بىلەيزۈك بوغۇمى ۋە تارىمۇشىنىڭ ئاناتومىيەلىك كۆرۈنۈشى

بىلەيزۈك ئاناتومىيەسىگە ئىچكىرلەپ كىرىش

قول بىلەيزۈك — كۈندىلىك ھاياتىمىزدىكى ھەرىكەت ۋە فۇنكسىيەگە ئىنتايىن مۇھىم بولغان مۇرەككەپ بىئولوگىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى. ئۇ نۇرغۇن سۆڭەك، بوغۇم، باغلام (تارىمۇش) ۋە مۇسكۇللارنىڭ ئۆز-ئارا ماسلىشىشى ئارقىلىق، بىزنىڭ قولىمىزنى ھەر خىل يۆنىلىشلەردە ئەركىن ھەرىكەتلەندۈرۈشىمىزگە يول ئاچىدۇ. بۇ مۇرەككەپ سىستېما قولىمىزنىڭ يۇقىرى دەرىجىدىكى جانلىقلىقىنى، شۇنداقلا ھەر خىل كۈچلەرگە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

بۇ ماقالىدە، بىز قول بىلەيزۈك ئاناتومىيىسىنى چوڭقۇرلاپ تەتقىق قىلىپ، ئۇنىڭ ھەر بىر ئاساسلىق تەركىبىي قىسمىنى، بولۇپمۇ سۆڭەكلەر، بوغۇملار ۋە تارىمۇشلارنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. تېببىي كىلىنىكىلىق جەھەتتىن قارىغاندا، قول بىلەيزۈكنىڭ قۇرۇلمىسىنى تولۇق چۈشىنىش يارىلىنىش، كېسەللىكلەرنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭا، بۇ ماقالە سەھىيە خادىملىرى، تېببىي ئوقۇغۇچىلار ۋە ئاناتومىيەگە قىزىقىدىغان ھەرقانداق كىشىگە قىممەتلىك مەلۇمات بىلەن تەمىنلەيدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

قول بىلەيزۈك ئاناتومىيىسىنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

• قول قىيىقسىمان سۆڭىكى (Scaphoid Bone, 手舟骨):
  قول قىيىقسىمان سۆڭىكى بىلەيزۈكنىڭ ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇھىم سۆڭەكلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، قول بىلەيزۈكنىڭ بىلەك سۆڭىكىگە يېقىن قىسمىغا جايلاشقان. ئۇ بىلەك بىلەن قولنىڭ ئارىلىقىدىكى ئاساسلىق كۆۋرۈكلۈك رول ئويناپ، قول بىلەيزۈكنىڭ مۇقىملىقى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى ساقلايدۇ. بۇ سۆڭەكنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى بىر قەدەر ئاجىز بولغاچقا، يارىلىنىشتىن كېيىن ئەسلىگە كېلىشى بىر ئاز قىيىنغا توختايدۇ، بولۇپمۇ سۇنۇق ئۆزگىرىشلىرى كۆپ ئۇچرايدۇ.
• باشسىمان سۆڭەك (Capitate Bone, 头状骨):
  باشسىمان سۆڭەك قول بىلەيزۈكتىكى ئەڭ چوڭ سۆڭەك بولۇپ، قول ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان. ئۇ يېقىن ئەتراپتىكى نۇرغۇن سۆڭەكلەر بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، بىلەيزۈكنىڭ مۇقىملىقى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ.
• ئىلمەك سۆڭەك (Hamate Bone, 钩骨):
  ئىلمەك سۆڭەك قول بىلەيزۈكنىڭ ئالقان تەرەپكە جايلاشقان بىر سۆڭىكى بولۇپ، ئۇنىڭ ئالاھىدە شەكلى (ئىلمەك شەكلى) بىلەيزۈكنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى بىر قىسىم تارىمۇش ۋە نېرۋىلارنى قوغدايدۇ.
• ئۈچبۈرجەك سۆڭەك (Triquetrum Bone, 三角骨):
  ئۈچبۈرجەك سۆڭەك قول بىلەيزۈكنىڭ ئۈچ تەرىپىدىكى سۆڭەكنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇنىڭ شەكلى ئۈچبۈرجەككە ئوخشايدۇ. ئۇ بىلەيزۈكنىڭ ئارقا ۋە يان تەرەپ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• ئايسىمان سۆڭەك (Lunate Bone, 月骨):
  ئايسىمان سۆڭەك بىلەيزۈكنىڭ ئالدىنقى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۇنىڭ شەكلى ئايغا ئوخشايدۇ. بۇ سۆڭەك بىلەيزۈكنىڭ ئاساسلىق يۈكلەش نۇقتىلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇنىڭغا زىيان يېتىشى بىلەيزۈكنىڭ ئېغىر ئىقتىدار چەكلىمىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• بوغۇم تەخسىسى (Articular Disc, 关节盘):
  بوغۇم تەخسىسى بولسا بىلەك سۆڭەك بىلەن قول بىلەيزۈك ئارىسىدىكى سۈركىلىشنى ئازايتىدىغان ۋە يۈكنى تارقىتىدىغان بىر يۇمشاق توقۇلما قۇرۇلمىسى.
• خالتىسىمان يوشۇرۇن ئويمان (Capsular Recess, 囊状隐窝):
  خالتىسىمان يوشۇرۇن ئويمان بوغۇم خالتىسىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، سۇيۇقلۇق ساقلاپ، بوغۇمنىڭ جانلىقلىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك (Trapezium Bone, 大多角骨):
  چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك قول بىلەيزۈكنىڭ باش بارماق تەرەپكە جايلاشقان بولۇپ، باش بارماق بىلەن ئالقان سۆڭىكى ئارىسىدا بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• كىچىك كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك (Trapezoid Bone, 小多角骨):
  كىچىك كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەكنىڭ يېنىغا جايلاشقان كىچىك سۆڭەك بولۇپ، قول بىلەيزۈكنىڭ ئىككىنچى ئالقان سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• بىلەيزۈك ئالقان دۈمبە تەرەپ تارىمۇشى (Dorsal Radiocarpal Ligament, 腕掌背侧韧带):
  بۇ تارىمۇش قول بىلەيزۈكنىڭ دۈمبە تەرىپىدىكى بوغۇم مۇقىملىقىنى ساقلايدىغان ئاساسلىق تارىمۇشلارنىڭ بىرى.
• بىلەيزۈك ئالقان بوغۇمى (Carpometacarpal Joint, 腕掌关节):
  بۇ بوغۇم قول بىلەيزۈك سۆڭەكلىرى بىلەن ئالقان سۆڭەكلىرىنى باغلايدۇ.
• بىلەيزۈك سۆڭەكلەر ئارا تارىمۇشى (Intercarpal Ligament, 腕骨间韧带):
  بۇ تارىمۇش قول بىلەيزۈك سۆڭەكلىرىنى ئۆز-ئارا باغلاپ، بىلەيزۈكنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• بارماق قول بىلەيزۈك ئالقان بوغۇمى (Trapeziometacarpal Joint of Thumb, 拇指腕掌关节):
  بۇ بوغۇم باش بارماقنىڭ ئاساسلىق ھەرىكەتلىك بوغۇمى بولۇپ، باش بارماقنىڭ ئالاھىدە فۇنكسىيەسىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
• بىلەيزۈك بىلەك تەرەپ قوشۇمچە تارىمۇشى (Ulnocarpal Ligament, 腕尺侧副韧带):
  بۇ تارىمۇش بىلەيزۈكنىڭ بىلەك تەرىپىدىكى بوغۇم مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• يان بىلەك بىلەيزۈك دۈمبە تەرەپ قوشۇمچە تارىمۇشى (Dorsal Radiocarpal Ligament, 桡腕背侧韧带):
  بۇ تارىمۇش بىلەيزۈكنىڭ دۈمبە تەرىپىدىكى مۇقىملىقنى ساقلايدۇ.
• يان بىلەك بىلەيزۈك بوغۇمى (Radiocarpal Joint, 桡腕关节):
  بۇ بوغۇم بىلەك سۆڭىكى بىلەن قول بىلەيزۈك سۆڭەكلىرىنى باغلايدۇ.
• يان بىلەك – بىلەك يىراق تەرەپ بوغۇمى (Distal Radioulnar Joint, 桡尺远侧关节):
  بۇ بوغۇم بىلەك سۆڭەكلىرىنىڭ يىراق تەرىپىنى باغلايدۇ.

قول بىلەيزۈك فىزىئولوگىيىلىك ئەھمىيىتى

قول بىلەيزۈك ئاناتومىيىسىنى چۈشىنىش پۇت-قول سىستېمىسىنىڭ ئومۇمىي فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىشتىكى ئاچقۇچلۇق نۇقتا. بۇ مۇرەككەپ قۇرۇلما، قولىمىزنىڭ جانلىقلىقى، كۈچلۈكلۈكى ۋە ھەر خىل ھەرىكەتلەرنى ئىجرا قىلىش ئىقتىدارىنىڭ ئاساسى.

• سۆڭەكلەرنىڭ رولى: بىلەيزۈك سەككىز دانە كىچىك بىلەيزۈك سۆڭىكى (carpal bones) دىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، ئۇلار ئىككى قاتارغا تىزىلغان:
  • يېقىنقى قاتار: قول قىيىقسىمان سۆڭىكى (Scaphoid), ئايسىمان سۆڭەك (Lunate), ئۈچبۈرجەك سۆڭەك (Triquetrum) ۋە پىسا شەكلىدىكى سۆڭەك (Pisiform, رەسىمدە كۆرسىتىلمىگەن).
  • يىراققى قاتار: چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك (Trapezium), كىچىك كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك (Trapezoid), باشسىمان سۆڭەك (Capitate) ۋە ئىلمەك سۆڭەك (Hamate).
    بۇ سۆڭەكلەر ئۆز-ئارا بوغۇم ھاسىل قىلىپ، قول بىلەيزۈكنىڭ ھەر خىل يۆنىلىشلەردە ئىگىلىشى، سوزۇلۇشى ۋە يانغا ھەرىكەتلىنىشىگە يول ئاچىدۇ.
• بوغۇملار ۋە ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى: قول بىلەيزۈكتە ئاساسلىق ئىككى بوغۇم گۇرۇپپىسى بار:
  • بىلەك-بىلەيزۈك بوغۇمى (Radiocarpal Joint): بىلەك سۆڭەك بىلەن يېقىنقى قاتاردىكى بىلەيزۈك سۆڭەكلىرى ئارىسىدىكى بوغۇم بولۇپ، قول بىلەيزۈكنىڭ ئاساسلىق ھەرىكەتلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
  • بىلەيزۈك سۆڭەكلىرى ئارا بوغۇمى (Intercarpal Joints): بىلەيزۈك سۆڭەكلىرىنىڭ ئۆز-ئارا ھاسىل قىلغان بوغۇملىرى بولۇپ، ئۇلارنىڭ مۇقىملىقى ۋە قوشۇمچە ھەرىكەتچانلىقىنى تەمىنلەيدۇ.
• تارىمۇشلارنىڭ مۇھىملىقى: قول بىلەيزۈكتىكى تارىمۇشلار سۆڭەكلەرنى ئۆز-ئارا باغلاپ، بوغۇملارنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. بۇ تارىمۇشلار يارىلىنىش،بوغۇم ياللۇغى (*ئارتېرىت)  ياكى باشقا كېسەللىكلەرگە ئۇچرىغاندا، قول بىلەيزۈكنىڭ فۇنكسىيەسىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن. مەسىلەن، «بىلەيزۈك سۆڭەكلەر ئارا تارىمۇشى» بىلەيزۈك سۆڭەكلىرىنى ئۆز-ئارا تۇتاشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ بىر پۈتۈن ھالدا ھەرىكەتلىنىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
• كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى: قول بىلەيزۈك زەخىملىنىشلىرى كۆپ ئۇچرايدىغان بولۇپ، سۇنۇق (بولۇپمۇ قول قىيىقسىمان سۆڭەك سۇنۇقى), چىقىش (بولۇپمۇ ئايسىمان سۆڭەك چىقىشى) ۋە تارىمۇش يارىلىنىشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ خىل يارىلىنىشلارنى توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش ئۈچۈن، قول بىلەيزۈك ئاناتومىيىسىنى چوڭقۇر بىلىش ئىنتايىن مۇھىم. رېنتگېن نۇرى، MRI ۋە CT قاتارلىق تەسۋىر ھاسىل قىلىش تېخنىكىلىرى ئارقىلىق قول بىلەيزۈكنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى تەپسىلىي كۆزىتىشكە بولىدۇ.
• سەھىيە تەربىيىسى: قول بىلەيزۈكنى قوغداش ۋە ئۇنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، ئارتۇقچە يۈكلەردىن ساقلىنىش، ماس ھەرىكەت ۋە چېنىقىشلارنى قىلىش، شۇنداقلا قوغداش سايمانلىرىنى ئىشلىتىش زۆرۈر. ئومۇمىي قىلىپ ئېيتقاندا، قول بىلەيزۈكنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى بىزنىڭ قولىمىزنىڭ ئۈنۈملۈك ئىشلىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ، شۇڭا ئۇنى چۈشىنىش ۋە قوغداش ئىنتايىن مۇھىم.