چات يېرىق نەيچىسى ئاناتومىيىسى

چات يېرىق نەيچىسى ئاناتومىيىسى: قورساق دىۋارى قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەلىك تەھلىل

چات يېرىق (Inguinal region) ئادەم بەدىنىدىكى قورساق بوشلۇقى بىلەن يوتا قىسمى تۇتاشقان مۇھىم رايون بولۇپ، ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسى بىر قەدەر مۇرەككەپ ۋە نازۇك كېلىدۇ. بۇ رايوندا «چات يېرىق نەيچىسى» دەپ ئاتىلىدىغان بىر قانال مەۋجۇت بولۇپ، ئۇ ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشىنىڭ، ئاياللاردا بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇشىنىڭ قورساق بوشلۇقىدىن تاشقىرىغا چىقىش يولى ھېسابلىنىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگىنى دەل بۇ رايوننىڭ تېرە ۋە تېرە ئاستى توقۇلمىلىرى ئېچىۋېتىلگەندىن كېيىنكى يۈزەكى ئاناتومىيەلىك كۆرۈنۈشىدۇر.

بۇ رايوننىڭ ساغلاملىقى تاشقى كېسەللىكلەر تىبابىتىدە ئىنتايىن مۇھىم، چۈنكى چات يېرىق داس بوشلۇقىنىڭ تىرەكلىك رولىنى ئوينايدىغان مۇسكۇل ۋە پەيلەرنىڭ بىرلىشىش نۇقتىسىدۇر. ئەگەر بۇ يەردىكى مۇسكۇل پەردىلىرى ياكى ھالقىلار (Ring) بوشاپ كەتسە، قورساق ئەزالىرىنىڭ تاشقىرىغا چىقىپ قېلىشى، يەنى «چات يېرىق چۇقۇقى» (Inguinal Hernia) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. تۆۋەندە بىز رەسىمدىكى ھەر بىر ئاناتومىيەلىك بەلگىنى تەرتىپ بويىچە تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

چات يېرىق نەيچىسى ئاناتومىيىسى
( Inguinal Canal Anatomy 腹股沟管解剖 )

چات يېرىق نەيچىسى ئاناتومىيىسى قورساق ئالدى دىۋارىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان، ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 4-5 سانتىمېتىر كېلىدىغان قىيپاش تونېلنى كۆرسىتىدۇ. بۇ نەيچە قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسى، قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى ۋە چات يېرىق تارىمۇشى قاتارلىق تۆت تەرەپ دىۋاردىن تەشكىل تاپقان. ئۇنىڭ ئىچىدىن ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشى (Spermatic cord)، ئاياللاردا بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇشى ئۆتىدىغان بولۇپ، قورساق بوشلۇقى بىلەن تاشقى جىنسىي ئەزالارنى باغلاپ تۇرىدۇ. بۇ قۇرۇلمىنىڭ مۇكەممەللىكى «چات يېرىق پوقىقى» نىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسى (Aponeurosis of external oblique muscle / 腹外斜肌腱膜)
   بۇ قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ يوتىغا قاراپ سوزۇلغان ياپىلاق پەي قىسمىدۇر. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئالدى دىۋارىنى تەشكىل قىلىدىغان مۇھىم قەۋەت ھېسابلىنىدۇ.
2. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسى (Aponeurosis of external oblique muscle / 腹外斜肌腱膜)
   (ئەسكەرتىش: رەسىمدە ئىككى ئورۇندا كۆرسىتىلگەن، يۇقىرىدىكىسى مۇسكۇلغا يېقىن قىسمى). بۇ پەردە ناھايىتى پۇختا بولۇپ، قورساق بوشلۇقى بېسىمىنى كۆتۈرۈش ۋە ئىچكى ئەزالارنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
3. قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى (Internal oblique muscle / 腹内斜肌)
   قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، مۇسكۇل تالالىرى يۇقىرىغا قاراپ يۆنىلىش ئالغان. ئۇ قورساق دىۋارىنىڭ مۇستەھكەملىكىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
4. چات يېرىق تارىمۇشى (Inguinal ligament / 腹股沟韧带)
   قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكى قېتىلىشىدىن ھاسىل بولغان قاتتىق تىزما. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئاستىنقى دىۋارى (پول) نى شەكىللەندۈرىدۇ.
5. يانپاش – قورساق ئاستى نېرۋا ئالدى تېرە شېخى (Anterior cutaneous branch of iliohypogastric nerve / 髂腹下神经前皮支)
   بۇ نېرۋا قورساقنىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە دوۋسۇن سۆڭىكى ئەتراپىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ. ئۇ قورساق مۇسكۇللىرى ئارىسىدىن تېشىلىپ چىقىپ تېرە ئاستىغا تارقىلىدۇ.
6. پۇت ئارىلىق تالاسى (Intercrural fibers / 脚间纤维)
   چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى ئەگمە شەكىللىك تالالار. بۇ تالالار ھالقىنىڭ يېرىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، قۇرۇلمىنى مۇستەھكەملەيدۇ.
7. ئىچكى يان پۇتى (Medial crus / 内侧脚)
   چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسىنىڭ ئىچكى تەرەپ (دوۋسۇن سۆڭىكىگە يېقىن) چېگرىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسىنىڭ بىر قىسمىدۇر.
8. يوشۇرۇن ۋىنا يېرىق تۆشۈكى (Saphenous opening / 隐静脉裂孔)
   يوتىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىكى چوڭقۇر پەردىدە (Fascia lata) بار بولغان تۇخۇم شەكىللىك تۆشۈك. بۇ يەردىن چوڭ يوشۇرۇن ۋىنا ئىچكىرىگە كىرىپ يوتا ۋىناسىغا قۇيۇلىدۇ.
9. چوڭ يوشۇرۇن ۋىناسى (Great saphenous vein / 大隐静脉)
   ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ ئۇزۇن يۈزەكى ۋىنا بولۇپ، پۇتتىن يىغىلغان قاننى يۇقىرىغا توشۇيدۇ. ئۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگەندەك يوشۇرۇن ۋىنا يېرىق تۆشۈكى ئارقىلىق چوڭقۇر تومۇرغا قوشۇلىدۇ.
10. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلى (External oblique muscle / 腹外斜肌)
    قورساق ئالدى يان دىۋارىدىكى ئەڭ يۈزەكى ۋە ئەڭ چوڭ مۇسكۇل. ئۇنىڭ مۇسكۇل تالالىرى يان تەرەپتىن تۆۋەنگە ۋە ئوتتۇرىغا قاراپ يۆنىلىش ئالغان.
11. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسى (Aponeurosis of external oblique muscle / 腹外斜肌腱膜)
    (رەسىمنىڭ ئوڭ تەرەپ ئۈستى قىسمىدىكى بەلگە). بۇ پەردە مۇسكۇلنىڭ داۋامى بولۇپ، ئوتتۇرا سىزىقتا قارشى تەرەپتىكى پەردە بىلەن بىرلىشىپ ئاق سىزىقنى ھاسىل قىلىدۇ.
12. قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى (Internal oblique muscle / 腹内斜肌)
    (ئوڭ تەرەپتىكى كېسىپ ئېچىۋېتىلگەن قىسىم). بۇ مۇسكۇلنىڭ تۆۋەنكى قىسمى چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئۈستۈنكى دىۋارى (تۆشۈك) نى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.
13. ئاق سىزىق (Linea alba / 白线)
    قورساقنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدىكى تىك سىزىق بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى مۇسكۇل پەي پەردىلىرىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان. بۇ يەردە قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ئاز بولىدۇ.
14. چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسى (Superficial inguinal ring / 腹股沟管皮下环)
    چات يېرىق نەيچىسىنىڭ تېرە ئاستىغا ئېچىلغان چىقىش ئېغىزى بولۇپ، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك كېلىدۇ. ئەرلەردە بۇ يەردىن ئۇرۇق بېغىشى، ئاياللاردا بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇشى ئۆتىدۇ.
15. ئۇرۇقدان خالتا ئالدى نېرۋىسى (Anterior scrotal nerve / 阴囊前神经)
    يانپاش-چات يېرىق نېرۋىسىنىڭ (Ilioinguinal nerve) بىر تارمىقى بولۇپ، ئۇرۇقدان خالتىسىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ. ئاياللاردا چوڭ جىنسىي لەۋنىڭ تېرىسىگە تارقىلىدۇ.
16. نۇرۇقدان خالتا ئالدى (ئۇرۇقدان خالتا ئالدى نېرۋىسى دەپ تەكرارلانغان بولۇشى مۇمكىن، رەسىمدە 阴囊前神经)
    بۇ نېرۋا سىرتقى جىنسىي ئەزا رايونىنىڭ سەزگۈرلۈكى ئۈچۈن مۇھىم رول ئوينايدۇ.
17. جىنسىي ئەزا يوتا نېرۋىىسى جىنسىي ئەزا شېخى (Genital branch of genitofemoral nerve / 生殖股神经生殖支)
    بۇ نېرۋا چات يېرىق نەيچىسى ئىچىدە ئۇرۇق بېغىشى بىلەن بىللە ماڭىدۇ. ئۇ ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشىنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Cremaster muscle) نى ھەرىكەتلەندۈرۈشكە مەسئۇل.
18. ئۇرۇق بېغىش (Spermatic cord / 精索)
    ئەرلەرنىڭ چات يېرىق نەيچىسىدىن ئۆتىدىغان، ئىچىدە ئۇرۇق نەيچىسى، قان تومۇرلار ۋە نېرۋىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان سىلىندىر شەكىللىك قۇرۇلما. ئۇ ئۇرۇقدان بىلەن قورساق بوشلۇقىنى تۇتاشتۇرىدۇ.

چات يېرىق رايونىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە ئاناتومىيەلىك ئەھمىيىتى

چات يېرىق رايونىنىڭ ئاناتومىيەسى كىلىنىكىلىق تىبابەتتە، بولۇپمۇ ئومۇمىي تاشقى كېسەللىكلەر بۆلۈمىدە ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان تېمىلارنىڭ بىرى. بۇ رايون قورساق بېسىمى ئەڭ يۇقىرى، ئەمما قۇرۇلمىسى بىر قەدەر ئاجىز بولغان ئورۇن ھېسابلىنىدۇ. بولۇپمۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگەن «چات يېرىق قانىلى تېرە ئاستى ھالقىسى» (Superficial inguinal ring) تەبىئىي بىر يوچۇق بولغاچقا، ئېغىر يۈك كۆتۈرگەندە ياكى قورساق بېسىمى ئاشقاندا ئۈچەي قاتارلىق ئەزالارنىڭ بۇ يەردىن تومپىيىپ چىقىۋېلىشى ئاسان يۈز بېرىدۇ.

بۇ رايوننىڭ نېرۋا سىستېمىسىمۇ ئىنتايىن مۇرەككەپ. يانپاش-قورساق ئاستى نېرۋىسى، يانپاش-چات يېرىق نېرۋىسى ۋە جىنسىي ئەزا-يوتا نېرۋىسى قاتارلىقلار بۇ رايوندا كېسىشىپ ئۆتىدۇ. پوقاق ئوپېراتسىيىسى جەريانىدا بۇ نېرۋىلارنىڭ زەخىملىنىشى بىماردا ئۇزۇن مۇددەتلىك ئاغرىق ياكى جىنسىي ئەزا رايونىدا سېزىمنىڭ يوقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭا، رەسىمدىكى نېرۋىلارنىڭ (مەسىلەن، جىنسىي ئەزا شېخى ۋە ئالدى تېرە شېخى) ئورنىنى ئېنىق بىلىش ئوپېراتسىيە بىخەتەرلىكى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

چات يېرىق نەيچىسىنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىشتە تۆۋەندىكى نۇقتىلار مۇھىم:

• ئالدى دىۋار: ئاساسلىقى قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسىدىن تۈزۈلگەن.
• ئارقا دىۋار: قورساق توغرا مۇسكۇل پەردىسى (Transversalis fascia) دىن تۈزۈلگەن.
• ئۈستۈنكى دىۋار (تۆشۈك): قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى ۋە قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىدىن (Conjoint tendon) ھاسىل بولغان.
• ئاستىنقى دىۋار (پول): چات يېرىق تارىمۇشىدىن تۈزۈلگەن.

ئۇنىڭدىن باشقا، رەسىمدە كۆرسىتىلگەن چوڭ يوشۇرۇن ۋىنا (Great saphenous vein) ۋە ئۇنىڭ يېرىق تۆشۈكى قان تومۇر تاشقى كېسەللىكلىرىدىمۇ مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. يوشۇرۇن ۋىناغا نەيچە قىستۇرۇش ياكى ۋىنا راكىنى داۋالاشتا بۇ ئاناتومىيەلىك بەلگىلەر ئورۇن بەلگىلەشنىڭ ئاساسىي ئۆلچىمى قىلىنىدۇ. يوشۇرۇن ۋىنا يېرىق تۆشۈكى بەزىدە يوتا پوقىقى (Femoral hernia) نىڭ چىقىش ئېغىزى بىلەن ئارىلىشىپ قالىدىغان بولۇپ، توغرا پەرقلەندۈرۈش زۆرۈر.

خۇلاسىلىگەندە، چات يېرىق نەيچىسى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلار ئەرلەر ۋە ئاياللارنىڭ ساغلاملىقىدا، جۈملىدىن كۆپىيىش سىستېمىسى ۋە ھەرىكەت سىستېمىسىدا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ ئاناتومىيەلىك بىلىملەرنى ئىگىلەش پوقاق كېسەللىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئەمەلىي ئەھمىيەتكە ئىگە.