چېكە سۆڭەك ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئاستىنقى كۆرۈنۈشى

چېكە سۆڭەك باش سۆڭەكنىڭ يان تەرىپىدىكى مۇھىم بىر قۇرۇلما بولۇپ، ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك مۇرەككەپلىكى ئاڭلاش، تەڭپۇڭلۇق ۋە نېرۋا-قان تومۇر يوللىرىنىڭ بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. گەرچە بىز چېكە سۆڭەكنى كۆپىنچە يان تەرەپتىن كۆزىتىشكە ئادەتلەنگەن بولساقمۇ، ئۇنىڭ ھەقىقىي سىرى ۋە ئىقتىدارىنىڭ كۆپ قىسمى ئاستىنقى يۈزىگە، يەنى باش سۆڭەك ئاساسىنىڭ بىر قىسمى سۈپىتىدە يوشۇرۇنغان. بۇ يۈزگە نەزەر سالغىنىمىزدا، خۇددى بىر شەھەرنىڭ ئاستىدىكى مۇرەككەپ قاتناش تورىغا ئوخشاش، نۇرغۇنلىغان تۆشۈك، نەيچە، ئېرىق ۋە ئۆسۈكلەرنىڭ تەرتىپلىك تىزىلغانلىقىنى كۆرىمىز.

چېكە سۆڭەكنىڭ ئاستىنقى يۈزى چوڭ مېڭىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە، چوڭ مېڭىدىكى ۋېنا قېنىنى قايتۇرىدىغان ئاساسلىق ۋېنا ۋە يۈز ھەرىكىتى، تەم سەزگۈسى ھەمدە شۆلگەي ئاجرىتىشنى كونترول قىلىدىغان مۇھىم نېرۋىلار ئۈچۈن بىخەتەر ئۆتۈش يولى ھازىرلاپ بېرىدۇ. ئۇ يەنە تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، چايناش ۋە سۆزلەش ھەرىكەتلىرىمىزگە ئىمكانىيەت يارىتىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ رايوننىڭ ئاناتومىيىسىنى ئىنچىكە چۈشىنىش، باش سۆڭەك ئاساسى سۇنۇقلىرى، قان تومۇر كېسەللىكلىرى ۋە نېرۋا زەخىملىنىشلىرىگە دىئاگنوز قويۇش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىشتا ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

چېكە سۆڭەكنىڭ ئاستىنقى يۈزىدىكى ئاساسلىق قۇرۇلمىلار

چېكە سۆڭەك (Temporal Bone ، 颞骨)
چېكە سۆڭەك باش سۆڭەكنىڭ يان ۋە ئاستىنقى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان جۈپ سۆڭەك بولۇپ، ئۇنىڭ ئاستىنقى يۈزى نۇرغۇنلىغان ھاياتىي مۇھىم قۇرۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ يۈز ئارقىلىق ئىچكى بويۇن ئارتېرىيەسى چوڭ مېڭىگە قان يەتكۈزىدۇ، ئىچكى بويۇن ۋېناسى مېڭە قېنىنى يۈرەككە قايتۇرىدۇ، يۈز نېرۋىسى باش سۆڭەكتىن چىقىپ يۈز مۇسكۇللىرىنى تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە، تۆۋەنكى ئېڭەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدىغان ئويمانلىق ۋە تۈگۈنلەرمۇ مۇشۇ يۈزگە جايلاشقان بولۇپ، ئۇنى باش سۆڭەك ئاساسىدىكى ئەڭ مۇھىم ۋە كۆپ ئىقتىدارلىق رايونلارنىڭ بىرىگە ئايلاندۇرغان.

• تاش ناغرا قىسىم يېرىقى (Petrotympanic fissure ، 岩鼓裂)
  تۆۋەنكى ئېڭەك ئويمىنىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان بۇ يېرىق، ئوتتۇرا قۇلاق بوشلۇقىدىن چىققان بىر قىسىم كىچىك نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئۆتۈش يولى ھېسابلىنىدۇ. ناغرا بوشلۇقى Chorda tympani نېرۋىسىمۇ كۆپىنچە مۇشۇ يېرىق ئارقىلىق چىقىدۇ.
• مۇسكۇللۇق يۇتقۇنچاق ناغرا بوشلۇق نەيچىسى (Musculotubal canal ، 肌咽鼓管)
  بۇ سۆڭەك نەيچىسى ئىككى قىسىمغا بۆلۈنگەن بولۇپ، بىرى يۇتقۇنچاق-ناغرا نەيچىسى (ئاڭلاش نەيچىسى)، يەنە بىرى ناغرا پەردىسى مۇسكۇل ئۈچۈندۇر. ئۇ ئوتتۇرا قۇلاق بوشلۇقىنىڭ بېسىمىنى تەڭشەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• بويۇن ئارتېرىيە نەيچىسى (Carotid canal ، 颈动脉管)
  چوڭ مېڭىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇر بولغان ئىچكى بويۇن ئارتېرىيەسى ئۆتىدىغان ئەگرى سۆڭەك نەيچىسى. بۇ نەيچە بۇ مۇھىم ئارتېرىيەنى تاشقى زەربىدىن ئۈنۈملۈك قوغدايدۇ.
• تاش قىسىم ئۇچى (Apex of petrous part ، 岩部尖)
  چېكە سۆڭەكنىڭ تاش قىسمىنىڭ ئالدى-ئىچكى تەرىپىدىكى ئۇچلۇق قىسمى. ئۇ كېپىنەك سۆڭىكى ۋە ئارقا مېڭە سۆڭىكى بىلەن ئۇچرىشىپ، كۆز يىشى تۆشۈكىنى (foramen lacerum) ھاسىل قىلىدۇ.
• تاش قىسىم (Petrous part ، 岩部)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ ئەڭ قاتتىق ۋە مۇستەھكەم قىسمى بولۇپ، ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرى (ئوتتۇرا ۋە ئىچكى قۇلاق) نى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇنىڭ ئاستىنقى يۈزىدە نۇرغۇن مۇھىم تۆشۈك ۋە ئويمانلىقلار بار.
• تاش قىسىم كىچىك ئويمىنى (Petrosal fossula ، 岩小窝)
  بويۇن ۋېنا ئويمىنىنىڭ يېنىدىكى كىچىك ئويمانلىق. تىل-يۇتقۇنچاق نېرۋىسىنىڭ (IX) ناغرا شاخچىسى (tympanic nerve) بۇ يەردىن ئۆتۈپ ئوتتۇرا قۇلاققا كىرىدۇ.
• قۇلۇلە كىچىك نەيچە سىرتقى ئېغىزى (External opening of cochlear aqueduct ، 蜗水管外口)
  ئىچكى قۇلاقتىكى قۇلۇلە سۇ يولىنىڭ ئېغىزى بولۇپ، ئىچكى قۇلاق سۇيۇقلۇقى بىلەن چوڭ مېڭە-ئومۇرتقا سۇيۇقلۇقى ئارىسىدىكى ئالاقىنى تەمىنلەيدۇ. ئۇ بېسىم تەڭشەشتە مەلۇم رول ئوينايدۇ.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك كىچىك نەيچىسى (Mastoid canaliculus ، 乳突小管)
  بويۇن ۋېنا ئويمىنىنىڭ يان تېمىغا جايلاشقان كىچىك نەيچە.  (X) نېرۋا قۇلاق شاخچىسى بۇ نەيچە ئارقىلىق ئۆتىدۇ.
• بويۇن ۋېنا ئويمىنى (Jugular fossa ، 颈静脉窝)
  چوڭ مېڭە ۋە باش سۆڭەكنىڭ ۋېنا قېنىنى يىغىدىغان چوڭ قان تومۇر بولغان ئىچكى بويۇن ۋېناسىنىڭ باشلىنىش قىسمى جايلاشقان چوڭقۇر ئويمانلىق. ئۇ بويۇن ۋېنا تۆشۈكىنىڭ (jugular foramen) بىر قىسمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• گەجگە گىرۋىكى (Occipital margin ، 枕骨缘)
  چېكە سۆڭەكنىڭ ئارقا مېڭە سۆڭىكى (گەجگە سۆڭىكى) بىلەن تۇتىشىدىغان گىرۋىكى. بۇ گىرۋەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان.
• گەجگە ئارتېرىيە ئېرىقى (Occipital groove ، 枕动脉沟)
  ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ئويۇقىنىڭ يېنىدىكى تومۇر ئېرىق. باش ئارقا تېرىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان گەجگە ئارتېرىيەسى بۇ ئېرىقتىن ئۆتىدۇ.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ئويۇقى (Mastoid notch ، 乳突切迹)
  ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى چوڭقۇر ئويۇق. ئىككى قورساقلىق مۇسكۇلنىڭ (digastric muscle) ئارقا قورساق قىسمى مۇشۇ ئويۇقتىن باشلىنىدۇ.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك (Mastoid process ، 乳突)
  قۇلاقنىڭ ئارقىسىدىكى چوڭ، كونۇس شەكىللىك سۆڭەك ئۆسۈكى. بويۇننى ئايلاندۇرۇش ۋە ئېگىشتە مۇھىم رول ئوينايدىغان sternocleidomastoid مۇسكۇلى بۇ يەرگە بىرىكىدۇ.
• بىگىز ئەمچەك تۆشۈكى (Stylomastoid foramen ، 茎乳突孔)
  بىگىزسىمان ئۆسۈك بىلەن ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ئارىسىدىكى كىچىك تۆشۈك. يۈز نېرۋىسى (VII) بۇ تۆشۈك ئارقىلىق باش سۆڭەكتىن چىقىپ، يۈز ئىپادىلەش مۇسكۇللىرىنى تەمىنلەيدۇ.
• سىرتقى قۇلاق دەرۋازىسى (External acoustic meatus ، 外耳门)
  سىرتقى قۇلاق يولىنىڭ سۆڭەكلىك قىسمىنىڭ كىرىش ئېغىزى. بۇ يول ئاۋاز دولقۇنىنى يىغىپ ناغرا پەردىسىگە يەتكۈزۈپ بېرىدۇ.
• بىگىزسىمان ئۆسۈك (Styloid process ، 茎突)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا قاراپ ئۆسكەن ئۇزۇن، نېپىز ئۆسۈك. ئۇ تىل، گال ۋە تۆۋەنكى ئېڭەكنى ھەرىكەتلەندۈرىدىغان بىر قانچە مۇھىم مۇسكۇل ۋە باغلىغۇچنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• تۆۋەنكى ئېڭەك ئويمىنى (Mandibular fossa ، 下颌窝)
  تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ بېشى جايلاشقان ئويمانلىق بولۇپ، چېكە-تۆۋەنكى ئېڭەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم ئېغىزنى ئېچىش، يېپىش ۋە چايناش ھەرىكەتلىرىمىزنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
• تاش قاسراق قىسىم يېرىقى (Petrosquamous fissure ، 岩麟裂)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ تاش قىسمى بىلەن قاسراق قىسمىنىڭ تۇتاشقان يېرىدىكى يېرىق. ئۇ تөрەلمە دەۋرىدە روشەن بولۇپ، ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ تەدرىجىي تۇتۇشىپ كېتىدۇ.
• بوغۇم تۈگۈنى (Articular tubercle ، 关节结节)
  تۆۋەنكى ئېڭەك ئويمىنىنىڭ ئالدىدىكى كۆتۈرۈلگەن سۆڭەك قۇرۇلمىسى. ئۇ ئېغىزنى ھەددىدىن زىيادە چوڭ ئاچقاندا تۆۋەنكى ئېڭەكنىڭ چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• مەڭز ئۆسۈكى (Zygomatic process ، 颧突)
  چېكە سۆڭىكىدىن ئالدىغا قاراپ سوزۇلغان سۆڭەك ئۆسۈكى. ئۇ ياناق سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ ياناق راۋىقىنى ھاسىل قىلىدۇ، بۇ راۋاق چاينىغۇچى مۇسكۇللارغا تىرەك بولىدۇ.

چېكە سۆڭەك ئاستىنقى يۈزىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

چېكە سۆڭەكنىڭ ئاستىنقى يۈزى كۆپلىگەن ھاياتىي مۇھىم قۇرۇلمىلارنىڭ توپلانغان جايى بولغاچقا، ئۇنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ئىنتايىن زور. بۇ رايوندا يۈز بەرگەن ھەر قانداق زەخىملىنىش ياكى كېسەللىك ئۆزگىرىشى ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

باش سۆڭەك ئاساسى سۇنۇقلىرى دائىم چېكە سۆڭەكنىڭ تاش قىسمىغا چېتىلىدۇ. بۇنداق ئەھۋالدا تۆۋەندىكىدەك ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەر كېلىپ چىقىشى مۇمكىن:

• يۈز نېرۋىسىنىڭ پالەچلىنىشى (Bell’s Palsy): ئەگەر سۇنۇق سىزىقى بىگىز ئەمچەك تۆشۈكى ياكى يۈز نېرۋا نەيچىسىدىن ئۆتسە، يۈز نېرۋىسى زەخىملىنىپ، بىمارنىڭ يۈزى قىيىق بولۇپ، كۆزىنى يۇمماس، ئاغزىنى چىڭ يۇماماسلىق ۋە چىشلىيەلمەسلىك ئەھۋاللىرى كۆرۈلىدۇ.
• قان تومۇرلارنىڭ زەخىملىنىشى: بويۇن ئارتېرىيە نەيچىسى زەخىمگە ئۇچرىسا، چوڭ مېڭىگە قان يېتىشمەسلىك ياكى ھاياتقا خەۋپلىك قاناش كېلىپ چىقىشى مۇمكىن. بويۇن ۋېنا ئويمىنى زەخىمگە ئۇچرىسا، چوڭ مېڭە ئىچى بېسىمى ئۆرلىشى مۇمكىن.
• كۆپلىگەن باش سۆڭەك نېرۋىلىرىنىڭ زەخىملىنىشى: بويۇن ۋېنا تۆشۈكى ئەتراپىدىكى سۇنۇقلار تىل-يۇتقۇنچاق نېرۋىسى (IX)، (X) نېرۋا ۋە قوشۇمچە نېرۋىنىڭ (XI) ئىقتىدارىغا تەسىر كۆرسىتىپ، يۇتۇشتا قىينىلىش، ئاۋاز پەرلىرىنىڭ پالەچلىنىشى قاتارلىق ئالامەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، ئوتتۇرا قۇلاق ياللۇغى ياكى ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ياللۇغى (mastoiditis) قاتارلىق يۇقۇملىنىشلار تۆۋەنگە قاراپ تارقىلىپ، بويۇن ۋېنا ئويمىنىدا قان ئۇيۇلۇشنى (thrombosis) ياكى چوڭقۇر بويۇن يىرىڭلىق ئىششىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بويۇن ۋىنا تومۇر توپچىسى Glomus jugulare ئۆسمىسىگە ئوخشاش بەزى ئۆسمىلەرمۇ دەل مۇشۇ رايوندا پەيدا بولىدۇ.

شۇڭلاشقا، كلىنىكىلىق دوختۇرلار ئۈچۈن چېكە سۆڭەكنىڭ ئاستىنقى يۈزىدىكى ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئورنى ۋە ۋەزىپىسىنى ئېنىق بىلىش، تومۇز تەسۋىر (CT) ۋە ماگنىتلىق رېزونانس (MRI) تەكشۈرۈش نەتىجىلىرىنى توغرا تەھلىل قىلىش، ھەمدە ئوپېراتسىيە جەريانىدا مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى زەخىملەندۈرۈپ قويۇشتىن ساقلىنىش ئىنتايىن مۇھىم. بۇ نازۇك رايوننى چوڭقۇر چۈشىنىش، بىمارلارنىڭ ھاياتىنى قۇتقۇزۇش ۋە تۇرمۇش سۈپىتىنى ياخشىلاشنىڭ ئاساسىدۇر.