ئېغىز بوشلۇقى ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزى ئاناتومىيىسى

ئېغىز بوشلۇقى ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزىنىڭ ئاناتومىيىسى: قۇرۇلمىسى، قان تومۇرلىرى ۋە فۇنكسىيەسى

ئېغىز بوشلۇقى ئىنسانلارنىڭ ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى قوبۇل قىلىش، چايناش، تەمىنى ھېس قىلىش، شۇنداقلا سۆزلەش ۋە نەپەس ئېلىش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ئۆتەيدىغان ئىنتايىن مۇھىم بىر ئەزادۇر. ئۇنىڭ ئىچىدە قاتتىق تاڭلاي، يۇمشاق تاڭلاي، تىل، چىش ۋە شۆلگەي بەزلىرى قاتارلىق نۇرغۇن مۇرەككەپ قۇرۇلمىلار بار. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئىچىدە، تاڭلاي بادامسىمان بېزى (ئاڭگىنا بېزى) ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى سۈپىتىدە، بەدەننى تاشقى دۇنيادىن كەلگەن كېسەللىك قوزغاتقۇچىلاردىن قوغداشتا بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيەسى رولىنى ئوينايدۇ.

بۇ ئەزالارنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئۇلارنىڭ مول قان تومۇر ۋە نېرۋا تورى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. بولۇپمۇ تاڭلاي بادامسىمان بېزىنىڭ ئارتېرىيە بىلەن تەمىنلىنىشى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، بويۇن سىرتقى ئارتېرىيىسىنىڭ بىر قانچە شاخچىلىرىدىن كېلىدۇ. بۇ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى ۋە ئۇلارنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، كلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش، بولۇپمۇ بادامسىمان بەزنى كېسىپ ئېلىۋېتىش (tonsillectomy) قاتارلىق ئوپېراتسىيەلەرنى بىخەتەر ئېلىپ بېرىشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئېغىز بوشلۇقى ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرى

تۆۋەندە ئېغىز بوشلۇقى ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار تونۇشتۇرۇلدى:

• تاڭلاي بېزى (Palatine glands, 腭腺)
  بۇ بەزلەر تاڭلاينىڭ شىللىق پەردىسى ئاستىغا جايلاشقان نۇرغۇنلىغان كىچىك شۆلگەي بەزلىرىدىن تەركىب تاپقان. ئۇلار ئۈزلۈكسىز ھالدا شىلىمشىق سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىپ، ئېغىز بوشلۇقى ۋە تاڭلاينى نەم ۋە سىلىق ساقلاشقا مەسئۇل. بۇ سۇيۇقلۇق يېمەكلىكلەرنىڭ يۇتۇلۇشىنى ئاسانلاشتۇرۇپلا قالماي، يەنە ئېغىز بوشلۇقىنى تازىلاش ۋە باكتېرىيەلەرنىڭ كۆپىيىشىنى چەكلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. شۇڭا تاڭلاي بەزلىرىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئومۇمىي ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
• تاڭلاي چوڭ نېرۋىسى (Greater palatine nerve, 腭大神经)
  بۇ نېرۋا قاتتىق تاڭلاي ۋە ئۇنىڭغا قوشنا بولغان چىش مىلىكىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ. ئۇ ئاغرىق، تېمپېراتۇرا ۋە تېگىشىش سېزىمى قاتارلىق ئۇچۇرلارنى چوڭ مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.
• تاڭلاي چوڭ ئارتېرىيىسى (Greater palatine artery, 腭大动脉)
  بۇ قان تومۇر قاتتىق تاڭلاي ۋە چىش مىلىكىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ تاڭلاي تۆۋەنگە ماڭغۇچى ئارتېرىيىسىنىڭ بىر شاخچىسى ھېسابلىنىدۇ.
• تاڭلاي كىچىك نېرۋىسى (Lesser palatine nerve, 腭小神经)
  بۇ نېرۋا يۇمشاق تاڭلاي، كىچىك تىل ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزى قاتارلىق قۇرۇلمىلارنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• تاڭلاي كىچىك ئارتېرىيىسى (Lesser palatine artery, 腭小动脉)
  بۇ قان تومۇر يۇمشاق تاڭلاي ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇمۇ تاڭلاي چوڭ ئارتېرىيىسىگە ئوخشاشلا تاڭلاي تۆۋەنگە ماڭغۇچى ئارتېرىيىسىدىن كېلىدۇ.
• تاڭلاي يەلكىنىنى كېرىدىغان مۇسكۇل (Tensor veli palatini muscle, 腭帆张肌)
  بۇ مۇسكۇل يۇمشاق تاڭلاينى كېرىپ، يۇتۇش جەريانىدا يېۋستاخى نەيچىسىنى ئاچىدۇ. بۇ ھەرىكەت ئوتتۇرا قۇلاقنىڭ بېسىمىنى تەڭشەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تاڭلاي يۇتقۇنچاق مۇسكۇلى (Palatopharyngeus muscle, 腭咽肌)
  بۇ مۇسكۇل تاڭلاي يۇتقۇنچاق يايىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ يۇتقۇنچاقنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، يۇتۇش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.
• تاڭلاي تىل مۇسكۇلى (Palatoglossus muscle, 腭舌肌)
  بۇ مۇسكۇل تاڭلاي تىل يايىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ قىسقार्غاندا تىلنىڭ كەينى قىسمىنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، ئېغىز بوشلۇقى بىلەن يۇتقۇنچاقنى ئايرىيدۇ.
• تاڭلاي كىچىك تىل مۇسكۇلى (Musculus uvulae, 腭垂肌)
  بۇ مۇسكۇل كىچىك تىلنىڭ ئىچىگە جايلاشقان. ئۇ قىسقार्غاندا كىچىك تىلنى قىسقارتىپ ۋە يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، يۇتۇش ۋە سۆزلەش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.
• ئاڭگىنا بېزى \ تاڭلاي بادامسىمان بېزى (Palatine tonsil, 腭扁桃体)
  بۇ بىر جۈپ لىمفا توقۇلمىسى بولۇپ، ئېغىز بوشلۇقى بىلەن يۇتقۇنچاق ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى سۈپىتىدە، نەپەس يولى ۋە ھەزىم قىلىش يولىغا كىرگەن مىكروبلارنى تۇتۇپ يوقىتىش رولىنى ئوينايدۇ.
• تاڭلاي يۇتقۇنچاق يايىسى (Palatopharyngeal arch, 腭咽弓)
  بۇ تاڭلاي يۇتقۇنچاق مۇسكۇلىنى قاپلاپ تۇرغان شىللىق پەردە قاتلىمى. ئۇ تاڭلاي بادامسىمان بېزىنىڭ كەينىدىكى چېگرىسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• تاڭلاي تىل يايىسى (Palatoglossal arch, 腭舌弓)
  بۇ تاڭلاي تىل مۇسكۇلىنى قاپلاپ تۇرغان شىللىق پەردە قاتلىمى. ئۇ تاڭلاي بادامسىمان بېزىنىڭ ئالدىدىكى چېگرىسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• يىپەكسىمان شورىغۇچ (Filiform papillae, 丝状乳头)
  بۇ تىل يۈزىدىكى ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان ۋە ئەڭ كىچىك شورىغۇچ. ئۇلار تىلغا قوپال بىر يۈز بېرىپ، يېمەكلىكلەرنى سۈركەشتە رول ئوينايدۇ، ئەمما تەم سەزگۈسىگە ئىگە ئەمەس.
• موگوسىمان \ گۈمبەدەكسىمان شورىغۇچ (Fungiform papillae, 菌状乳头)
  بۇلار قىزغۇچ رەڭلىك، موگو شەكىللىك شورىغۇچلار بولۇپ، ئاساسلىقى تىلنىڭ ئۇچى ۋە يان تەرەپلىرىگە جايلاشقان. ئۇلارنىڭ يۈزىدە تەم سەزگۈچى گۈللەر بار.
• يوپۇرماقسىمان شورىغۇچ (Foliate papillae, 叶状乳头)
  بۇ شورىغۇچلار تىلنىڭ كەينى يان تەرەپلىرىگە جايلاشقان بولۇپ، يوپۇرماققا ئوخشاش قاتلاملارنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇلارمۇ تەم سەزگۈچى گۈللەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• تىل بادامسىمان بېزى (Vallate papillae, 轮廓乳头)
  بۇ تىل يۈزىدىكى ئەڭ چوڭ شورىغۇچلار بولۇپ، V ھەرىپى شەكلىدە تىلنىڭ كەينى قىسمىغا جايلاشقان. ھەر بىر شورىغۇچنىڭ ئەتراپىدا ئورەك بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدە نۇرغۇنلىغان تەم سەزگۈچى گۈللەر بار. (ئىزاھات: ئۇيغۇرچە «تىل بادامسىمان بېزى» ئادەتتە Lingual tonsil نى كۆرسىتىدۇ، ئەمما خەنزۇچە «轮廓乳头» Vallate papillae نى كۆرسىتىدۇ. بۇ يەردە خەنزۇچە ئاتالغۇغا ئاساسەن چۈشەندۈرۈلدى).
• كىچىك تىل (Uvula, 腭垂)
  يۇمشاق تاڭلاينىڭ ئوتتۇرىسىدىن ئېسىلىپ تۇرىدىغان كىچىك، كونۇس شەكىللىك توقۇلما. ئۇ سۆزلىگەندە ۋە يۇتقاندا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• يۇمشاق تاڭلاي (Soft palate, 软腭)
  ئېغىز بوشلۇقىنىڭ كەينى قىسمىدىكى مۇسكۇللۇق قۇرۇلما. ئۇ يۇتقاندا يۇقىرىغا كۆتۈرۈلۈپ، يېمەكلىكنىڭ بۇرۇن بوشلۇقىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• قاتتىق تاڭلاي (Hard palate, 硬腭)
  ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئالدىنقى قىسمىدىكى سۆڭەكلىك قۇرۇلما. ئۇ ئېغىز بوشلۇقى بىلەن بۇرۇن بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• چىش مىلىكى (Gingiva / Gums, 牙龈)
  چىشلارنىڭ يىلتىزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان ۋە ئېڭەك سۆڭىكىگە چاپلىشىپ تۇرىدىغان يۇمشاق توقۇلما.
• يۇقىرىقى كالپۇك ئىلىنچىقى (Superior labial frenulum, 上唇系带)
  يۇقىرىقى كالپۇكنىڭ ئىچكى يۈزىنى چىش مىلىكى بىلەن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان كىچىك پەردە.
• تاڭلاي تۆۋەنگە ماڭغۇچى ئارتېرىيىسى (Descending palatine artery, 腭降动脉)
  يۇقىرى ئېڭەك ئارتېرىيىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، تاڭلاي چوڭ ۋە كىچىك ئارتېرىيىلىرىگە ئايرىلىپ، پۈتكۈل تاڭلاينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• يۇتقۇنچاق يۇقىرىلىغۇچى ئارتېرىيىسى (Ascending pharyngeal artery, 咽升动脉)
  بويۇن سىرتقى ئارتېرىيىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، يۇتقۇنچاق، يۇمشاق تاڭلاي ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزى قاتارلىق ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• بادامسىمان بەز شاخچىسى (Tonsillar branch, 扁桃体支)
  بۇ ئادەتتە يۈز ئارتېرىيىسىدىن چىقىدىغان كىچىك بىر شاخچە. ئۇ تاڭلاي بادامسىمان بېزىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇرلارنىڭ بىرى.
• يۈز ئارتېرىيىسى (Facial artery, 面动脉)
  بويۇn سىرتقى ئارتېرىيىسىنىڭ يەنە بىر مۇھىم شاخچىسى. ئۇ يۈز قىسمىدىكى كۆپلىگەن قۇرۇلمىلارنى، جۈملىدىن تاڭلاي بادامسىمان بېزىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• تىل دۈمبە تارمىقى (Dorsal lingual branches, 舌背支)
  تىل ئارتېرىيىسىدىن چىقىدىغان بۇ شاخچىلار تىلنىڭ كەينى قىسمى، تاڭلاي بادامسىمان بېزى ۋە يۇمشاق تاڭلاينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• بويۇن سىرتقى ئارتېرىيىسى (External carotid artery, 颈外动脉)
  بويۇندىكى ئاساسلىق ئارتېرىيە قان تومۇرى. يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان يۈز ئارتېرىيىسى، يۇتقۇنچاق يۇقىرىلىغۇچى ئارتېرىيىسى قاتارلىق نۇرغۇن قان تومۇرلار مۇشۇ ئارتېرىيەدىن شاخلاپ چىقىپ، باش ۋە بويۇن قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە ساغلاملىقنى ساقلاش

ئېغىز بوشلۇقى ۋە تاڭلاي بادامسىمان بېزىنىڭ ئاناتومىيىسىنى چۈشىنىش نۇرغۇن كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. تاڭلاي بادامسىمان بېزى ياللۇغى (tonsillitis) بالىلار ۋە ياشلاردا كۆپ كۆرۈلىدىغان كېسەللىك بولۇپ، قايتا-قايتا قوزغالغاندا ياكى ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقارغاندا، بادامسىمان بەزنى ئوپېراتسىيە قىلىپ ئېلىۋېتىشكە توغرا كېلىدۇ. بۇ جەرياندا، دوختۇرلار بادامسىمان بەزنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان مۇرەككەپ ئارتېرىيە تورىنى ئېنىق بىلىشى كېرەك، چۈنكى ئوپېراتسىيە جەريانىدا قاناش ئەڭ چوڭ خەتەرلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. يۈز ئارتېرىيىسىنىڭ بادامسىمان بەز شاخچىسى ۋە باشقا قان تومۇرلارنى توغرا بىر تەرەپ قىلىش ئوپېراتسىيەنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىنىڭ كاپالىتىدۇر.

ئومۇمىي ساغلاملىق نۇقتىسىدىن ئالغاندا، ئېغىز بوشلۇقىنىڭ تازىلىقىنى ساقلاش ئىنتايىن مۇھىم.

• قەرەللىك چىش چوتكىلاش: چىش ۋە چىش مىلىكىنى ساغلام ساقلاپ، ياللۇغلىنىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• شۆلگەينىڭ رولى: تاڭلاي بەزلىرى ۋە باشقا شۆلگەي بەزلىرى ئاجرىتىپ چىقارغان شۆلگەي، يېمەكلىك قالدۇقلىرىنى يۇيۇپ، باكتېرىيەلەرنى كونترول قىلىپ، ئېغىز بوشلۇقى مۇھىتىنى تەڭپۇڭلاشتۇرىدۇ.
• ئىممۇنىتېت مۇداپىئەسى: تاڭلاي بادامسىمان بېزى ۋە باشقا لىمفا توقۇلمىلىرى بەدەننىڭ بىرىنچى دەرىجىلىك مۇداپىئە سېپى بولۇپ، ئۇلارنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي ئىممۇنىتېت كۈچى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.
• ساغلام يېمەك-ئىچمەك: شېكەر مىقدارى يۇقىرى يېمەكلىكلەردىن ساقلىنىش چىش ۋە ئېغىز بوشلۇقى كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا پايدىلىق.

خۇلاسىلىگەندە، ئېغىز بوشلۇقى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلار ئاددىي كۆرۈنگىنى بىلەن، ئۇلارنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسى ناھايىتى مۇرەككەپ. بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەرنى ئىگىلەش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش، توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.