋىلارنىڭ بىرى. ئۇ كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى نۇرغۇنلىغان ئىچكى ئەزالارنىڭ ئىقتىدارىنى (مەسىلەن، يۈرەك سوقۇشى، ھەزىم قىلىش) كونترول قىلىدۇ.

• سىمپاتىك غولى (Sympathetic trunk, 交感干): ئومۇرتقىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان نېرۋا تۈگۈنلىرى ۋە تالالىرىدىن تەركىب تاپقان. ئۇ بەدەننىڭ «جەڭ قىلىش ياكى قېچىش» ئىنكاسىنى كونترول قىلىپ، جىددىي ئەھۋاللاردا بەدەننى تەييار ھالەتكە كەلتۈرىدۇ.

• ئالدى قىيپاش بولۇڭلۇق مۇسكۇلى (Anterior scalene muscle, 前斜角肌): بويۇننىڭ يان تەرىپىدىكى مۇسكۇل بولۇپ، بىرىنچى قوۋۇرغىنى كۆتۈرۈپ، نەپەس ئېلىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ يەنە بويۇننى ئالدىغا ۋە يانغا ئېگىشكە قاتنىشىدۇ.

• بويۇن ئۇزۇن مۇسكۇلى (Longus colli muscle, 颈长肌): بويۇن ئومۇرتقىلىرىنىڭ ئالدى يۈزىگە جايلاشقان چوڭقۇر مۇسكۇل. ئۇ بويۇننى ئالدىغا ئېگىش ۋە مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• ئوتتۇرا ئارقا قىيپاش بولۇڭلۇق مۇسكۇلى (Middle and posterior scalene muscles, 中后斜角肌): بويۇننىڭ يان تەرىپىدىكى بۇ ئىككى مۇسكۇل بىرىنچى ۋە ئىككىنچى قوۋۇرغىنى كۆتۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇلار يەنە بويۇننى يانغا ئېگىش ۋە مۇقىملاشتۇرۇش فۇنكسىيەسىگە ئىگە.

• تارغاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلى (Levator scapulae muscle, 肩胛提肌): بويۇن ئومۇرتقىلىرىدىن باشلىنىپ تارغاق سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى بۇلۇڭىغا تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى تارغاقنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش.

• قىيپاش چاسا مۇسكۇلى (Trapezius muscle, 斜方肌): دۈمبىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىكى چوڭ، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇ تارغاقنى كۆتۈرۈش، چۈشۈرۈش، ئىچىگە تارتىش ۋە ئايلاندۇرۇش قاتارلىق كۆپ خىل ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

• بويۇن قىسقۇچى مۇسكۇلى (Splenius cervicis muscle, 颈夹肌): بويۇننىڭ ئارقا تەرىپىدىكى مۇسكۇل بولۇپ، بويۇننى ئارقىغا سوزۇش ۋە يانغا ئېگىشكە قاتنىشىدۇ.

• باش قىسقۇچى مۇسكۇلى (Splenius capitis muscle, 头夹肌): بويۇن ۋە باشنىڭ ئارقا قىسمىدىكى كەڭ مۇسكۇل. ئۇ باشنى ئارقىغا سوزۇش، يانغا ئېگىش ۋە ئايلاندۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

خۇلاسە

بويۇن قىسمىنىڭ ئاناتومىيەسى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئۆز-ئارا زىچ ماسلىشىشى بەدەننىڭ نورمال ھەرىكىتى ۋە فىزىئولوگىيىلىك فۇنكسىيەسى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدۇ. بەشىنچى بويۇن ئومۇرتقىسى سەۋىيەسىدىكى بۇ توغرا كەسمە رەسىم بىزگە بويۇندىكى ھالقىلىق ئەزالارنىڭ ئورۇنلىشىشىنى ۋە مۇناسىۋىتىنى بىۋاسىتە كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ بىلىم تىببىي تەسۋىرشۇناسلىق (مەسىلەن، MRI ۋە CT) نەتىجىلىرىنى تەھلىل قىلىش ۋە چۈشىنىشتە ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ رايوندىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش نۇرغۇنلىغان كلىنىكىلىق مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. بويۇن قىسمىدىكى كېسەللىكلەر دائىم كۆپ ئۇچرايدىغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ دىئاگنوزى ۋە داۋاسى ئاناتومىيىلىك ئورۇنغا زىچ مۇناسىۋەتلىك. مەسىلەن:

• بويۇن ئاغرىقى: مۇسكۇللارنىڭ جىددىيلىشىشى، باĞلاملارنىڭ زەخىملىنىشى ياكى ئومۇرتقا بوغۇملىرىنىڭ ياللۇغلىنىشى بويۇن ئاغرىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان كۆپ ئۇچرايدىغان سەۋەبلەر.

• نېرۋىنىڭ قىسىلىپ قېلىشى: بويۇن ئومۇرتقا دىسكىسىنىڭ گрыژىسى ياكى سۆڭەك ئۆسۈپ قېلىش نېرۋا يىلتىزىنى بېسىپ، قول ۋە مۈرىدە ئاغرىق، ئۇيۇشۇش ۋە ئاجىزلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

• قان تومۇر مەسىلىلىرى: بويۇن ئارتېرىيەسىنىڭ تارىيىشى ياكى توسۇلۇپ قېلىشى مېڭىگە قان يېتىشمەسلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، باش قېيىش، كۆز قاراڭغۇلىشىش ۋە ھەتتا سەكتە (stroke) خەۋپىنى ئاشۇرۇۋېتىدۇ.

• قالقانسىمان بەز كېسەللىكلىرى: قالقانسىمان بەز فۇنكسىيەسىنىڭ يۇقىرى بولۇشى (hyperthyroidism) ياكى تۆۋەن بولۇشى (hypothyroidism) پۈتۈن بەدەننىڭ مېتابولىزمىغا تەسىر كۆرسىتىپ، ھەر خىل كېسەللىك ئالامەتلىرىنى پەيدا قىلىدۇ.

بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەر ئوپېراتسىيە جەريانىدىمۇ ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. بويۇن ئوپېراتسىيەسى قىلىدىغان تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرلىرى ئۈچۈن، قان تومۇر، نېرۋا ۋە مۇھىم ئەزالارنىڭ ئېنىق ئورنىنى بىلىش ئوپېراتسىيە ئەگەشمە كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئوپېراتسىيەنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشنىڭ ئالدىنقى شەرتىدۇر. شۇنداقلا، فىزىكىلىق داۋالاش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش ساھەسىدىمۇ، مۇسكۇللارنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە نېرۋىلارنىڭ كونترول قىلىش دائىرىسىنى چۈشىنىش، بىمارلارغا ماس كېلىدىغان مەشىق پىلانى تۈزۈشكە ياردەم بېرىدۇ.

ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، بويۇننىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيەسى ھاياتلىق ھەرىكىتىنىڭ ئاساسى. ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئۆز رولى بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى سالامەتلىكنىڭ مۇھىم كاپالىتى. بويۇن قىسمىنىڭ ئاناتومىيەسىنى چوڭقۇر ئۆگىنىش ۋە چۈشىنىش تىببىي خادىملار، فىزىكىلىق داۋالاش مۇتەخەسسىسلىرى ۋە ئاناتومىيە ئوقۇغۇچىلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ بىلىملەر كېسەللىكلەرگە توغرا دىئاگنوز قويۇش، ئۈنۈملۈك داۋالاش پىلانى تۈزۈش ۋە بىمارلارنىڭ سالامەتلىكىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.