داس تارىمۇشلىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

داس تارىمۇشلىرى: تۈزۈلۈشى، فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

داس سۆڭىكى ئىنسانلارنىڭ تېنىدىكى ئەڭ مۇھىم تىرەك ۋە ھەرىكەت تۈگۈنى بولۇپ، ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى تۆۋەنكى مۈچەلەرگە تۇتاشتۇرۇپ، پۈتۈن بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى يۆتكەش ۋە تارقىتىش، شۇنداقلا داس بوشلۇقىدىكى مۇھىم ئەزالارنى قوغداش قاتارلىق ھالقىلىق فۇنكسىيەلەرنى ئورۇندايدۇ. داسنىڭ بۇ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم رولىنى ئويناشتا، داس سۆڭەكلىرىنى ئۆز-ئارا ۋە ئومۇرتقىغا چېتىپ تۇرىدىغان كۈچلۈك ھەم جانلىق تارىمۇشلار سىستېمىسى ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

بۇ تارىمۇشلار داسنىڭ مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىپلا قالماي، يەنە مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە ئولتۇرۇپ-قوپۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەر جەريانىدا كېلىپ چىققان كۈچلەرنى ماسلاشتۇرىدۇ. بولۇپمۇ ئاياللاردا، ھامىلىدارلىق ۋە تۇغۇت جەريانىدا بۇ تارىمۇشلارنىڭ مەلۇم دەرىجىدە بوشىشى داس بوشلۇقىنىڭ كېڭىيىشىگە شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ. شۇڭلاشقا، داس تارىمۇشلىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، داس مۇقىمسىزلىقى، داس بەل ئاغرىقى قاتارلىق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

داس تارىمۇشلىرىنىڭ تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلۇشى

داس تارىمۇش (Pelvic Ligaments, 盆骨韧带)
داس تارىمۇشلىرى داس سۆڭەكلىرىنى (يانپاش سۆڭىكى، ئولتۇرغۇچ سۆڭەك، دوۋسۇن سۆڭەك) ئۆز-ئارا ۋە ئۇلارنى توققۇز كۆز سۆڭىكى ھەمدە قۇيرۇق سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان بىر گۇرۇپپا كۈچلۈك، تالالىق ئۇلاش توقۇلمىلىرىدۇر. بۇ تارىمۇشلار تورى داسنىڭ تۈزۈلۈش پۈتۈنلۈكىنى ساقلاپ، توققۇز كۆز-يانپاش بوغۇمى ۋە دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسى قاتارلىق مۇھىم بوغۇملارنى مۇستەھكەملەيدۇ. ئۇلار ھەرىكەت جەريانىدىكى بېسىمغا تاقابىل تۇرۇپ، داسنىڭ مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىش ئارقىلىق، ئومۇرتقا ۋە تۆۋەنكى مۈچىلەرنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى قوللايدۇ. بۇ تارىمۇشلارنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن تۇرقى ۋە ھەرىكەت مېخانىزىمى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

داس تارىمۇش ئالدى كۆرۈنۈشى (Anterior view of Pelvic Ligaments, 骨盆韧带前面观)

• يانپاش-بەل تارىمۇشى (Iliolumbar ligament, 髂腰韧带)
  بۇ تارىمۇش 5-بەل ئومۇرتقىسىنىڭ كولدۇنەڭ ئۆسۈكىدىن باشلىنىپ، يانپاش سۆڭىكىنىڭ قىرىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ بەل-توققۇز كۆز بوغۇمىنى مۇقىملاشتۇرۇپ، بەل ئومۇرتقىسىنىڭ ئالدىغا چۈشۈپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• توققۇز كۆز-يانپاش قورساق تەرەپ تارىمۇشى (Anterior sacroiliac ligament, 骶髂腹侧韧带)
  بۇ تارىمۇش توققۇز كۆز-يانپاش بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نىسبەتەن نېپىز تارىمۇش بولۇپ، توققۇز كۆز سۆڭىكى بىلەن يانپاش سۆڭىكىنى ئالدىدىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. گەرچە نىسبەتەن ئاجىز بولسىمۇ، ئۇ بوغۇمنىڭ ئالدى تەرەپ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• تومشۇق (Sacral promontory, 岬)
  بۇ ئاتالغۇ تارىمۇش بولماستىن، بەلكى توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ بىرىنچى بۆلىكىنىڭ ئۈستى-ئالدى قىرى بولۇپ، داس كىرىش ئېغىزىنىڭ ئارقا چېگرىسىنى ھاسىل قىلىدىغان مۇھىم ئاناتومىيىلىك بەلگىدۇر.
• ئولتۇرغۇچ سۆڭەك چوڭ تۆشۈكى (Greater sciatic foramen, 坐骨大孔)
  بۇ تارىمۇشلار (توققۇز كۆز-تۈگۈن ۋە توققۇز كۆز-بىس تارىمۇشلىرى) تەرىپىدىن شەكىللەنگەن چوڭ ئۆتۈشمە يول بولۇپ، داس بوشلۇقىدىكى نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ (مەسىلەن، ئولتۇرغۇچ نېرۋىسى) دۈمبە قىسمىغا ئۆتۈشىگە شارائىت ھازىرلايدۇ.
• توققۇز كۆز – بىس تارىمۇشى (Sacrospinous ligament, 骶棘韧带)
  بۇ تارىمۇش توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكىدىن باشلىنىپ، ئولتۇرغۇچ سۆڭىكىنىڭ بىسىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ توققۇز كۆز-تۈگۈن تارىمۇشى بىلەن بىرلىشىپ داسنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ ھەمدە چوڭ ۋە كىچىك ئولتۇرغۇچ تۆشۈكلىرىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• توققۇز كۆز – قۇيرۇق قورساق تەرەپ تارىمۇشى (Anterior sacrococcygeal ligament, 骶尾腹侧韧带)
  بۇ بىر نەچچە تۈز ئەمەس تالالاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىدىن قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىگە سوزۇلغان. ئۇ ئومۇرتقىنىڭ ئالدى ئۇزۇنلۇق تارىمۇشىنىڭ داۋامى ھېسابلىنىدۇ.
• توققۇز كۆز – تۈگۈن تارىمۇشى (Sacrotuberous ligament, 骶结节韧带)
  بۇ ناھايىتى كۈچلۈك تارىمۇش بولۇپ، توققۇز كۆز سۆڭىكى، يانپاش سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكىدىن باشلىنىپ، ئولتۇرغۇچ سۆڭىكىنىڭ تۈگۈنىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ داسنىڭ ئارقا تەرەپتىكى ئايلىنىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئاساسلىق تۈزۈلمە ھېسابلىنىدۇ.
• دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسى (Pubic symphysis, 耻骨联合)
  بۇ سول ۋە ئوڭ دوۋسۇن سۆڭەكلىرىنىڭ ئوتتۇرا سىزىقتا كېكىردەكسىمان دىسكا ئارقىلىق تۇتىشىشىدىن ھاسىل بولغان بوغۇم. ئۇ داسنىڭ ئالدى تەرەپتىكى پۈتۈنلۈكىنى ساقلايدۇ.
• دوۋسۇن سۆڭەك تاغاق تارىمۇشى (Pectineal ligament, 耻骨梳韧带)
  بۇ دوۋسۇن سۆڭىكىنىڭ تاغاقسىمان سىزىقىنى بويلاپ سوزۇلغان كۈچلۈك تارىمۇش بولۇپ، چات ئارىلىق تارىمۇشىنىڭ بىر قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ يېقىن ئەتراپتىكى توقۇلمىلارغا تىرەكلىك رولىنى ئوينايدۇ.
• ئولتۇرۇغۇچ سۆڭەك كىچىك تۆشۈكى (Lesser sciatic foramen, 坐骨小孔)
  بۇمۇ توققۇز كۆز-تۈگۈن ۋە توققۇز كۆز-بىس تارىمۇشلىرى تەرىپىدىن شەكىللەنگەن كىچىكرەك ئۆتۈشمە يول. ئۇ بەزى قان تومۇر، نېرۋا ۋە مۇسكۇل پەيلىرىنىڭ دۈمبە قىسمىدىن چات ئارىلىقىغا ئۆتۈشىگە شارائىت ھازىرلايدۇ.

داس تارىمۇش ئارقا كۆرۈنۈشى (Posterior view of Pelvic Ligaments, 骨盆韧带后面观)

• يانپاش بەل تارىمۇشى (Iliolumbar ligament, 髂腰韧带)
  ئارقا تەرەپتىن قارىغاندا، بۇ تارىمۇشنىڭ بەل ئومۇرتقىسى بىلەن يانپاش سۆڭىكى ئارىسىدىكى تۇتۇشۇشى ۋە ئۇنىڭ داسنىڭ ئارقا-ئۈستى قىسمىنى مۇقىملاشتۇرۇشتىكى رولى تېخىمۇ روشەن كۆرۈنىدۇ.
• توققۇز كۆز – يانپاش دۈمبە تەرەپ تارىمۇشى (Posterior sacroiliac ligament, 骶髂背侧韧带)
  بۇ ناھايىتى كۈچلۈك ۋە مۇرەككەپ تارىمۇش بولۇپ، توققۇز كۆز-يانپاش بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق مۇقىملاشتۇرغۇچىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ قىسقا ۋە ئۇزۇن بۆلەكلەرگە ئايرىلىپ، توققۇز كۆز سۆڭىكى بىلەن يانپاش سۆڭىكىنى ئارقا تەرەپتىن مەھكەم چېتىپ تۇرىدۇ.
• توققۇز كۆز – قۇيرۇق دۈمبە تەرەپ تارىمۇشى (Posterior sacrococcygeal ligament, 骶尾背侧韧带)
  بۇ تارىمۇش توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىن قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ يۈزەكى ۋە چوڭقۇر ئىككى قەۋەتكە بۆلۈنۈپ، توققۇز كۆز سۆڭىكى قانىلىنىڭ تۆۋەنكى ئېغىزىنى ئارقا تەرەپتىن يېپىپ تۇرىدۇ.

دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسى (Pubic symphysis, 耻骨联合)

• دوۋسۇن ئۈستى تارىمۇش (Superior pubic ligament, 耻骨上韧带)
  بۇ تارىمۇش ئىككى دوۋسۇن سۆڭىكىنىڭ ئۈستىدىن ئۆتۈپ، دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسىنى ئۈستى تەرەپتىن مۇستەھكەملەيدۇ.
• دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمە بوشلۇقى (Pubic symphyseal cavity, 耻骨联合腔)
  بۇ دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسى ئىچىدىكى كېكىردەكسىمان دىسكىدا بەزىدە كۆرۈلىدىغان كىچىك بوشلۇق. ئۇ ھامىلىدارلىق مەزگىلىدە تېخىمۇ كېڭىيىشى مۇمكىن.
• دوۋسۇن سۆڭەك ئارىلىق تەخسىسى (Interpubic disc, 耻骨间盘)
  بۇ ئىككى دوۋسۇن سۆڭىكى ئارىسىغا جايلاشقان تالالىق كېكىردەك تەخسە بولۇپ، زەربىنى شۈمۈرۈش ۋە ئاز مىقداردىكى ھەرىكەتكە يول قويۇش رولىنى ئوينايدۇ.
• دوۋسۇن سۆڭەك يايسىمان تارىمۇش (Arcuate pubic ligament, 耻骨弓状韧带)
  بۇ تارىمۇش دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسىنىڭ ئاستى تەرىپىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان قېلىن، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك تارىمۇش. ئۇ دوۋسۇن سۆڭەك قوۋۇقىنىڭ ئۈستى چېگرىسىنى ھاسىل قىلىدۇ.

داس تارىمۇشلىرىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە ساغلاملىقى

داس تارىمۇشلىرى بەدەننىڭ تۈزۈلۈش مۇقىملىقى ۋە بىئومېخانىكىلىق فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ھاياتىي مۇھىم. بۇ تارىمۇشلارنىڭ ھەددىدىن زىيادە سوزۇلۇپ كېتىشى، يىرتىلىشى ياكى بوشىشىشى داس بەل قىسمىدا ئاغرىق ۋە مۇقىمسىزلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەبلەرنىڭ بىرى. توققۇز كۆز-يانپاش بوغۇمىنىڭ فۇنكسىيەسىنىڭ قالايمىقانلىشىشى، دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسىنىڭ ئايرىلىپ كېتىشى قاتارلىق كېسەللىكلەر بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك تارىمۇشلارنىڭ زەخىملىنىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.

بولۇپمۇ ھامىلىدار ئاياللاردا، رېلاكسىن (relaxin) قاتارلىق ھورمونلارنىڭ تەسىرىدە داس تارىمۇشلىرى بوشاپ، تۇغۇت يولىنىڭ كېڭىيىشىگە پايدىلىق شارائىت ھازىرلىنىدۇ. ئەمما بۇ بەزىدە ھەددىدىن زىيادە بوشاشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ھامىلىدارلىق مەزگىلىدىكى ۋە تۇغۇتتىن كېيىنكى داس بەل ئاغرىقى (pelvic girdle pain) نى پەيدا قىلىدۇ. تەنھەرىكەتچىلەردە ياكى تۇيۇقسىز يىقىلىپ چۈشۈش قاتارلىق جاراھەتلەردە، بۇ تارىمۇشلار ئاسانلا زەخىملىنىدۇ.

داس تارىمۇشلىرىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا دىققەت قىلىش كېرەك:

• توغرا تۇرۇش ۋە ئولتۇرۇش قىياپىتىنى ساقلاش: ناچار قىياپەت داسقا تەڭ بولمىغان بېسىم چۈشۈرۈپ، تارىمۇشلارنىڭ جىددىيلىشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• يادرولۇق مۇسكۇللارنى چېنىقتۇرۇش: قورساق، دۈمبە ۋە داس ئەتراپىدىكى مۇسكۇللارنى كۈچەيتىش تارىمۇشلارنىڭ يۈكىنى يېنىكلىتىپ، داسنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرىدۇ.
• مۇۋاپىق تەنھەرىكەت: ھەرىكەتسىزلىك ياكى ھەددىدىن زىيادە كۈچلۈك ھەرىكەتنىڭ ھەر ئىككىلىسى تارىمۇشلارغا زىيانلىق. مۇۋاپىق سوزۇلۇش ۋە كۈچەيتىش مەشىقى پايدىلىق.
• ئورۇقلاش: ئارتۇق بەدەن ئېغىرلىقى داس بوغۇملىرى ۋە تارىمۇشلىرىغا ئۇزۇن مۇددەتلىك بېسىم پەيدا قىلىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، داس تارىمۇشلىرى بەدەننىڭ تىرەك رامكىسىنىڭ ئۇل تېشىدۇر. ئۇلارنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، ھەمدە ئۇلارنى ئاكتىپلىق بىلەن قوغداش، ساغلام ۋە ئاغرىقسىز ھايات كەچۈرۈشنىڭ مۇھىم بىر قىسمىدۇر.