بۇرۇن، ئېغىز بوشلۇقى، يۇتقۇنچاق ۋە كېكىردەك: ئىنسان بەدىنىنىڭ ھاياتلىق دەرۋازىسى

كىرىش سۆز:

ئىنسان بەدىنىدىكى بۇرۇن، ئېغىز بوشلۇقى، يۇتقۇنچاق ۋە كېكىردەك قاتارلىق ئەزالار نەپەسلىنىش، ھەزىم قىلىش ۋە ئاۋاز چىقىرىش قاتارلىق مۇھىم فىزىئولوگىيەلىك جەريانلاردا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ. بۇ ئەزالار بىر-بىرىگە زىچ باغلانغان بولۇپ، ھەر بىرىنىڭ ئۆزىگە خاس قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارى بار. بۇ ماقالىدە، بۇ ئەزالارنىڭ ئاناتومىيىسى ۋە ئىقتىدارى ئۈستىدە تەپسىلىي توختىلىپ ئۆتىمىز.

بۇ ئەزالارنىڭ سالامەتلىكى ئىنساننىڭ ئومۇمىي ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇلارنىڭ ھەر بىرىدىكى كىچىك بىر مەسىلىمۇ چوڭ تەسىرلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭا، بۇ ئەزالارنى چۈشىنىش ۋە ئۇلارنى قانداق ساقلاشنى بىلىش ئاكتىپ ۋە ساغلام تۇرمۇش كەچۈرۈش ئۈچۈن زۆرۈر.

بۇرۇن، ئېغىز بوشلۇقى، يۇتقۇنچاق ۋە كېكىردەكنىڭ دەل ئوتتۇرىدىن ۋاشاقسىمان كېسىلمىسى (Nasal Cavity, Oral Cavity, Pharynx and Larynx: Midsagittal Section / 鼻腔，口腔， 咽和喉的正中矢状断)

بۇ رەسىم ئىنسان بەدىنىنىڭ نەپەسلىنىش ۋە ھەزىم قىلىش يوللىرىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىسىنى، يەنى بۇرۇن، ئېغىز بوشلۇقى، يۇتقۇنچاق ۋە كېكىردەكنىڭ دەل ئوتتۇرىدىن كېسىلگەن شەكلىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كېسىلمە ئارقىلىق بىز بۇ ئەزالارنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى ۋە بىر-بىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئېنىق كۆرەلەيمىز. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەربىر قىسىمنىڭ ئۆزىگە خاس ئىقتىدارى ۋە رولى بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ بىرلىكتە ئىشلىشى ئارقىلىق ئىنسان ھاياتىنى ساقلاپ قېلىشقا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ئەزالار نەپەس ئېلىش، يېمەكلىكلەرنى يۇتۇش، ئاۋاز چىقىرىش ۋە پۇراق سېزىش قاتارلىق نۇرغۇن مۇھىم فىزىئولوگىيەلىك جەريانلاردا مەركىزىي رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ ھەر بىرىنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن سالامەتلىكى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

ئوتتۇرا بۇرۇن قالقىنى (Middle Nasal Concha / 中鼻甲)
بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئىچكى قىسمىغا جايلاشقان، بۇرۇن بوشلۇقىدىن ئۆتكەن ھاۋانى نەملىك ساقلاش ۋە تېمپېراتۇرىنى تەڭشەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە چاڭ-توزانلارنى سۈزۈپ، ئۆپكىگە ساپ ھاۋا يېتىپ بېرىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

يۇقىرى بۇرۇن يولى (Superior Nasal Meatus / 上鼻道)
بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى تار بوشلۇق بولۇپ، پۇراق سېزىش نېرۋىلىرى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. بۇ يول ئارقىلىق پۇراق مولېكۇلالىرى پۇراق رېتسېپتورلىرىغا يېتىپ بېرىپ، پۇراق سېزىمىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

يۇقىرىقى بۇرۇن قالقىنى (Superior Nasal Concha / 上鼻甲)
ئوتتۇرا بۇرۇن قالقىنىغا ئوخشاش، بۇمۇ ھاۋانى نەملىك ساقلاش ۋە ئىسسىنىشتا رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە پۇراق سېزىمىغا مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، پۇراق مولېكۇلالىرىنىڭ تېخىمۇ ياخشى يېتىپ بېرىشىگە ياردەم بېرىدۇ.

كېپىنەك كاۋىكى (Sphenoid Sinus / 蝶窦)
بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان بىر جۈپ كاۋاك بولۇپ، بۇرۇن بوشلۇقىغا ئېچىلىدۇ. ئۇ ئاۋاز ياڭراتقۇسى رولىنى ئوينايدۇ ۋە باش سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىدۇ.

يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىنىڭ يۇتقۇنچاق ئاغزى (Pharyngeal Opening of Auditory Tube / 咽鼓管咽口)
ئوتتۇرا قۇلاق بىلەن يۇتقۇنچاقنى تۇتاشتۇرىدىغان نەيچىنىڭ يۇتقۇنچاق تەرەپتىكى ئېغىزى. بۇ نەيچە قۇلاق پەردىسىنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى بېسىمنى تەڭشەپ، ئاڭلاش ئىقتىدارىنىڭ نورمال بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

يۇتقۇنچاق يوشۇرۇن ئويمىنى (Pharyngeal Recess / 咽隐窝)
يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقا تېمىغا جايلاشقان كىچىك بوشلۇق بولۇپ، ئاساسەن لىمفا توقۇلمىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدا رول ئوينايدۇ.

يۇتقۇنچاق بادامسىمان تەنچىلىرى (Pharyngeal Tonsil / 咽扁桃体)
ئادېنوئىد دەپمۇ ئاتىلىدۇ، يۇتقۇنچاقنىڭ يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان لىمفا توقۇلمىسى. ئۇ بالىلاردىكى ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ، ئادەتتە چوڭلاردا كىچىكلەيدۇ.

يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىنىڭ ياستۇقى (Tubal Torus / 咽鼓管圆枕)
يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىسىنىڭ يۇتقۇنچاق ئېغىزىنى ئەتراپىدىكى شىللىق پەردىنىڭ قېلىنلىشىشىدىن ھاسىل بولغان ئۆسۈكچە. ئۇ ناغرا نەيچىسىنى قوللاپ بېرىدۇ.

بۇرۇن قىسمى (Nasopharynx / 鼻部)
يۇتقۇنچاقنىڭ بۇرۇن بوشلۇقى بىلەن تۇتاشقان يۇقىرى قىسمى. ئۇ پەقەت ھاۋانىڭ ئۆتۈشىگە يول قويىدۇ ۋە نەپەسلىنىش يولىنىڭ بىر قىسمى.

يۇمشاق تاڭلاي (Soft Palate / 软腭)
ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئارقا، يۇمشاق قىسمى. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا يۇقىرىغا كۆتۈرۈلۈپ، بۇرۇن بوشلۇقىغا يېمەكلىكلەرنىڭ كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

تاڭلاي بادامسىمان تەنچىسى (Palatine Tonsil / 腭扁桃体)
ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان بىر جۈپ لىمفا توقۇلمىسى. ئۇلار ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدا رول ئوينايدۇ ۋە كۆپىنچە كېسەللىكلەردە چوڭىيىپ كېتىدۇ.

ئېغىز قىسمى (Oropharynx / 口部)
يۇتقۇنچاقنىڭ ئېغىز بوشلۇقى بىلەن تۇتاشقان ئوتتۇرا قىسمى. ئۇ ھەم ھاۋا ھەم يېمەكلىكنىڭ ئۆتۈش يولى.

كېكىردەك قاپقىقى (Epiglottis / 会厌)
كېكىردەكنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان يوپۇرماقسىمان كۆمۈرچەك. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا كېكىردەككە چۈشۈپ، يېمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقلارنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

كېكىردەك قىسمى (Laryngopharynx / 喉部)
يۇتقۇنچاقنىڭ كېكىردەك بىلەن تۇتاشقان تۆۋەن قىسمى. ئۇ يېمەكلىكلەرنى قىزىلئۆڭگەچكە، ھاۋانى كېكىردەككە يۆتكەيدۇ.

ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسى (Cricoid Lamina / 环状软骨板)
كېكىردەكنىڭ ئارقا قىسمىغا جايلاشقان قېلىن كۆمۈرچەك تاختىسى بولۇپ، ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ بىر قىسمى. ئۇ كېكىردەكنىڭ شەكلىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

كاناي (Trachea / 气管)
كېكىردەكتىن ئۆپكىگە ھاۋا توشۇيدىغان نەيچە. ئۇ C شەكىللىك كۆمۈرچەك ھالقىلىرى بىلەن قوللاپ بېرىلگەن بولۇپ، ئېغىزىنىڭ ئوچۇق تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus / 食管)
يۇتقۇنچاقنى ئاشقازان بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇل نەيچىسى. ئۇ يېمەكلىكلەرنى يۇتقاندىن كېيىن ئاشقازانغا توشۇيدۇ.

پېشانە كاۋىكى (Frontal Sinus / 额窦)
پېشانە سۆڭىكى ئىچىدىكى ھاۋا تولغان كاۋاك. ئۇ بۇرۇن بوشلۇقىغا ئېچىلىدۇ، ئاۋاز ياڭراتقۇسى رولىنى ئوينايدۇ ۋە باش سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىدۇ.

بۇرۇن ئوتتۇرا يولى (Middle Nasal Meatus / 中鼻道)
بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى بوشلۇق بولۇپ، يۇقىرىقى سۆزلەپ ئۆتكىنىمىزدەك ھاۋانى نەملىك ساقلاش ۋە تېمپېراتۇرىنى تەڭشەشتە رول ئوينايدۇ.

بۇرۇن تۆۋەن قالقىنى (Inferior Nasal Concha / 下鼻甲)
بۇرۇن بوشلۇقىدىكى ئەڭ چوڭ بۇرۇن قالقىنى. ئۇ ھاۋانىڭ نەملىكىنى ۋە تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەشتە ئەڭ مۇھىم رول ئوينايدۇ.

بۇرۇن تۆۋەن يولى (Inferior Nasal Meatus / 下鼻道)
بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ تۆۋەن قىسمىدىكى بوشلۇق بولۇپ، كۆز يېشى نەيچىسى بۇرۇن بوشلۇقىغا ئېچىلىدۇ.

بۇرۇن بوسۇغىسى (Nasal Threshold / 鼻阈)
بۇرۇن بوشلۇقى بىلەن بۇرۇننىڭ ئالدى قىسمىنى ئايرىپ تۇرىدىغان قىسىم.

بۇرۇن دالىنى (Nasal Vestibule / 鼻前庭)
بۇرۇن تۆشۈكىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى بوشلۇق بولۇپ، بۇرۇن تۈكچىلىرى ۋە بەز خالتىلىرى بىلەن قاپلانغان. ئۇ چاڭ-توزان ۋە باشقا زەررىچىلەرنى سۈزۈپ، نەپەسلىنىش يولىنى قوغدايدۇ.

قاتتىق تاڭلاي (Hard Palate / 硬腭)
ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئالدىدىكى، سۆڭەك قۇرۇلمىسى بىلەن قوللاپ بېرىلگەن قاتتىق قىسمى. ئۇ يېمەكلىكلەرنى چايناش ۋە يۇتۇش جەريانىدا تىلغا تىرەك بېرىدۇ.

خاس ئېغىز بوشلۇقى (Proper Oral Cavity / 固有口腔)
تىل، چىش ۋە تاڭلايلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئاساسلىق قىسمى. بۇ يەردە يېمەكلىكلەر چاينىلىپ، شۆلگەي بىلەن ئارىلاشتۇرۇلۇپ، يۇتۇشقا تەييارلىنىدۇ.

ئېغىز بوشلۇقى دالىنى (Oral Vestibule / 口腔前庭)
چىش، چىش مىلىكى ۋە كالپۇك، يۇڭلار ئارىسىدىكى بوشلۇق.

ئېڭەك تىل مۇسكۇلى (Genioglossus Muscle / 颏舌肌)
ئېڭەك سۆڭىكىدىن تىلغا سوزۇلغان مۇسكۇل. ئۇ تىلنى ئالدىغا ھەرىكەتلەندۈرۈش ۋە شەكلىنى ئۆزگەرتىشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئېڭەك تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Geniohyoid Muscle / 颏舌骨肌)
ئېڭەك سۆڭىكىدىن تىل سۆڭىكىگە سوزۇلغان مۇسكۇل. ئۇ تىل سۆڭىكىنى ئالدىغا ۋە يۇقىرىغا تارتىش ئارقىلىق يۇتۇش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.

تۆۋەنكى ئېڭەك تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Mylohyoid Muscle / 下颌舌骨肌)
تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىدىن تىل سۆڭىكىگە سوزۇلغان مۇسكۇل. ئۇ ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ ۋە يۇتۇش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.

تىل سۆڭەك (Hyoid Bone / 舌骨)
بويۇن قىسمىغا جايلاشقان U شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ تىلنى ۋە كېكىردەكنى قوللاپ بېرىدۇ، يۇتۇش ۋە ئاۋاز چىقىرىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

دالانچە قاتلىقى قۇرۇق ياكى پۈرۈمى (Vestibular Fold / 前庭襞)
ساختا ئاۋاز چىقىرىش پەردىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، كېكىردەكتىكى قاتلانما. ئۇ ئاۋاز چىقىرىش پەردىسىنى قوغداش ۋە ئاۋاز چىقىرىشقا ياردەم بېرىدۇ.

كېكىردەك قېرىنچىسى (Laryngeal Ventricle / 喉室)
دالانچە قاتلىقى بىلەن ئاۋاز قاتلىقى ئارىسىدىكى بوشلۇق. ئۇ ئاۋاز چىقىرىشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئاۋاز قاتلىقى (Vocal Fold / 声襞)
ھەقىقىي ئاۋاز چىقىرىش پەردىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، كېكىردەكتىكى بىر جۈپ مۇسكۇل قاتلىمى. ھاۋا بۇ قاتلىملاردىن ئۆتكەندە تەۋرىنىپ، ئاۋاز ھاسىل قىلىدۇ.

قالقانسىمان كۆمۈرچەك (Thyroid Cartilage / 甲状软骨)
كېكىردەكتىكى ئەڭ چوڭ كۆمۈرچەك. ئۇ ئاۋاز چىقىرىش پەردىسىنى قوغدايدۇ ۋە ئاۋاز چىقىرىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئەرلەردە «ئادەم ئالمىسى ياكى بۇغدىيەك » دەپ ئاتىلىدۇ.

ھالقىسىمان كۆمۈرچەك يايى (Cricoid Arch / 环状软骨弓)
ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئالدى قىسمى. ئۇ كېكىردەكنىڭ شەكلىنى ساقلاپ، ھاۋا يولىنى ئوچۇق تۇتۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

 ئومۇمىي مەزمۇن تونۇشتۇرۇش:

بۇرۇن، ئېغىز بوشلۇقى، يۇتقۇنچاق ۋە كېكىردەك ئىنسان بەدىنىدىكى ئىنتايىن مۇھىم ئەزالار بولۇپ، ئۇلارنىڭ سالامەتلىكى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقىنىڭ ئاچقۇچى ھېسابلىنىدۇ. بۇ ئەزالار بىرلىكتە نەپەس ئېلىش، يېمەكلىكلەرنى ھەزىم قىلىش ۋە ئاۋاز چىقىرىش قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ئىقتىدارلارنى ئورۇنلايدۇ. ئۇلارنىڭ ھەر بىرىنىڭ ئۆزىگە خاس ئاناتومىيىسى ۋە فىزىئولوگىيەلىك رولى بار.

• نەپەسلىنىش سىستېمىسى: بۇرۇن، يۇتقۇنچاق، كېكىردەك ۋە كاناي نەپەسلىنىش سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ.

  • بۇرۇن ھاۋانى سۈزۈش، ئىسسىتىش ۋە نەملىك ساقلاشتىن باشقا، پۇراق سېزىمىنىمۇ ئورۇنلايدۇ.

  • يۇتقۇنچاق ھاۋا ۋە يېمەكلىكلەرنىڭ ئۆتۈش يولى بولۇپ، ئېغىز بوشلۇقى، بۇرۇن بوشلۇقى، كېكىردەك ۋە قىزىلئۆڭگەچنى تۇتاشتۇرىدۇ.

  • كېكىردەك ئاۋاز چىقىرىش ئورگىنى بولۇپ، ئاۋاز چىقىرىش پەردىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ يەنە يېمەكلىكلەرنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

  • كاناي ھاۋانى كېكىردەكتىن ئۆپكىگە توشۇيدىغان ئاساسلىق نەيچە.

• ھەزىم قىلىش سىستېمىسى: ئېغىز بوشلۇقى، يۇتقۇنچاق ۋە قىزىلئۆڭگەچ ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ باشلانما قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ.

  • ئېغىز بوشلۇقى يېمەكلىكلەرنى چايناش، شۆلگەي بىلەن ئارىلاشتۇرۇش ۋە يۇتۇشقا تەييارلىغان تۇنجى باسقۇچلۇق ھەزىم قىلىش ئورگىنى.

  • قىزىلئۆڭگەچ يېمەكلىكلەرنى يۇتقۇنچاقتىن ئاشقازانغا توشۇيدىغان مۇسكۇل نەيچىسى.

• سالامەتلىك ۋە كېسەللىكلەر: بۇ ئەزالاردا پەيدا بولغان كېسەللىكلەر، مەسىلەن، زۇكام، گال ياللۇغى، بادامسىمان بەز ياللۇغى، ئاۋاز خىرىلداش، نەپەسلىنىش قىيىنچىلىقى ۋە يۇتۇش قىيىنچىلىقى قاتارلىقلار ئادەمنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇ كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاش ئۈچۈن، بۇ ئەزالارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارىنى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ ئەزالارنىڭ سالامەتلىكىنى ساقلاش ئۈچۈن، تازىلىققا دىققەت قىلىش، زۇكامدىن ساقلىنىش، چېنىقىش ۋە ساغلام ئوزۇقلىنىش قاتارلىقلار زۆرۈر. داۋاملىق تۈردە تېببىي تەكشۈرتۈش ئارقىلىق، بۇ ئەزالاردا پەيدا بولۇشى مۇمكىن بولغان مەسىلىلەرنى بالدۇر بايقاش ۋە داۋالاشقا بولىدۇ.