دۈمبە قىسمىدىكى مۇسكۇل ۋە نېرۋىلارنىڭ ئاناتومىيسى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى 2

كىرىش سۆز

ئىنسان بەدىنىنىڭ ئارقا قىسمى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ نۇرغۇنلىغان مۇسكۇل، نېرۋا، قان تومۇر ۋە تۇتاشتۇرغۇچى توقۇلمىلاردىن تەركىب تاپقان. بۇ قۇرۇلمىلار ئۆزئارا ماسلىشىپ، بەدەننىڭ تىك تۇرۇشى، ھەرىكەتلىنىشى ۋە ئىچكى ئەزالارنى قوغداش قاتارلىق ھاياتلىق پائالىيەتلىرىدە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. دۈمبە مۇسكۇللىرى بەدەننىڭ ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ كۈچلۈك مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرىدىن بىرى بولۇپ، ئۇلار ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى مۇقىملاشتۇرۇش، قول ۋە پۇتنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىش، شۇنداقلا نەپەسلىنىشكە ياردەم بېرىش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ئۈستىگە ئالغان.

بۇ ماقالىدە، بىز ئادەم بەدىنىنىڭ ئارقا قىسمىدىكى مۇسكۇل ۋە نېرۋىلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنى، قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر مۇسكۇل ۋە نېرۋىنىڭ ئىلمىي نامى، ئورنى ۋە ئاساسلىق رولىنى چۈشەندۈرۈش ئارقىلىق، ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئۆز بەدىنىنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنىشىگە ياردەم بېرىشنى مەقسەت قىلىمىز. بۇ مەزمۇنلار تىببىي ساھەدىكى ئوقۇغۇچىلار، تەنتەربىيە ھەۋەسكارلىرى ۋە ئۆز سالامەتلىكىگە كۆڭۈل بۆلىدىغان ھەر بىر كىشى ئۈچۈن قىممەتلىك مەلۇمات مەنبەسى بولالايدۇ.

دۈمبە قىسىمنىڭ مۇسكۇل ۋە نېرۋىلىرى (Muscles and nerves of the back, 背部的肌肉和神经)
ئادەم بەدىنىنىڭ ئارقا قىسمىدىكى مۇسكۇل ۋە نېرۋا سىستېمىسى بەدەننىڭ ھەرىكەت ئىقتىدارى ۋە تۇراقلىقىنى ساقلاشتىكى يادرولۇق تەركىبىي قىسىم ھېسابلىنىدۇ. بۇ رايوندىكى مۇسكۇللار يۈزەكى، ئوتتۇرا ۋە چوڭقۇر قاتلامدىن ئىبارەت ئۈچ چوڭ گۇرۇپپىغا ئايرىلىدۇ، ھەر بىر گۇرۇپپىنىڭ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيەسى بار. نېرۋا سىستېمىسى بولسا ئومۇرتقا نېرۋىلىرىنىڭ ئارقا شاخلىرىنى ئاساس قىلغان بولۇپ، بۇ مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىش ۋە ئارقا تېرىسىنىڭ سېزىم ئۇچۇرلىرىنى يەتكۈزۈش رولىنى ئوينايدۇ. بۇ مۇرەككەپ تور قۇرۇلمىسى بەدەننىڭ كۈندىلىك پائالىيەتلىرىنى، مەسىلەن ئولتۇرۇش، تۇرۇش، ئېگىلىش ۋە بۇرلۇش قاتارلىقلارنى كاپالەتكە ئىگە قىلىدۇ.

گەجگە ئارتېرىيەسى (Occipital artery, 枕动脉)
بۇ ئارتېرىيە تاشقى بويۇن ئارتېرىيەسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، باش سۆڭىكىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ بويۇن ۋە باش تېرىسىنىڭ ئارقا قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

باش يېرىم بىسلىق مۇسكۇل (Semispinalis capitis muscle, 头半棘肌)
بۇ مۇسكۇل بويۇننىڭ ئارقا قىسمىدىكى چوڭقۇر مۇسكۇللارنىڭ بىرى بولۇپ، باشنى ئارقىغا ئېگىشكە ۋە بۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ ئومۇرتقىنىڭ تۇراقلىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

باش قىسقۇچى مۇسكۇل (Splenius capitis muscle, 头夹肌)
بۇ مۇسكۇل بويۇننىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، باشنى يانغا ئېگىش ۋە بۇرۇشقا مەسئۇل. ئۇ يەنە باشنى ئارقىغا سوزۇش ھەرىكىتىگەمۇ قاتنىشىدۇ.

تارغاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Levator scapulae muscle, 肩胛提肌)
بۇ مۇسكۇل بويۇن ئومۇرتقىسىدىن باشلىنىپ، تارغاق سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى بۇرجىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى تارغاق سۆڭىكىنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش ۋە بويۇننى يانغا ئېگىشتىن ئىبارەت.

كىچىك رومبا شەكىللىك مۇسكۇل (Rhomboid minor muscle, 小菱形肌)
بۇ مۇسكۇل چوڭ رومبا شەكىللىك مۇسكۇلنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان بولۇپ، تارغاق سۆڭىكىنى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە يېقىنلاشتۇرىدۇ. ئۇ مۈرىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

چوڭ رومبا شەكىللىك مۇسكۇل (Rhomboid major muscle, 大菱形肌)
كىچىك رومبا شەكىللىك مۇسكۇلنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بۇ مۇسكۇل، تارغاق سۆڭىكىنى ئارقىغا ۋە يۇقىرىغا تارتىش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ قولنىڭ ئارقىغا سوزۇلۇش ھەرىكەتلىرىدە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل (Deltoid muscle, 三角肌)
مۈرە قىسمىغا جايلاشقان بۇ مۇسكۇل قولنى ئوخشىمىغان يۆنىلىشلەرگە كۆتۈرۈشتىكى ئاساسلىق مۇسكۇل ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئالدى، ئوتتۇرا ۋە ئارقا قىسىملىرى ئايرىم-ئايرىم ھالدا قولنى ئالدىغا، يانغا ۋە ئارقىغا كۆتۈرۈش فۇنكسىيەسىنى ئورۇندايدۇ.

كۆكرەك نېرۋىسى ئارقا شېخى (Posterior ramus of thoracic nerve, 胸神经后支)
بۇ نېرۋىلار ئومۇرتقا نېرۋىلىرىنىڭ ئارقا شاخچىلىرى بولۇپ، دۈمبىنىڭ چوڭقۇر مۇسكۇللىرىنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ. ئۇلار يەنە دۈمبە تېرىسىنىڭ سېزىم ئۇچۇرلىرىنى چوڭ مېڭىگە يەتكۈزۈشكە مەسئۇل.

دۈمبە كەڭ مۇسكۇلى (Latissimus dorsi muscle, 背阔肌)
بۇ بەدەننىڭ ئارقا قىسمىدىكى ئەڭ كەڭ مۇسكۇل بولۇپ، قولنى ئىچكە يىغىش، ئارقىغا سوزۇش ۋە ئىچكە بۇرۇش ھەرىكەتلىرىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇ سۇ ئۈزۈش ۋە يامىشىش قاتارلىق ھەرىكەتلەردە ئىنتايىن مۇھىم.

ئالدىنقى ھەرەسىمان مۇسكۇل (Serratus anterior muscle, 前锯肌)
بۇ مۇسكۇل قەپەس سۆڭىكىنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، تارغاق سۆڭىكىنى ئالدىغا تارتىپ، قەپەس سۆڭىكىگە چاپلاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ مۇشت ئېتىش  ۋە ئىتتىرىش ھەرىكەتلىرىدە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.

تۆۋەنكى ئارقا ھەرەسىمان مۇسكۇل (Serratus posterior inferior muscle, 下后锯肌)
(رەسىمدە ئېنىق بەلگىلەنمىگەن، ئەمما يۇقىرىقى ئارقا ھەرەسىمان مۇسكۇلغا سېلىشتۇرما) بۇ مۇسكۇل نەپەس چىقىرىش جەريانىدا قۇرۇق سۆڭەكنى تۆۋەنگە تارتىشقا ياردەم بېرىدۇ.

قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل (External oblique muscle, 腹外斜肌)
بۇ قورساقنىڭ يان تەرىپىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ يۈزەكى مۇسكۇل. ئۇ بەلنى ئېگىش، بۇرۇش ۋە قورساق بېسىمىنى ئاشۇرۇشقا قاتنىشىدۇ.

يانپاش قىرى (Iliac crest, 髂嵴)
بۇ يانپاش سۆڭىكىنىڭ ئەڭ يۇقىرى گىرۋىكى بولۇپ، نۇرغۇن قورساق ۋە دۈمبە مۇسكۇللىرىنىڭ باشلىنىش ياكى تۇتۇش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ بەدەن تۇراقلىقى ئۈچۈن مۇھىم تىرەك نۇقتىسى.

گەجگە چوڭ نېرۋىسى (Greater occipital nerve, 枕大神经)
بۇ نېرۋا ئىككىنچى بويۇن ئومۇرتقا نېرۋىسىدىن كەلگەن بولۇپ، باش سۆڭىكىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى تېرىنىڭ كۆپ قىسىمىنى سەزگۈ بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ باش ئاغرىقىنىڭ بەزى تۈرلىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.

گەجگە كىچىك نېرۋىسى (Lesser occipital nerve, 枕小神经)
بۇ نېرۋىمۇ بويۇن نېرۋا تورىدىن كەلگەن بولۇپ، قۇلاقنىڭ ئارقىسىدىكى ۋە بويۇننىڭ يۇقىرى يان تەرىپىدىكى تېرىنى سەزگۈ بىلەن تەمىنلەيدۇ.

تۆش ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇل (Sternocleidomastoid muscle, 胸锁乳头肌)
بويۇننىڭ يان تەرىپىدىكى كۈچلۈك مۇسكۇل بولۇپ، باشنى ئالدىغا ۋە يانغا ئېگىشكە، شۇنداقلا قارشى تەرەپكە بۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ. نەپەس ئېلىشقا ياردەملىشىش رولىمۇ بار.

بويۇن قىسقۇچى مۇسكۇل (Splenius cervicis muscle, 颈夹肌)
بۇ مۇسكۇل باش قىسقۇچى مۇسكۇل بىلەن بىرلىكتە ئىشلەپ، بويۇننى ئارقىغا سوزىدۇ ۋە يانغا ئېگىدۇ. ئۇ بويۇن ھەرىكىتىنىڭ ماسلىشىشىنى ساقلايدۇ.

يۇقىرىقى ئارقا ھەرەسىمان مۇسكۇل (Serratus posterior superior muscle, 上后锯肌)
بۇ مۇسكۇل نەپەس ئېلىش جەريانىدا قۇرۇق سۆڭەكنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، كۆكرەك بوشلۇقىنى كېڭەيتىشكە ياردەم بېرىدۇ.

تارغاق قىر ئۈستى مۇسكۇل (Supraspinatus muscle, 冈上肌)
مۈرە بوغۇمىنى مۇقىملاشتۇرىدىغان «ئايلانما مۇسكۇللار گۇرۇپپىسى» نىڭ بىر ئەزاسى. ئۇ قولنى يانغا كۆتۈرۈشنىڭ دەسلەپكى باسقۇچىغا مەسئۇل.

تارغاق قىر ئاستى مۇسكۇل (Infraspinatus muscle, 冈下肌)
بۇمۇ ئايلانما مۇسكۇللار گۇرۇپپىسىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، قولنى سىرتقا بۇرۇش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. مۈرە بوغۇمىنىڭ ئارقا تەرىپىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.

كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇل (Teres minor muscle, 小圆肌)
ئايلانما مۇسكۇللار گۇرۇپپىسىنىڭ يەنە بىر ئەزاسى، قولنى سىرتقا بۇرۇش ۋە ئىچكە يىغىشقا ياردەم بېرىدۇ.

چوڭ يۇمىلاق مۇسكۇل (Teres major muscle, 大圆机)
بۇ مۇسكۇل قولنى ئىچكە بۇرۇش ۋە ئارقىغا سوزۇشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ دۈمبە كەڭ مۇسكۇلىنىڭ فۇنكسىيەسىگە ياردەملىشىدۇ.

بىسلىق مۇسكۇل (Spinalis muscle, 棘肌)
ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە ئەڭ يېقىن جايلاشقان چوڭقۇر مۇسكۇللارنىڭ بىرى. ئۇ ئومۇرتقىنى تىك تۇتۇش ۋە ئارقىغا ئېگىشكە ياردەم بېرىدۇ.

ئەڭ ئۇزۇن مۇسكۇل (Longissimus muscle, 最长肌)
ئومۇرتقا تۈزلىگۈچى مۇسكۇللارنىڭ ئوتتۇرا قىسمى بولۇپ، ئومۇرتقىنى تىك تۇتۇش ۋە يانغا ئېگىشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

قوۋۇرغا ئارىلىق سىرتقى مۇسكۇل (External intercostal muscle, 肋间外肌)
بۇ مۇسكۇللار قوۋۇرغىلار ئارىسىغا جايلاشقان بولۇپ، نەپەس ئالغاندا قوۋۇرغىلارنى كۆتۈرۈپ، كۆكرەك بوشلۇقىنى كېڭەيتىدۇ.

يانپاش – قوۋۇرغا مۇسكۇل (Iliocostalis muscle, 髂肋肌)
ئومۇرتقا تۈزلىگۈچى مۇسكۇللارنىڭ ئەڭ سىرتتىكى قىسمى. ئۇ ئومۇرتقىنى تىك تۇتۇش ۋە يانغا ئېگىشكە قاتنىشىدۇ.

قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇل (Internal oblique muscle, 腹内斜肌)
قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. ئۇ بەلنى ئېگىش ۋە بۇرۇشقا ياردەم بېرىپ، قورساق دىۋارىنى مۇستەھكەملەيدۇ.

كۆكرەك بەل سېرىقئەت ئارقا ياپراق (Posterior layer of thoracolumbar fascia, 胸腰筋膜后叶)
بۇ كۈچلۈك تۇتاشتۇرغۇچى توقۇلما پەردىسى بولۇپ، دۈمبىنىڭ چوڭقۇر مۇسكۇللىرىنى ئوراپ تۇرىدۇ ۋە ئۇلارغا تىرەك بولىدۇ. نۇرغۇن مۇسكۇللار مۇشۇ يەردىن باشلىنىدۇ.

ساغرا چوڭ مۇسكۇل (Gluteus maximus muscle, 臀大肌)
بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ۋە كۈچلۈك مۇسكۇل. ئۇ پۇتنى ئارقىغا سوزۇش، تاشقىغا بۇرۇش ۋە تىك تۇرۇش ھالىتىنى ساقلاشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.

دۈمبە مۇسكۇللىرى ۋە نېرۋىلىرىنىڭ ئەھمىيىتى ۋە سالامەتلىكى

دۈمبە قىسمىنىڭ ساغلاملىقى پۈتۈن بەدەننىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. كۈچلۈك ۋە ساغلام دۈمبە مۇسكۇللىرى ياخشى قىياپەتنى ساقلاپلا قالماي، يەنە ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى ھەر خىل زەخىملىنىشلەردىن قوغدايدۇ. ئۇزۇن ۋاقىت ئولتۇرۇش، خاتا ھەرىكەت قىياپىتى ۋە ھەرىكەتنىڭ ئاز بولۇشى قاتارلىق ئامىللار دۈمبە مۇسكۇللىرىنىڭ بوشىشىشى، جىددىيلىشىشى ۋە ئاغرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

دۈمبە مۇسكۇللىرىنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرىنى تۆۋەندىكىدەك خۇلاسىلەشكە بولىدۇ:

• تىرەك ۋە مۇقىملىق: ئومۇرتقا تۈزلىگۈچى مۇسكۇللار (بىسلىق، ئەڭ ئۇزۇن، يانپاش-قوۋۇرغا مۇسكۇللىرى) ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى تىك تۇتۇپ، بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ.

• ھەرىكەتنى كونترول قىلىش: دۈمبە كەڭ مۇسكۇلى، رومبا شەكىللىك مۇسكۇللار ۋە ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل قاتارلىقلار قول ۋە مۈرىنىڭ مۇرەككەپ ھەرىكەتلىرىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

• نەپەسلىنىشكە ياردەم بېرىش: ھەرەسىمان مۇسكۇللار ۋە قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللار نەپەس ئېلىش ۋە چىقىرىش جەريانىغا بىۋاسىتە قاتنىشىدۇ.

• قوغداش: كۈچلۈك دۈمبە مۇسكۇللىرى ئومۇرتقا ۋە ئۇنىڭ ئىچىدىكى ئومۇرتقا ئىلىكىنى تاشقى زەربىدىن ساقلايدۇ.

دۈمبە ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، دائىملىق ۋە ئىلمىي ئۇسۇلدا چېنىقىش ئىنتايىن زۆرۈر. سوزۇلۇش ھەرىكەتلىرى مۇسكۇللارنىڭ ئېلاستىكىلىقىنى ئاشۇرسا، كۈچ مەشىقى مۇسكۇللارنىڭ كۈچى ۋە چىدامچانلىقىنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، توغرا ئولتۇرۇش ۋە تۇرۇش قىياپىتىنى ساقلاش، ئېغىر نەرسىلەرنى كۆتۈرگەندە توغرا ئۇسۇل قوللىنىش قاتارلىقلار دۈمبە زەخىملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى مۇھىم تەدبىرلەردۇر.

نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقىمۇ ئوخشاشلا مۇھىم. ئومۇرتقا نېرۋىلىرىنىڭ قىسىلىپ قېلىشى ياكى زەخىملىنىشى ئاغرىق، ئۇيۇشۇش ۋە مۇسكۇللارنىڭ ئاجىزلىشىشى قاتارلىق ئالامەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، دۈمبە قىسمىدا بىنورماللىق سېزىلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي دىئاگنوز ۋە داۋالاش ئېلىش كېرەك.

خۇلاسىلىگەندە، ئادەم بەدىنىنىڭ ئارقا قىسمىدىكى مۇسكۇل ۋە نېرۋىلارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، بىزنىڭ تېخىمۇ ساغلام تۇرمۇش كەچۈرۈشىمىز، تەنتەربىيە زەخىملىنىشلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشىمىز ۋە بەدەن ئىقتىدارىمىزنى ئەڭ يۇقىرى دەرىجىدە جارى قىلدۇرۇشىمىز ئۈچۈن پايدىلىقتۇر.